WSPOMAGANIE ROZWOJU MOWY DZIECI 5-CIO I 6-CIO LETNICH - PRELEKCJA DLA RODZICÓW i NAUCZYCIELI
Dziecko rozwija się nie tylko dzięki zadatkom biologicznym tkwiącym w jego organizmie - kształtuje je również, w dużym stopniu jego środowisko. Każde dziecko od urodzenia przynależy do pewnej grupy kulturowej. Społeczeństwo, które je otacza, z którym się styka bezpośrednio, ma ogromny wpływ na kształtowanie jego postaw. Pierwszym środowiskiem, najsilniej oddziałującym na dziecko, jest rodzina: mama, tato, rodzeństwo, dziadkowie i dalsi krewni. Tradycje i zwyczaje, które kultywowane są w rodzinie, przekazywane z pokolenia na pokolenie, zostaną zaszczepione i najmłodszym członkom rodu. Umacnia to zarówno więź dziecka z rodziną, jak i strukturę rodziny. Najbliżsi dostarczają dziecku wzorów postępowania, zachowania w określonych sytuacjach, przekazują normy moralne. Wiem, że ważna jest świadomość rodzica o tym, że ma on bezpośredni wpływ na rozwój swojego dziecka, bowiem dziecko uczy się kodu językowego dzięki naśladownictwu mowy otoczenia, grupy kulturowej, w której żyje. Język ,może być przyswojony jedynie w dialogu z drugim człowiekiem.
Dziecko w 5 roku życia wkracza w „wiek pytań”. Staje się uporczywym badaczem i odkrywcą nieznanego mu świata, zjawisk i pojęć. Rozkwit wyobraźni i fantazji oraz szybkie postępy w dziedzinie mowy i myślenia pozwalają mu na wysuwanie wciąż nowych problemów, na które nie potrafi jeszcze samo znaleźć odpowiedzi. Próbuje je rozwiązywać przy pomocy dorosłych, zasypując ich mnóstwem pytań o różne sprawy.
6-latek przejawia żywe zainteresowanie światem przyrody: roślin, zwierząt oraz niektórymi zjawiskami życia społecznego, np. zawodami i pracą ludzi. Poznaje coraz więcej konkretnych własności przedmiotów i chłonie z ciekawością informacje o bliższym i dalszym otoczeniu. Dziecko w tym wieku jest już lepiej przystosowane do pracy w zespole. Zdolne do dłużej trwającego wysiłku i skupienia uwagi, bez trudu uczestniczy w pogadankach, zajęciach kształtujących pojęcia matematyczne i przyrodnicze. Jest to ostatnia faza wieku przedszkolnego, dziecko w tym wieku jest żywe, ruchliwe, dociekliwe i wścibskie. Jego doświadczenia ruchowe, sensoryczne i umysłowe są coraz szersze, ale poznanie otaczającej rzeczywistości jeszcze powierzchowne, bo dziecko nie chwyta jeszcze istoty faktów i zdarzeń, nie ujmuje wielu związków logicznych. W ciągu okresu przedszkolnego dziecko poszerza swój słownik i operuje coraz sprawniej regułami fonetyki i gramatyki języka. Sześciolatek posługuje się swobodnie mową potoczną, porozumiewa się bez trudu z innymi ludźmi, przekazując za pomocą języka dźwiękowego swe myśli, pragnienia i żądania, emocje i uczucia. Mowa pięciolatka czy sześciolatka jest zrozumiała, ponieważ dziecko powinno wypowiadać prawidłowo wszystkie głoski, może ją jedynie zakłócać wymiana uzębienia - głównie zębów przednich. Okres ten jest bardzo istotny ze względy na przygotowywanie dziecka do podjęcia nauki w szkole. Ważna jest motoryka rąk, mięśni drobnych, ogólna sprawność ruchowa, intelektualna i emocjonalna dojrzałość, ale myślę, że bardzo ważna jest sprawność aparatu artykulacyjnego (buzi i języka). Dziecko będzie pisało tak jak mówi, a gdy będzie miało wadę wymowy napisze błędnie. Dzieci rozpoczynające naukę szkolną powinny już wymawiać wszystkie głoski, budować logiczne, poprawne pod względem gramatyki i składni zdania. Ich mowę powinien cechować właściwy akcent, rytm, melodia. Jednakże nie u wszystkich dzieci rozwój mowy przebiega harmonijnie i według przyjętych norm. Są dzieci, u których zauważamy nieprawidłowości w rozwoju mowy, jej zaburzenia.
Stanowi to dla nich poważną przeszkodę w funkcjonowaniu w roli ucznia i kolegi. Często nie są w stanie sprostać społecznym, emocjonalnym, poznawczym wymaganiom, które stawia przed nimi szkoła. Ta trudna sytuacja nie sprzyja ich rozwojowi. Program wspomagający rozwój mowy może być realizowany tylko przy świadomej i pełnej zaangażowania postawie rodziców.
