Jak pracować z dzieckiem mającym trudności w czytaniu i pisaniu? - Mgr Jolanta Samborska
Umiejętność czytania i pisania należą do podstawowych narzędzi służących do zdobywania wiedzy na kolejnych etapach kształcenia. Jest pewnego rodzaju stymulatorem rozwoju intelektualnego, społecznego i emocjonalnego. Bez względu w jakim kierunku nastąpi rozwój techniki i cywilizacji, żaden z nowoczesnych środków przekazu nie jest
w stanie zastąpić książki jako źródła informacji.
Bardzo często uczeń, który nie opanował na pierwszym etapie edukacji tych umiejętności natrafia w dalszych latach nauki szkolnej na trudności nie do przezwyciężenia. Niepowodzenia te odczytywane są czasami jako lenistwo, niechęć do nauki lub brak zainteresowania nauką .Tymczasem bywają one skutkiem fragmentarycznych opóźnień podstawowych funkcji poznawczych i ruchowych. To one są źródłem trudności
w przyswojeniu umiejętności czytania i pisania, a co za tym idzie brakiem postępów w nauce. Badania naukowe dowodzą, iż wśród uczniów przejawiających poważne trudności w nauce większość stanowią dzieci, których iloraz inteligencji wskazuje na normalny rozwój umysłowy.
Wykazują one natomiast różnorakie opóźnienia wybiórcze rozwoju psychoruchowego
i ruchowego. Zaburzenia te mogą dotyczyć funkcji:
* Analizy i syntezy wzrokowej
* Analizy i syntezy słuchowej
* Lateralizacji
* Orientacji przestrzennej
* Motoryki
Wczesna diagnoza przyczyn trudności dziecka i udzielenie mu właściwej pomocy może ograniczyć możliwość wystąpienia dalszych niepowodzeń szkolnych. Dlatego od momentu przekroczenia szkoły priorytetem dla nauczyciela musi być:
1. Przeprowadzenie wywiadu z opiekunami.
2. Wnikliwa obserwacja każdego dziecka.
3. Przeprowadzenie ćwiczeń diagnozujących przyczyny ewentualnych trudności.
4. Kierowanie do poradni psychologiczno-pedagogicznej.
5. Dokładna analiza przeprowadzonych badań.
6. Ustalenie szczegółowej listy ćwiczeń usprawniających określone i stwierdzone dysfunkcje psychoruchowe.
7. Ścisła i systematyczna współpraca z opiekunami dziecka.
8. Indywidualizacja pracy na zajęciach lekcyjnych.
9. Reedukacja z uwzględnieniem zasady indywidualizacji i stopniowania trudności.
10. W ocenianiu dziecka uwzględnianie wkładu pracy i osiągnięć na miarę jego możliwości.
11. Wzmacnianie wiary dziecka w jego możliwości, pokazywanie mu jego mocnych stron oraz ich wykorzystywania podczas zajęć szkolnych.
Aby pomóc dziecku zwłaszcza w pierwszym okresie nauki, naszym nadrzędnym celem musi stać się jest wspomaganie całokształtu rozwoju dziecka: intelektualnego, fizycznego, emocjonalnego i społecznego oraz wyrównywanie niedoborów w tym zakresie, w taki sposób, aby umożliwić mu dalszą naukę ograniczając niepowodzenia i stres wynikający
z fragmentarycznych deficytów rozwojowych. Nasze działania winny obejmować:
1. Diagnozowanie i precyzowanie rodzaju i stopnia opóżnienia z uwzględnieniem wieku rozwojowego.
2. Opracowania zestawu ćwiczeń, zabaw, gier, stymulujących ogólny rozwój psychoruchowy
i ruchowy dziecka.
3. Reedukacja w oparciu o diagnozę pedagogiczną i psychologiczną w zależności od rodzaju opóźnienia, wzmacnianie funkcji wykazujących wybiórcze deficyty rozwojowe. Pobudzanie i uaktywnianie poszczególnych procesów , które utrudniają proces czytania i pisania:
* Analizy i syntezy wzrokowej
* Analizy i syntezy słuchowej
* Lateralizacji
* Orientacji przestrzennej
* Motoryki
4. Kształtowanie i wzmacnianie tych funkcji, które osiągnęły poziom prawidłowy w stosunku
do wieku rozwojowego.
