Antoni Czechow, Wujaszek Wania. Trzy siostry. Wiśniowy sad,
przeł. N. Gałczyńska, J. Iwaszkiewicz, Cz. Jastrzębiec-Kozłowski,
Izabelin 1994.
WUJASZEK WANIA. Sceny z życia ziemian w czterech aktach. 1897.
Przeł. Jarosław Iwaszkiewicz.
Osoby: Aleksander Władimirowicz Sieriebriakow - emerytowany profesor.
Helena Andrejewna - jego żona, lat 27.
Sofia Aleksandrowa (Sonia) - jego córka z pierwszego małżeństwa.
Maria Wasiliewna Wojnicka - wdowa po radcy tajnym, matka pierwszej żony prof.
Iwan Pietrowicz Wojnicki - (wujaszek Wania), jej syn.
Michał Lwowicz Astrow - lekarz.
Ilja Ilicz Tielegin - zubożały ziemianin.
Maryna - stara niania.
Parobek.
Rzecz się dzieje w wiejskiej posiadłości Sieriebriakowa.
AKT.
Ogród. Maryna i Astrow. Astrow jest w okolicy od 11 lat, przyjechał za życia Wiery Pietrowny, matki Soni. Lekarz zmienił się bardzo, postarzał się, za dużo ma pracy. Zobojętniał na wszystko.
Wchodzi Wojnicki. Od czasu przyjazdu profesora z żoną - pije, śpi, kiedy nie powinien, wcześniej pracował z Sonią. Profesor przyjechał na stałe.
Wchodzą Sieriebriakow, Helena, Sonia i Tielegin. Tielegin zostaje w ogrodzie, szczęśliwy. Wojnicki zachwyca się urodą Heleny. Jego mama wiecznie rozprawia o emancypacji. Profesor pracuje, pisze prace - Wojnicki: „Papier cierpliwy! Lepiej by swoją autobiografię pisał”. Nie stać go było na życie w mieście, nieszczęśliwy - choć powinien być zadowolony: „syn prostego diaka” [kleryka śpiewającego i recytującego modlitwy w kościele prawosławnym] dochrapał się wysokiego stanowiska. Dumny, pyszny wręcz. Wojnicki mu zazdrości powodzenia u kobiet. Helena jest mu, niestety, wierna (młoda, a on stary). Żona Tielegina zostawiła go dzień po ślubie, jest jej nadal wierny, pomaga jej i jej dzieciom.
Wchodzą Sonia i Helena. Po chwili Maria. Astrow został wezwany przez Helenę do profesora - a on zdrowy. Rozmowa o broszurach, jakiś Paweł Aleksejewicz zwalcza to, czego bronił 7 lat temu. Wojnicki ma 47 lat, ma poczucie, że strawił swoją młodość, nie robił tego, co chciał.
Parobek przyjeżdża po doktora - do fabryki. Lekarz uwielbia las, ekolog: „Ostatecznie możesz rąbać lasy, keidy zmusza cię do tego potrzeba, ale po co lasy niszczyć?”.
Sonia odprowadza Michała. Helena na boku robi wyrzuty Iwanowi, że znów pokłócił się z Aleksandrem. Soni dobrze jest ze starszym mężem. Sonia jest zakochana w Astrowie. Iwan wyznaje jej miłość. Ona go ucisza.
AKT.
Jadalnia, noc. Sieriebriakow i Helena. On źle się czuje, drętwieje mu noga. Narzeka na starość, ona pewnie już na niego nie może patrzeć, bo z niego już trup. Helena jest zniecierpliwiona. On źle się czuje w domu, jak na zesłaniu.
Wchodzi Sonia. Robi ojcu wyrzuty, że kazał wezwać Astrowa, a nie skorzystał z jego wizyty. Profesor poddaje w wątpliwość umiejętności lekarza.
Wchodzi Iwan. Wysyła panie do łóżek - nie śpią drugą noc. Profesor nie chce zostać sam z Iwanem: „On mnie na śmierć zagada!”.
Maryna zabiera profesora do łóżka. Odprowadza ich Sonia.
Helena: „Źle się dzieje w tym domu”: Maria tylko broszury i profesor, profesor drażliwy, Sonia zła na ojca i na Helenę, Iwan nienawidzi profesora i gardzi matką, Helena sama podrażniona. Iwan jako człowiek mądry i wykształcony, powinien wiedzieć, że to nienawiść niszczy ludzi, powinien nawoływać do zgody. Iwan całuje ją w rękę. Helena wyrywa się. Wyznaje jej miłość, namawia do zdrady. Ona zauważa, że jest pijany, wcześniej w ogóle nie pił. Wychodzi.
Iwan: 10 lat temu mógł się w niej zakochać i poprosić o rękę, byłaby teraz jego żoną. Nie lubi, jak ona filozofuje. Kiedyś uwielbiał profesora, pracował z Sonią ciężko, posyłał mu pieniądze, teraz nie ma nic z tego.
Wchodzi Astrow, podchmielony, za nim Tielegin z gitarą. Astrow pyta, czy Iwan jest zakochany w profesorowej. Rzadko się upija, ale jak się już upije, to na fest. Wchodzi Sonia, Astrow wychodzi, bo nie ma krawata. Sonia robi wyrzuty wujkowi, że pije. Jest wyczerpana, pracuje ponad siły. Iwan wychodzi.
