PRAWO RZECZOWE:

Regulacja znajduje się w II księdze k.c.

Wcześniej kwestię tą regulował dekret o prawach rzeczowych.

Znaczenie terminu „prawo rzeczowe”:

• w znaczeniu przedmiotowym - ta część regulacji, która odnosi się do praw rzeczowych w sensie podmiotowym;

Zasady znajdziemy w:

• ustawie o księgach wieczystych i hipotece z 1982 r.;

• ustawa o własności lokali z 24 czerwca 1994 r.;

• ustawa o spółdzielniach mieszkaniowych z 15.XII.2000 r.;

• ustawa o gospodarce nieruchomościami z 1997 r. - 2 teksty jednolite - ostatni w Dz.U. nr 261 z 9.XII.2004;

• w znaczeniu podmiotowym - rodzaj praw podmiotowych wyróżnionych ze względu na 2 cechy, które muszą występować łącznie:

• prawo ma za przedmiot rzecz;

• prawo ma charakter bezwzględny;

PRAWA RZECZOWE W SENSIE PODMIOTOWYM:

są to prawa podmiotowe bezwzględne:

• skuteczność erga omnes - wszyscy mają obowiązek poszanowania tego prawa, w przeciwnym wypadku naruszenie tego prawa łączy się z reakcją w formie roszczenia. Wówczas prawo przywrócone pozostaje bez uszczerbku, a każde kolejne naruszenie powoduje roszczenie;

• przeciwstawiane jest prawom podmiotowym względnym (wierzytelnościom) skutecznemu inter partes.

TERMIN „RZECZ”:

pojęcie reguluje art. 45 k.c. „Rzeczami w rozumieniu niniejszego kodeksu są tylko przedmioty materialne.”

Przedmioty te muszą:

• być materialnymi częściami przyrody - pozwala to wyłączyć rzeczy - dzieła o charakterze niematerialnym, czyli rzeczą materialną w sensie prawa cywilnego nie są: wynalazki, utwory literackie (ogólnie myśl twórcza), ale spisane już są.

• mieć charakter samoistny (ograniczony, wyodrębniony, może być przedmiotem prawa własności) - umożliwia to wyrzucenie z tego pojęcia „res omnium communes” = „dobra powszechne dla wszystkich”, np. złoża, wody, zwierzęta w stanie wolnym.

Pieniądz - szczególny rodzaj rzeczy. Szczególnym gdyż wartość pieniądza jest ustalana przez państwo - wartość nie zależy od wewnętrznej wartości nominału. Pieniądz jest rzeczą, ale „sui generis”.

Nasze prawo nie traktuje jako rzeczy:

• ogółu praw - „universitas iuris”;

• rzeczy zbiorowych, np. biblioteki - nie ma takich norm, które odnoszą się do rzeczy zbiorowych;

PODZIAŁY:

I. widoczny we wszystkich instytucjach prawa rzeczowego:

1. NIERUCHOMOŚCI:

• pojęcie to nie jest jednolite w ustawach, ale nie odbiega od pojęcia zawartego w k.c.

art. 46 k.c. „§ 1. Nieruchomościami są części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności (grunty), jak również budynki trwale z gruntem związane lub części takich budynków, jeżeli na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności.

§ 2. Prowadzenie ksiąg wieczystych regulują odrębne przepisy.”

- zawiera pojecie nieruchomości, oraz dzieli je na:

• 
  grunty - jest nieruchomością z natury;

• budynki są odrębne od nieruchomości gruntowych tylko

• lokale wówczas gdy przepisy szczególne tak stanowią

Nieruchomości gruntowe:

• Są to części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności.

Problematyczne jest wyrażenie „stanowiące odrębny przedmiot własności” - chodzi mianowicie o wyodrębnienie / wyznaczenie jego granic zewnętrznych.

• Działka geodezyjna - pojęcie techniczne, którym posługują się geodeci. Należy ją odróżnić od gruntu w prawie cywilnym, gdyż o odrębności tej decyduje prawo własności, a nie podział geodezyjny.

Na jedną nieruchomość gruntową może się składać kilka działek geodezyjnych.

