ROZDZIAŁ XV - DIONIZOS dalej oznaczony jako D

Syn Zeisa i córki króla Kadmosa - Semele, na jej prośbę Zeus ukazał się w majestacie, porażona pirounem z wrażenia poroniła on wszył sobie dziecko = dionizos „dwukrotnie urodzony”

Ważne - istota śmiertelna urodziła boga

Wprowadzony na Olimp przez swą matkę, ale był tam obcy, po raz 1 wspomina o nim Homer: (frag z Iliady) Likurg ścigał piastunki D, który zanurzył się w fali, przyjęty przez Tetydę, Zeus za arę oślepił Likurga i on nie żył już długo - ważne, bo

• D jest bogiem (wszyscy się wkurzyli na Likurga)

• prześladowany przez antagonistów (zw z tym, że kult D jest późny „obcy bóg”, nie zawsze chciany i tolerowany - bo pobudzane przezeń dośw religijne było zagrożeniem dla pewnego typu egzystencji i uniwersum wartości - jak zawsze był opór przeciw doświadczeniu absolutnemu, bo ono wynika z negacji całej reszty)

• pojawia się nagle (epifania), potem znika - łączony z życiem roślin (bluszcz i sosna - atrybuty)

• ma zw z całokształtem życia (zw z woda, sperma, zarodkami) = ważne jego epifanie zwierzęce - byk, lew, kozioł = D objawia świętość związku życia ze śmiercią, przemienność życia i śmierci

• jego ukrycia, zniknięcia to mitologiczny wyraz zstąpienia do piekła, czyli smierci

ARCHAIZM NIEKTÓRYCH PUBLICZNYCH ŚWIĄT

4 święta ;
- Dionizje Wiejskie - swieto wsi, w grudniu, procesja z pieśniami i fallusem, rywalizacja i zawody, defilada masek

• Lenaje - srodek zimy - przywoływanie boga przy pomocy daduchów „Synu Semele, Jakchusie, dawco bogactwa!!!”

• Antesteria - marzec-luty - najważniejsze!

1 dzien - otwarcie beczek, próbowanie wina

2 dzien - konkurs kto szybciej wypije dzban, lub ustoi na oblanym oliwa bukłaku, popisy sportowe i oratorskie = upojenie winem jako antycypacja życia po smierci, potem do miast wkracza taneczny korowód wyobrażający przybycie króla, ciągną na wozie statek, bo bóg wyłoił się z wody, na nim bóg z winoroślą w ręku, w procesji przebrani uczestnicy + ofiarny byk (!!!), idą do Limnajonu (jedyne otwarte tego dnia sanktuarium), tam jakieś obrzędy, bierze w nich udział basiliana, żona króla archonta, od tej pory uważana za żone D, potem procesja do Bukolejon „obora byka” (!!!), tam hierogamia boga z królową=może symbol małżenstwo boga z całym miastem, to jedyny grecki kult, w którym bóg łączy się z królową

2 dzien jest złowrogi, na ziemie powracają dusze zmarłych i nosiciele złych wpływów z Hadesu, bo to zmarli rządzą płodnościa i bogactwami (D przedstawiany jako bóg płodności i śmierci zarazem)

cuda zw z epifaniami_ winem napelniają się dzbany, tryska zródło wina, najb znane to jednodniowe winnice, rodzące winogrona w ciągu kilku godzin

• Dionizje Wielkie - marzec-kwiecień

EURYPIDES A DIONIZYJSKI KULT ORGIASTYCZNY

Cuda zw są z szalonymi ekstatycznymi formami kultu D - Bachantki tego przykładem. Krótkie przypomnienie: D przybywa z Azji do Teb, wkurzony, że w Grecji mało czczą, zatrzym się w Tebacj (tam się urodziła jego mama), siostry Semele zaprzeczaja, że Zeus kiedyś kochał Semele, więc siostrzeniec zsyła na nie szał, biegną w góry uprawiać orgiastyczne rytuały. Wnuk Kadmosa, Penteus, zakazuje jego kultu, więzi D przebranego za swego wyznawce. D namawia go do szpiegowania bachantek, ale go znalazły i rozerwały na strzępy, a własna mamusia uchachana przyniosła jego głowę (że niby to głowa lwa)

• to jest najwazniejszy dokument kultu D.

• Kult sekretny - tylko wtajemniczeni!!!!!!!!!!

• Misterium = uczestnictwo bachantów w epifanii boga, w nocy, w górach, lasach, ofiary=zwierzęta rozdarte na strzępy, żarcie surowego mięsa (ble!), bo te biedne zwierzaki to epifanie, objawienia boga. Cudowność (woda, miód tryskają, mleko się leje), ekstaza, orgie, zbiorowy udział kobiet, = wyzwolenie niedostępne ludziom, uwolnienie od zakazów porządku społecznego i moralnego szał = widomy znak łączności z bogiem, opętanie, sam D doznał szału (mania), więc bachant dzieli męki boga, to najlepsza metoda zjednoczenia z nim

• Kult D wyjątko wy nie z uwagi na szal, ale na to, że miał on znaczenie religijne

• kult D zachowywał prehistoryczne dziedzictwo, ale tworzył nowe wartości religijne, przedmiot zainteresowania wielu autorów (częste kpiny, np. Herodot)

• punt centralny=mania, przebóstwienie, szał, ekstaza, przezycie niezapomniane

• nie wspomina o niesmiertelności

GDY GRECY NA NOWO ODKRYLI OBECNOSC BOGA

• przynajmniej część obrzędów była publiczna - ale jakis tam zw z eschastologia był, np. D - dziecię, jego przebudzenie, zniknięcie i epifania - choć Bachantki o tym nie wspominają

• zwl D=Zagreus „wielki myśliwy”, Hera puściła na niego Tytanów, zwabili go zabawkami (bączkiem, buczkiem, lusterkiem, grzechotkami, kośćmi do gry, piłką) i go rozszarpali, ugotowali, zeżarli, Rea, Astena lub Demeter pozbierała jego członki i zlepiła go na nowa - zmartwychwstanie. Nowicjusze nacieraja się pudrem lub gipsem,. Bo tak umazani byli tytani, żeby D ich nie poznał - zw z śmiercia i zmartwychwstaniem

• ogień i rozszarpanie - zw z szamanizmem , ryt zapewniający nieśmiertelność (przejście przez ogień). Mistrzowie inicjacji „zabijają nowicjusza”, powtórnie się narodzi do wyższego istnienia, tytani rażeni piorunem (zw z orfizmem), bo Zeus się zdenerwował

• Diodor Sycylijski pisze, że Orfeusz jest zw z misteriami dionizyjskimi, dlatego sa zwane orfickimi, przeniósł do mist. Motyw rozszarpania na kawałki D. W V w miały jakieś elementy orfickie

• Mist dionizyjskie różnią się od innych , bo możliwy kontakt z bogiem, nawet wcielenie, szał upojenie, erotyzm wypływają z obecności boga, paradoksalny zw życia i śmierci, przekroczenie kondycji ludzkiej.

---