Temat : Obowiązywanie Prawa.
Formalne kryteria obowiązywania :
W celu stwierdzenia czy przepis prawny (norma prawna ) obowiązywał w określonym czasie w określonej przestrzeni i co do określonych osób trzeba znać przyjęte w danym systemie prawa kryteria obowiązywania (reguły walidacyjne).
Kryteria te są do siebie zbliżone ale nie jednakowe.
Norma prawna wyrażona w przepisach prawnych formalnie obowiązuje w systemie prawa ustawowego jeśli:
została ustanowiona w odpowiedniej formie i trybie jako przedmiot kompetentny do prawodawstwa
nie została formalnie uchylona (derogowana)
nie jest sprzeczna z żadną inną prawnie obowiązującą normą, a jeśli jest sprzeczna to nie straciła mocy obowiązującej na podstawie przyjętych reguł kolizyjnych
została urzędowo przyjęta
Obowiązujące normy - wprost nie wyrażone w przepisach, ale można je z nich wywnioskować zgodnie z przyjętymi w danym systemie prawa regułami wnioskowań
[reguły walidacyjne]
Aksjologiczne kryterium obowiązywania
odwołuje się do zgodności norm prawnych z innym systemem wartości
prawo obowiązuje bo jest dobre, sprawiedliwe, moralne (tak mówimy)
prawo nie obowiązuje bo jest niedobre, niesprawiedliwe, niemoralne (tak mówimy)
sąd (organ stosujący prawo) nie może odmówić zastosowania prawa które formalnie obowiązuje, tylko z tego powodu, że ktoś uzna je za niesprawiedliwe
każdy podmiot ma obowiązek realizować prawo formalnie obowiązujące, nawet gdy nie aprobuje jego treści
w państwach demokratycznych rozważa się dopuszczalność jednego wyjątku- „cywilnego nieposłuszeństwa”.
„Cywilne nieposłuszeństwo” - świadome (na ogół publiczne) naruszanie prawa przez jednostkę, ale wyraźnie w interesie publicznym. Jest to próba praktycznego przyznawania wyższości aksjologicznemu kryterium obowiązywania prawa nad formalnym kryterium.
Behawioralne kryterium obowiązywania
prawo jest przestrzegane przez wszystkich albo większość adresatów i jeśli określamy ten fakt jako obowiązywanie prawa
Ogłaszanie i wejście w życie aktu prawodawczego
a) rozwiązanie typowe (ustawa)
b) rozwiązanie typowe (ustawa + akt wykonawczy)
c) rozwiązanie niepoprawne (ustawa + akt wykonawczy)
Prawodawca w akcie normatywnym rozstrzyga czy :
akt ma być stosowany wyłącznie do stanów rzeczy które powstaną po wejściu w życie danego aktu normatywnego (realizowanie zasady lex retro non agit)
akt ma być stosowany wyłącznie do stanów rzeczy, które powstały i zakończyły się przed dniem wejścia w życie aktu (działa zasada lex retro agit)
w obu przypadkach
Utrata mocy obowiązującej
uchylenie aktu prawotwórczego przez przepisy derogacyjne nowego aktu
wskazanie w samym akcie, o ile został on wydany na jakiś czas
na mocy Trybunału Konstytucyjnego
poprzez desuetudo
poprzez lex posterior derogat legi priori
Kiedy strony nawiążą stosunki prawne i nastąpi zmiana prawa ustawodawcza przyjmuje jedną z dwóch zasad
zasadę bezpośredniego działania ustawy nowej
przepis ustawy dawnej - od wcześniej stosowanej do jej uchylenia
przepis ustawy nowej - od samego, kontynuowanego stosunku prawnego od czasu jej wejścia w życie
zasadę dalszego działania ustawy dawnej
stosowanie ustawy dawnej - do poprzedniego, kontynuowanie stosunku prawnego mimo uchwalenia nowego
Desuetudo tzw. odwyknienie
nie obowiązują prawnie akty prawotwórcze (przepisy prawne, normy prawne) które przez odpowiednio długi czas nie były stosowane przez organy państwowe mimo zaistnienia możliwości ich zastosowania
akt utracił faktycznie swoją moc obowiązującą
czynnikiem wyeliminowania aktu prawotwórczego jest brak działania organów państwowych w przypadkach jawnego przekraczania norm formalnie obowiązującej i regulacji
Trybunał Konstytucyjny - nie może mieć ono zastosowania do tych aktów prawnych których obowiązywanie jest wykonywaniem zobowiązań międzynarodowych
Najlepiej by było aby prawo formalne obowiązujące było także aprobowane (obowiązywało aksjologicznie) i przestrzegane (obowiązywało behawioralnie).
Obowiązywanie aktów prawodawczych
akt prawotwórczy obowiązuje jeśli spełnia formalne kryteria, a zwłaszcza gdy zostanie spełniony ostatni z warunków koniecznych [urzędowe ogłoszenie danego aktu].
to że akt normatywny „obowiązuje” nie znaczy, że „wchodzi w życie”
Wejście w życie aktu prawnego
tzn. od wskazanego dnia adresaci mają obowiązek go realizować, a zwłaszcza stosować. Od tego momentu wywołuje skutki prawne
w Polsce - generalna zasada - 14 dni od daty ogłoszenia w oficjalnym organie publikacji (dzienniku urzędowym)
ustawodawca zamieszcza odpowiednio przepis wchodzący w skład przepisów końcowych aktu normatywnego jeśli chce aby obowiązywał od jakiegoś dnia
jeśli akt prawo twórczy nie określi daty początkowej obowiązywania - obowiązuje od dnia ogłoszenia, jeśli nie obligatoryjnie od daty ustanowienia
wsteczne obowiązywanie aktów prawotwórczych tylko wtedy gdy są korzystne dla adresata (pozwala na dodatkowe uprawnienia lub znosi ograniczenia wolności
jeśli w czasie orzekania obowiązują ustawy inne niż w trakcie popełnienia przestępstwa stosuje się obowiązujące prawo tylko pod warunkiem, że jest względne dla sprawcy
Prawo intertemporalne (międzyczasowe)
rozstrzyga czy do stosunku cywilnoprawnego stosować normy dawne czy nowe
prawo rozstrzygające które normy znajdują zastosowanie doi stosunków prawnych powstałych przed uchyleniem dawnej normy, a trwających nadal pod rządem nowej normy
Obowiązywanie prawa na podstawie reguł kolizyjnych
przepisy kolizyjne - zawarte są w tekstach prawnych
reguły kolizyjne - są niepisane, ale uznawane przez doktrynę i praktykę prawniczą
Odesłanie do lex retro agid
zastosowanie :
nie ma precyzyjnych przepisów derogacyjnych (uchylających)
powstają wątpliwości jakie prawo obowiązuje