Na co rodzice powinni zwrócić uwagę w wymowie dziecka.
Czy dziecko wypowiada się w formie zdaniowej, czy są to zdania proste czy rozwinięte, jaki ma zasób słownika, czy odpowiada na nasze pytania, czy potrafi opowiedzieć historyjkę, ilustrację. Czy rozumie proste i złożone polecenia skierowane do niego. Jaki ma zasób leksykalny, czy używa uogólnień np. jabłka, gruszki, śliwki to owoce.
Czy dźwięki wypowiada prawidłowo, zrozumiale dla otoczenia bez zniekształceń. Czy głoski są dźwięczne a nosowanie występuje jedynie wtedy, gdy dziecko ma katar. Czubek języka powinien być za zębami (chyba, że ich chwilowo nie ma).
Czy dziecko chętnie nawiązuje kontakt słowny a to, co chce powiedzieć wypowiada słowem, rzadziej gestem.
Ocenę aparatu artykulacyjnego powinniśmy pozostawić specjalistom:
logopedzie, gdy dziecko spieszcza głoski, nie wypowiada głoski „r” a zamiast „sz; ż; cz; dż” - wypowiada „s; z; c; dz”
laryngologowi, foniatrze ( gdy niepokoi nas barwa głosu naszej pociechy, przewlekłe infekcje kataralne, odnosimy wrażenie, że niedosłyszy gdy mówimy do dziecka szeptem, bądź mówi ono bez potrzeby bardzo głośno),
ortodoncie, stomatologowi - gdy dziecko podczas wymowy wsuwa język między zęby, gdy nadmiernie jest wysunięta szczęka górna bądź żuchwa. Zęby powinny nachodzić na siebie do około ½ ich wysokości gdy jest inaczej powinniśmy zasięgnąć porady specjalisty.
Rodzic powinien wiedzieć, że najprostszą drogą do wadliwej artykulacji, są niedbale wykonywane czynności codzienne, nad którymi rodzic może, świadomie zapanować, gdy tylko będzie obserwował swoje dziecko.
Proszę zwrócić uwagę jak dziecko odgryza chleb, herbatnika, owoc - powinien odgryzać przednimi zębami, środkiem szczęki,( odgryzanie bokiem, odszarpywanie pożywienia jest nie prawidłowe).
Żucie i połykanie powinno odbywać się przy zamkniętych ustach, co utrudnia wsuwaniu się języka między zęby.
Ważne jest oddychanie zarówno w spoczynku jak i podczas mówienia. U dzieci śpiących z otwartą buzią, czy podczas zabaw spontanicznych, przy słuchaniu bajek, oglądaniu książek, może świadczyć o infekcjach kataralnych, powiększonych migdałkach podniebiennych, czy przeroście trzeciego migdała. Wówczas język wysuwa się do przodu bądź zapada się mocno do tyłu, podczas snu dziecko chrapie.
Jak wspominałam, rodzic powinien obserwować wnikliwie dziecko, jego barwę głosu, czy jest niska, wysoka, aksamitna czy chrapliwa i matowa.
Tempo mowy powinno być umiarkowane, nie za szybkie i nie za wolne. Podobnie jak płynność wypowiedzi, ożywiona, jedynie w sytuacjach emocjonalnego podniecenia.
Dzięki zaangażowaniu rodziców wiele ćwiczeń można i trzeba wykonywać w domu.
Oto kilka przykładów ćwiczeń, które przy systematycznej pracy na pewno przyniosą oczekiwane efekty. Należy jednak pamiętać, że poprawa nie nastąpi po tygodniu czy miesiącu.
USPRAWNIANIE NARZĄDÓW ARTYKULACYJNYCH
- wysuwanie języka na zewnątrz i cofanie w głąb przy bardzo szeroko otwartej jamie ustnej.
- oblizywanie wargi dolnej i górnej.
- dotykanie czubkiem języka górnych dolnych zębów przy maksymalnym opuszczeniu szczęki dolnej.
- mlaskanie czubkiem języka.
- zabawa „język na defiladzie”: mówimy dzieciom, że język wędruje na defiladzie: raz: czubek języka na górną wargę, dwa: czubek języka do lewego kącika ust, trzy: czubek języka na dolną wargę, cztery: czubek języka do prawego kącika ust. Ruchy muszą być energiczne i zdecydowane.