• Tożsamość gruntu:

decyduje o niej stan w księdze wieczystej stanowiący „dowód tożsamości nieruchomości” - jakie działki stanowią nieruchomość - jest to kryterium prawne wyodrębnienia. Właściciel ma dużą swobodę decyzji:

• Z jednej nieruchomości mającej 1 księgę mogą powstać 2 z osobnymi księgami - najpierw podział geodezyjny, a potem ustanowienie osobnych ksiąg. Np.:

• jeśli ktoś jest właścicielem 1 ha niezabudowanej nieruchomości (np. 5 działek geodezyjnych) i ma 2 dzieci, to może zawczasu wystąpić o podział tej nieruchomości i ustanowić 2 księgi wieczyste;

• komunalizacja - z mienia państwowego wydzielano część działek do nowych ksiąg wieczystych (np. gminom);

• Z dwóch odrębnych nieruchomości mających odrębne księgi podmiot będący właścicielem może stworzyć jedną z jedną księgą;

• Obowiązuje zasada „Superficies solo cedit” - „To co na gruncie, stanowi część składową gruntu”.

Art. 47 k.c. „§ 1. Część składowa rzeczy nie może być odrębnym przedmiotem własności i innych praw rzeczowych.

§ 2. Częścią składową rzeczy jest wszystko, co nie może być od niej odłączone bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości albo bez uszkodzenia lub istotnej zmiany przedmiotu odłączonego.

§ 3. Przedmioty połączone z rzeczą tylko dla przemijającego użytku nie stanowią jej części składowych.”

Art. 48 k.c. „Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, do części składowych gruntu należą w szczególności budynki i inne urządzenia trwale z gruntem związane, jak również drzewa i inne rośliny od chwili zasadzenia lub zasiania.”

Art. 191 k.c. „Własność nieruchomości rozciąga się na rzecz ruchomą, która została połączona z nieruchomością w taki sposób, że stała się jej częścią składową.”

Gdy pozostajemy na gruncie przepisów ogólnych nie powinno być innych nieruchomości jak gruntowe, dlatego budynki i lokale są wyjątkami od powyższej zasady wynikającymi z przepisów szczególnych - oderwanie budynku lub lokalu od gruntu. Te przepisy to:

• Przepisy dotyczące użytkowania wieczystego

art. 235 k.c. „§ 1. Budynki i inne urządzenia wzniesione na gruncie Skarbu Państwa lub gruncie należącym do jednostek samorządu terytorialnego bądź ich związków przez wieczystego użytkownika stanowią jego własność. To samo dotyczy budynków i innych urządzeń, które wieczysty użytkownik nabył zgodnie z właściwymi przepisami przy zawarciu umowy o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste.

§ 2. Przysługująca wieczystemu użytkownikowi własność budynków i urządzeń na użytkowanym gruncie jest prawem związanym z użytkowaniem wieczystym.”

• dotyczy tylko gruntów samorządowych i państwowych. Właścicielem gruntu jest np. państwo, a użytkownik jest zobowiązany do wzniesienia budynku, który stanowi jego własność. Trwa 99 lat.

• Ustawa o własności lokali - lokal stanowi odrębna od gruntu nieruchomość.

Zerwanie z gruntem w obu przypadkach nie jest całkowite, bo w obu przypadkach istnieje koncepcja tzw. Prawa związanego - art. 235 § 2 k.c.:

• Nie można sprzedać użytkowania, a własność budynku zostawić sobie - muszą być w jednym ręku;

• Odnośnie lokali sytuacja jest bardziej skomplikowana, gdyż istnieje współwłasność przymusowa - właściciele lokali są jednocześnie współwłaścicielami gruntu i części wspólnych - udział we współwłasności jest prawem związanym z własnością lokalu - nie można sprzedać prawa własności, a pozostawić sobie lokalu;

2. RUCHOMOŚCI:

• wszystko to, co nie jest nieruchomością;

II. PODZIAŁ:

1. oznaczone co do gatunku - in specie - wskazany gatunek, ilość, miara, waga;

2. oznaczone co do tożsamości - in genere - wg cech indywidualnych, niepowtarzalne - każda nieruchomość;

CZĘŚĆ SKŁADOWA RZECZY:

Art. 47 k.c. „§ 1. Część składowa rzeczy nie może być odrębnym przedmiotem własności i innych praw rzeczowych.

§ 2. Częścią składową rzeczy jest wszystko, co nie może być od niej odłączone bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości albo bez uszkodzenia lub istotnej zmiany przedmiotu odłączonego.
§ 3. Przedmioty połączone z rzeczą tylko dla przemijającego użytku nie stanowią jej części składowych.”

Np. części składowe domu - są okna, drzwi (ale np. doniczki nie nawet zamocowane w sposób trwały, a nie dla przemijającego użytku), wszystko co jest na gruncie (np. drzewa).