5. Systematyczna kontrola postępów i osiągnięć ucznia w oparciu o podstawową diagnozę oraz ewaluacja oddziaływań w zależności od zaistniałych potrzeb.
6. Stwarzanie możliwości odnoszenia przez dziecko drobnych sukcesów na drodze niwelowania trudności i kształtowanie pozytywnej postawy do pracy.
7. Usamodzielnianie uczniów bez względu na porażki i wdrażanie do konsekwencji
w działaniu.
8. Wzmacnianie samoakceptacji, chęci do odkrywania możliwości swojego umysłu
i ćwiczenia go.
9. Odkrywanie i demonstrowanie mocnych stron dziecka i możliwości kompensowania nimi stron słabych.
Propozycja ćwiczeń dla dzieci z trudnościami w czytaniu i pisaniu:
1.Usprawnianie drobnych ruchów rąk, ćwiczenia grafomotoryczne:
Lepienie z gliny, modeliny, plasteliny rozmaitych kształtów rozpoczynając od prostych
tj.: kulek, rogalików, miseczek, grzybków, potem trudniejszych np.: ludzików, zwierząt
* Rysowanie równocześnie obiema rękami najpierw linii poziomych, później okrągłych kształtów lub spiralnych po śladzie
* Malowanie palcem maczanym w farbie klejowej różnych form rozpoczynając od dużych form , zmniejszając stopniowo ich rozmiary
* Układanie i przyklejanie wzorów na kartce z kolorowego papieru
* Stemplowanie
* Malowanie prostych wzorów w formie szlaczków grubym pędzlem lub patykiem
* Wypełnianie konturów:
-zamalowywanie farbami płaszczyzny wyznaczonej konturem
-kolorowanie obrazków o zaznaczonych konturów
-wklejanie wycinanek w uprzednio przygotowany kontur
* Obrysowywanie szablonów z plastiku lub drewna o kształtach geometrycznych
* Wydzieranki i wycinanki
* Układanie mozajek
* Rysowanie chusteczki lub dywanika
* Wyszywanie lub haftowanie
* Malowanie plasteliną
* Kreślenie kształtów graficznych za pomocą kreski łączonej
Kalkowanie rysunków prostych i złożonych-czyli rysowanie po śladzie ruchem ciągłym,
bez odrywania ręki od papieru. Ćwiczenie wykonuje się w różnych pozycjach, z użyciem nasadki lub bez.
* Kopiowanie rysunku-czyli samodzielne rysowanie prostych schematów.
Dziecko początkowo rysuje pośladzie, następnie kreśli rysunki samodzielnie na czystej kartce.
Na początku proponujemy mu kopiowanie dużego rysunku, a następnie kopiowanie tego rysunku
w zmniejszonym formacie.
2.Wyrównywanie zaburzeń rozwojowych w zakresie koordynacji wzrokowo -ruchowej, orientacji przestrzennej, orientacji prawa-lewa.
* Kolorowanie wydzielonych odcinków w prostokącie. Dziecko bardzo starannie łączy wszystkie punkty, a następnie zamalowywuje utworzone pola.
* Precyzyjne kolorowanie wydzielonych odcinków. Zwracamy uwagę, aby dziecko prowadziło kredki w jednym kierunku, nie wychodziło kredkami poza linie odgraniczające.
* Uzupełnianie elementów brakujących w układzie graficznym.
Przedkładamy dziecku arkusz z układami i wyznaczamy zadania:
-Wskazać wśród 42 układów te, które są powtórzeniem układu wzorcowego.
-Dorysować czerwoną kredką brakującą z lewej strony ukladu linię, która utworzy uklad wzorcowy.
-Dorysować z prawego boku niebieską linię, tworząc wymagany wzór.