Sonia puka do Astrowa, wychodzi w krawacie i kamizelce. Prosi go, by nie pił z jej wujkiem. On ją prosi, by wołała go już do ojca. Robią `małe-co-nieco'. Nie wytrzymałby w tym domu - wujek chandra, macocha próżniaczka. Nie lubi życia pospolitego, nikogo nie kocha, ma trochę czułości dla Maryny. Z nikim się nie może zżyć, albo za głupi, albo zbyt histeryzują. Lubi las, nie je mięsa. Ludzie między sobą się nienawidzą, obmawiają. Sonia prosi, by już nie pił, żeby siebie nie niszczył. Przysięga jej trzeźwość. On nikogo nie kocha i nie pokocha, uwielbia piękno, gdyby Helena chciała, oszalałby dla niej, ale to nie byłaby miłość. Przed świętami umarł mu chory podczas operacji. Sonia: „Czas o tym zapomnieć”. Pyta, co by odpowiedział, gdyby jej przyjaciółka lub młodsza siostra go kochała, on - dałby jej do zrozumienia, że nie mógłby jej pokochać.
Sonia jest nieładna, martwi się tym.
Wchodzi Helena. Godzą się. Ojciec siedzi w salonie. Piją bruderszaft. Płaczą. Helena myślała, że kocha profesora, kiedy za niego wychodziła, nie jest szczęśliwa. Helena podziwia lekarza. Jest zbyt dobry, zbyt utalentowany na to życie. Sonia czuje się szczęśliwa, choć nie ma powodu.
AKT.
Pokój bawialny. Wojnicki, Sonia i Helena. Profesor kazał im się zebrać, ma im coś obwieścić. Helena się nudzi, Wojnicki proponuje jej zajęcie się gospodarstwem. „Nie potrafię. I nieciekawe to”. Astrow przyjeżdża codziennie, Sonia uważa, że to wpływ Heleny. Wojnicki namawia ją na zdradę. Helena zdenerwowana. Sonia zakochana w Astrowie, wszyscy o tym wiedzą, tylko nie on. Helena ma go wypytać. Sonia wychodzi. Helena: Astrow nie kocha Soni, ale mógłby się z nią ożenić. Nie jest ładna, ale byłaby dobrą żoną lekarza.
Wchodzi Astrow, pokazuje Helenie mapę okolicy: z dziś i 20 lat temu. Ona nie jest zainteresowana. Ma do przeprowadzenia śledztwo. On nie kocha Soni, więc ma już więcej nie przyjeżdżać. Astrow wyznaje, ze przyjeżdża dla Heleny. Nalega na schadzki. Ona się opiera nieskutecznie, widzi ich Wojnicki. Astro nadrabia miną i wychodzi. Helena nalega, żeby Wojnicki wpłynął na jej męża i żeby wyjechali.
Wchodzą Sieriebriakow, Sonia, Tielegin i Maryna. Sonia pyta Helenę o Astrowa, domyśla się, ze on już nie będzie u nich bywać. Sieribriakow proponuje sprzedać majątek i wyjechać do Finlandii. Majątek należy do Soni. Iwan zrzekł się swoich praw do spadku na rzecz siostry, harował przez 25 lat za nic na majątku, żeby spłacić długi. Zmarnował życie dla profesora. Wychodzi. Maria za nim. Helena chce natychmiast wyjechać. Sonia przerażona, niania ją uspokaja. Wojnicki chciał zabić z rewolweru profesora.
AKT.
Pokój Iwana - sypialnia i kancelaria. Maryna i Tielegin. Wyjeżdżają do Charkowa. Sonia i lekarz szukają Iwana.
Wchodzą Astrow i Wojnicki. Maryna i Tielegin wychodzą. Astrow domaga się czegoś od Iwana. Ten zaskoczony, że próbował kogoś zabić i nie aresztują go za to. Uważają go za szalonego. Widział Astrowa i Helenę. Wstydzi się. Chce zacząć nowe życie, ale nie wie, jak. Astrow: życie ich obu jest beznadziejne. Wojnicki chce jakiś medykament od lekarza. Astrow żąda zwrotu morfiny, Wojnicki może popełnić samobójstwo, ale nie kosztem Astrowa.
Wchodzi Sonia. Astrow prosi ją, żeby odebrała Iwanowi morfinę. Oddaje. Sonia i Iwan wezmą się do pracy. Astrow się pakuje. Helena wchodzi. Sonia wyprowadza wujka, żeby pogodził się z ojcem. Helena żegna Astrowa, on namawia ją na spotkanie w leśniczówce, odradza wyjazd. Ona prosi, by myślał o niej lepiej. On: na i profesor zarazili ich nieróbstwem. Żegnają się. Wchodzą Sieriebriakow, Wojnicki, Maria, Tielegin i Sonia. Sieriebriakow i Wojnicki godzą się. Wszyscy się żegnają. Wojnicki prosi o wybaczenie Helenę.
Zostają Astrow i Wojnicki. Wchodzi Maryna. Po chwili Sonia, smutno jej. Wchodzi Maria. Sonia: muszą uporządkować rachunki. Ostrowowi nie chce się wyjeżdżać, taki spokój. Słychać powóz. Żegna się. Przyjedzie latem. Sonia go odprowadza. Wraca. Sonia pociesza wujka: będą pracować całe życie, do starości, potem umrą i wreszcie odpoczną.
Wszystko po staremu. Sonia: „Odpoczniemy!”.
2