Art. 50 k.c. „Za części składowe nieruchomości uważa się także prawa związane z jej własnością.”

• dodaje prawa związane z tą własnością.

Art. 49 k.c. „Urządzenia służące do doprowadzania lub odprowadzania wody, pary, gazu, prądu elektrycznego oraz inne urządzenia podobne nie należą do części składowych gruntu lub budynku, jeżeli wchodzą w skład przedsiębiorstwa lub zakładu.”

- stanowi wyjątek od zasady - wszystko co na gruncie stanowi własność właściciela.

Np. rury wodno-kanalizacyjne - nie jesteśmy właścicielami jeśli te rury stanowią własność przedsiębiorstwa przesyłowego, np. gdy eksploduje gaz - nie jest to wyłączna odpowiedzialność właściciela, ale też przedsiębiorstwa.

PRZYNALEŻNOŚĆ

Art. 51 k.c. „§ 1. Przynależnościami są rzeczy ruchome potrzebne do korzystania z innej rzeczy (rzeczy głównej) zgodnie z jej przeznaczeniem, jeżeli pozostają z nią w faktycznym związku odpowiadającym temu celowi.

§ 2. Nie może być przynależnością rzecz nie należąca do właściciela rzeczy głównej.

§ 3. Przynależność nie traci tego charakteru przez przemijające pozbawienie jej faktycznego związku z rzeczą główną.”

• rzecz ruchoma potrzebna do korzystania z rzeczy głównej. Rzecz nie traci przynależności przez przemijające zerwanie, np. kluczyki do samochodu zgubione nie tracą przynależności.

Art. 52 k.c. „Czynność prawna mająca za przedmiot rzecz główną odnosi skutek także względem przynależności, chyba że co innego wynika z treści czynności albo z przepisów szczególnych”

Np. sprzedaż samochodu z radiem, chyba że zaznaczymy co innego w umowie.

POŻYTKI:

- rzeczy:

art. 53 k.c. „§ 1. Pożytkami naturalnymi rzeczy są jej płody i inne odłączone od niej części składowe, o ile według zasad prawidłowej gospodarki stanowią normalny dochód z rzeczy.
§ 2. Pożytkami cywilnymi rzeczy są dochody, które rzecz przynosi na podstawie stosunku prawnego.”

wyróżnia:

• naturalne - to co w normalnym toku użytkowania się uzyskuje - płody rzeczy i inne części składowe odłączone od rzeczy, które stanowią normalny dochód;

• cywilne - dochody, które rzecz przynosi na mocy stosunku prawnego,

np. sami uprawiamy sad - naturalna;

wydzierżawienie sadu - czynsz - cywilna;

- prawa:

art. 54 k.c. „Pożytkami prawa są dochody, które prawo to przynosi zgodnie ze swym społeczno-gospodarczym przeznaczeniem.”

Np. oprocentowanie wkładów bankowych na określonych warunkach oprocentowania.

REGUŁY POBIERANIA POŻYTKÓW:

Art. 55 k.c. „§ 1. Uprawnionemu do pobierania pożytków przypadają pożytki naturalne, które zostały odłączone od rzeczy w czasie trwania jego uprawnienia, a pożytki cywilne - w stosunku do czasu trwania tego uprawnienia.”

- pożytki odłączone w czasie trwania uprawnienia, np. wydzierżawiamy sad - należy nam się czynsz za 2 lata - za czas, za który korzystała osoba trzecia niezależnie od tego, kiedy te pożytki da się zrealizować.

”§ 2. Jeżeli uprawniony do pobierania pożytków poczynił nakłady w celu uzyskania pożytków, które przypadły innej osobie, należy mu się od niej wynagrodzenie za te nakłady. Wynagrodzenie nie może przenosić wartości pożytków.”

Jest zamknięta lista praw rzeczowych w sensie podmiotowym (numerus clausus - zamknięty katalog praw rzeczowych)

- strony nie mogą powoływać praw nie przewidzianych przez ustawodawcę. Uważa się, że wynika to z tego, że są to prawa bezwzględne - wszyscy maja je szanować. Prawa bezwzględne są kreowane przez ustawodawcę.

Prawami tymi są:

• własność;

• użytkowanie wieczyste - między własnością a ograniczonym prawem rzeczowym;

• ograniczone prawa rzeczowe:

• użytkowanie;

• służebności;

• zastaw;

• hipoteka;

• spółdzielcze własnościowe prawo do lokali;

II. PRAWO RZECZOWE

- 4 -

Prawo rzeczowe

---