* Odpoznawanie figur zaznaczonych w ramce.
Dziecko ma odszukać najpierw pierwszą z wyeksponowanych figur i wrysować w jeden z jej boków czerwoną skośną kreską. To samo wykonuje z pozostałymi figurami.
* Uzupełnianie brakujących elementów w układzie graficznym
* Różnicowanie i odwzorowywanie kwadratów.
Dziecko wykonuje zadania:
-Określa różnicę między kwadratami znajdującymi się obok siebie.
-Podaje różnicę między kwadratami oddalonymi od siebie.
-Odwzorowywuje po kolei wszystkie kwadraty w danej grupie.
* Wyrażanie treści zadania za pomocą rysunku.
* Dokładanie brakujących elementów w karcie pocztówkowej.
* Odwzorowywanie układów graficznych.
* Kolorystyczne uzupełnianie kółek po obu stronach linii pionowej.
* Tworzenie stylizowanego "p" z układów graficznych.
* Analiza i synteza układów graficznych.
Wręczamy dziecku w kolejności po 1 kartce z układem graficznym i polecamy wykonać 2 zadania:
-Narysować dwa elementy oddzielnie zachowując wielkość i kolor podany we wzorze .
-Odwzorować cały układ ołówkiem, bez kolorystycznego różnicowania elementów. Należy zwrócić uwagę na wierność odtwarzania kierunku i długości linii.
3.Ćwiczenia relaksacyjne.
* Relaks przy pomocy bajeczek : o misiu, o wesolym piesku.
Dziecku zostaje przedstawiona bajka, w której zwierzęta w niej występujące są bardzo zmęczone
i poddają się relaksowi. Dziecko podczas czytanego powoli tekstu wciela się
w sytuację zwierzątek i je naśladuje.
* Trening autogenny Schulza.
Po okresie ćwiczeń z bajeczkami stosujemy ćwiczenia relaksująco-koncentrujących.
* Ćwiczenia wyciszające:
Proponujemy dziecku usiąść z zaplecionymi nogami i rękami , z zamkniętymi oczami. Polecamy koncentrację na sobie.
Gdy dziecko ma problem z koncentracją pokazujemy punkty "na myślenie":
-masowanie punktów pod mostkiem
-masowania uszów
* Zmodyfikowane ćwiczenia relaksujące wg/ metody Jacobsona:
-Ćwiczenia ogólne.
-Ćwiczenia relaksujące mięśnie głowy i szyi.
-Relaksacja mięśni twarzy i krtani.
-Wyciszanie aktywności umysłowej.
Wszystkie ćwiczenia odbywają się w cichym pomieszczeniu. Dziecku muszą towarzyszyć
pozytywne emocje, stwarzamy mu poczucie bezpieczeństwa.
4.Stymulowanie funkcji analizatora wzrokowego:
a)Ćwiczenia spostrzegania na materiale konkretnym.
* Rozpoznawanie treści obrazków wskazywanych w dowolnym czasie, w krótkich ekspozycjach
Dobieranie jednakowych obrazków: swobodne dobieranie par, segregowanie obrazków
na podst. właściwości, dobieranie obrazków eksponowanym w skróconym czasie.
* Segregowanie obrazków w grupy tematyczne : wyszukiwanie różnic, wyszukiwanie ukrytych szczegółów lub różnic, segregowanie tematyczne.
* Układanie obrazków po lewej i prawej stronie:
-ilustrowane pokazem
-rozpoznawanie obrazków, których położenie
-określenie położenia
-dobieranie części całości
-układanie obrazków z części
* Uzupełnianie brakujących elementów w rysunkach.
* Odtwarzanie z pamięci eksponowanych przedmiotów.
b)Ćwiczenia spostrzegania na materiale abstrakcyjnym:
* Rozpoznawanie figur płaskich
* Dobieranie jednakowych par figur
* Zapamiętywanie jak największej liczby eksponowanych figur.
* Przedstawianie tych samych figur w zmienionych ekspozycjach : wskazywanie różnic między nimi, układanie kompozycji, graficzne odtwarzanie kompozycji.