- oblizywanie miodu z talerza lub nutelli
- lizanie lizaka
ĆWICZENIA USPRAWNIAJĄCE WARGI I POLICZKI
- zaokrąglanie i spłaszczanie warg przy zwartych szczękach
- cmokanie
- wymawianie samogłosek ustnych przy zwartych szczękach
- nadymanie policzków
- nadymanie policzków na zmianę raz lewego, raz prawego
ĆWICZENIA PODNIEBIENIA MIĘKKIEGO
- chrapanie na wdechu i wydechu
- kaszlanie przy wysuniętym na zewnątrz jamy ustnej języku
- zabawa „leniuszek”: dzieci obrazują ziewanie kilkakrotnie opuszczając dolną szczękę i powoli unosząc ją ku górze, język leży nieruchomo na dnie jamy ustnej. Rodzic opowiada historyjkę o chłopcu, któremu nie chciało się nic robić, nudził się i ziewał. Dziecko, kiedy usłyszy, że chłopiec ziewa demonstruje tę czynność
- zabawa „chory miś” dziecko demonstruje czynności, które wykonuje chory miś - kaszle, połyka lekarstwa, płucze gardło, zasypia i chrapie.
USPRAWNIANIE SŁUCH FONEMATYCZNEGO
- różnicowanie głosów z otoczenia
- rodzic wypowiada ciąg dźwięków ssssssszszszszssssssssssszszsz, dziecko, kiedy usłyszy dźwięk „sz” klaszcze w dłonie. Podobnie postępuje z głoskami: zzzżżżzzzżżż; ccccczczczccccczczczczc.
WYRABIANIE SPRAWNOŚCI I PRECYZJI RUCHÓW ODDECHOWYCH
- zdmuchiwanie papieru z gładkiej powierzchni, potem z chropowatej
- rozdmuchiwanie kaszy, ryżu,
- dmuchanie na piórko
- robienie baniek mydlanych
- zdmuchiwanie świecy
- za pomocą słomki chwytanie i przenoszenie w inne miejsce lekkich przedmiotów np. papierków, waty.
- w wannie, zdmuchiwanie piany, papierowe łódeczki
- gra do bramki piłeczką pingpongową
Można również bawić się z dzieckiem podczas opowiadania mu bajki.
Bajeczka do usprawniania narządów mowy (przykład)
„Listkowe przygody” - cel: usprawnianie motoryki narządów artykulacyjnych.
Były sobie listeczki, dwaj przyjaciele (język w kształt łopatki). Rosły na gałęzi i wiatr ruszał nimi w różne strony (wysuwanie warg do przodu i dmuchanie). Czasami unosiły się do góry (zakładanie języka na górną wargę), czasem opadały na dół (dotykanie językiem do brody), czasem pochylały się w lewo, czasem w prawo (ruchy języka do kącików warg). Gdy wiatr wiał bardzo mocno listki furkotały (wibracje warg). Niekiedy bywało i tak, że zaglądały do dziupli (szerokie otwieranie ust), w której mieszkała wiewiórka (wysuwanie języka z ust).
Aż kiedyś wiatr zerwał listki i poleciały one wysoko do góry (unoszenie języka do podniebienia), krążyły na górze, krążyły (ruchy języka na podniebieniu) a potem spadły za płotem (układanie języka za dolnymi zębami). Ruszały się listki za płotem (ruchy języka za dolnymi zębami) chcąc się wydostać, ale płot był wysoki (szczerzenie złączonych zębów). Nagle nadeszła krowa z grubym brzuchem (nadymanie policzków) i zjadła listki (ruchy żuchwą naśladujące żucie), potem się oblizała, bo listki bardzo jej smakowały (oblizywanie się).
- bajki mogą być różnorodne a ich treść zależy od pomysłu rodzica. Dziecko chętnie zamieni się rolami, dajmy mu pole do popisu wyobraźni wykonujmy razem z nim ćwiczenia. Dziecko w swojej bajce na pewno zastosuje ćwiczenia, które już z nami ćwiczył!
Do ćwiczeń należy wykorzystywać każdą naturalną sytuację; podczas posiłków, kąpieli, czytania bajek, wierszy, zabawach spontanicznych. Dzieci bardzo lubią bawić się „w coś”, poddajmy im temat a przykłady namnożą się nam niemal same. Dostarczajmy dzieciom wzorców wypowiedzi, które znajdziemy w literaturze dziecięcej. Pobawmy się w opowiadanie sobie bajek, zamiast sadzać dziecko przed telewizorem, czy komputerem. Zabawy w „dokańczanie zdania” , czy „o jakim przedmiocie mówię” to bardzo twórcze zabawy rozwijające zarówno wyobraźnię, słownictwo, formy fleksyjne. Rozmawiajmy z dziećmi często, starajmy się mówić poprawnie, nie zdrabniajmy. Pamiętajmy, że dla dziecka to my jesteśmy wzorem zarówno zachowań jak i mowy.
mgr Anna Kowalska
Literatura:
Demelowa G. „Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola” WSiP Warszawa 1978r.
Demelowa G. „Elementy logopedii” WSiP
Rutkowska-Błachowiak I. „Gimnastyka buzi na wesoło”
Datku - Czerniak „Logopedia. Jak usprawniać mowę dziecka”
Hurlock E. B. „Rozwój dziecka” PWN 1961r.
Emiluta - Rozya D. „Wspomaganie rozwoju mowy dziecka w wieku przedszkolnym” Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej Warszawa 2003r.
4