* Różnicowanie figur geometrycznych płaskich.
* Rozpoznawanie znaków informacyjnych dotyczących życia człowieka.
c)Ćwiczenia na materiale literowym:
* Dobieranie par jednakowych liter
-segregowanie liter
-rozpoznawanie i nazywanie liter
-dobieranie liter wielkich i małych
-dobieranie liter drukowanych do pisanych
-obrysowywanie
-wykonywanie plansz, plakatów, albumów
-wyszukiwanie takich samych sylab
-segregowanie wyrazów
-wyodrębnianie liter w wyrazach
-różnicowanie liter najczęściej mylonych
* Dobieranie wyrazów tak ,aby każdy następny różnił się od poprzedniego tylko jedną literą
4.Stymulowanie analizatora słuchowego:
* Odtwarzanie struktur dźwiękowych wg/wzoru
* Śpiewanie wyrazów.
* Segregowanie wyrazów wg/pierwszej głoski
Opowiadanie treści obrazków z użyciem jak największej ilości słów rozpoczynających się
na daną głóskę
* Reagowanie na wyraz rozpoczynający się na dana głoskę
* Segregowanie obrazków do podanej słuchowo głoski
* Budowa zdania: prostego, rozwiniętego, z podanym wyrazem, porównywanie długości zdań
*Pojęcie wyrazu: różnicowanie słuchowe, rozpoznawanie różnic między wyrazami różniącymi się jedną głoską, wyodrębnianie wyrazów w zdaniu.
* Wydłużanie wyrazów przez dodanie głoski na końcu wyrazu.
* Liczenie wyrazów w zdaniu
* Porównywanie i wyodrębniane wyrazów długich i krótkich
* Kształcenie umiejętności przestrzennego przedstawiania wyrazów w zdaniu
Podział zdania na wyrazy. Ćwiczący dyktuje wyrazy, uczeń je dzieli na wyrazy, wystukuje
je palcem.
* Podział wyrazów na sylaby :wyrazy dwusylabowe, trzysylabowe, wielosylabowe.
* Tworzenie rytmu do tekstu
* Wyszukiwanie i segregowanie obrazków o stałej jednej końcowej sylabie.
* Rozpoznawanie samogłoski na początku i na końcu wyrazu.
* Rozpoznawanie spółgłosek na początku wyrazu.
* Tworzenie sylab z określoną samogłoską
* Synteza głosek ze słuchu
* Rozpoznawanie wyrazów ze zbiegiem spółgłosek.
* Pisanie ze słuchu samogłosek , spółgłosek, sylab
* Odpoznawanie sylab
* Rozpoznawanie dyktowanych sylab w rozsypance
* Układanie wyrazów z alfabetu ruchomego
5.Nauka czytania i pisania metodą sylabową:
Ciekawą formą pracy jest metoda 18 struktur wyrazowych- Ewy Kujawy i Marii Kurzyny . Obejmuje ona dwa rodzaje ćwiczeń:
* Suwaki- dziecko czyta głośno sylabami powstałe wyrazy. Następnie w wyznaczonym miejscu zapisuje powstały wyraz. W końcowym etapie dziecko czyta sylabami wyrazy przez siebie napisane.
* Wprawki- dziecko czyta głośno wyrazy i zaznacza w nich zielonym kolorem sylaby. Czyta głośno wyrazy sylabami, a każdy wyraz prze[pisuje pod wzorem w zostawionej w tym celu wolnej linii. Następnie czyta napisane przez siebie wyrazy.
Ćwiczenia pisemne zawarto w 9 zeszytach, w których połączono po dwie struktury wyrazowe. Każdy zeszyt ćwiczeń zawiera odrębny zestaw tzw. suwaków i wprawek ,w skład których wchodzą wyrazy o określonych strukturze : od najprostszej w części I do najbardziej złożonych
w częściach ostatnich Materiał pisemny poprzedzony jest graficznym schematem budowy omawianych wyrazów."