Ochrona własności intelektualnej
Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości
Krystyna Kwapisz - Agencja INPRESS PR
20.05.2011r.
Światowa Organizacja Własności Intelektualnej (WIPO definiuje pojęcie własności intelektualnej (ang. intellectual property) jako zbiór praw odnoszących się w szczególności do:
dzieł literackich, artystycznych i naukowych;
interpretacji artystów, interpretatorów oraz wykonań artystów wykonawców;
fonogramów i programów radiowych i telewizyjnych;
wynalazków we wszystkich dziedzinach działalności ludzkiej;
odkryć naukowych;
wzorów przemysłowych;
znaków towarowych i usługowych;
nazw handlowych i oznaczeń handlowych;
ochrony przed nieuczciwą konkurencją.
Pod pojęciem własności intelektualnej należy rozumieć prawa związane z działalnością intelektualną w dziedzinie literackiej, artystycznej, naukowej i przemysłowej, obejmujące:
prawo autorskie i prawa pokrewne z prawami autorskimi;
prawa do baz danych,
prawa ochronne obejmujące własność przemysłową, a więc:
wynalazki,
wzory użytkowe i wzory przemysłowe,
znaki towarowe,
oznaczenia geograficzne
topografię układów scalonych.
Cechą wspólną wszystkich praw własności intelektualnej jest to, że dają uprawnionemu możliwość zakazania innym pewnych czynności związanych zazwyczaj z gospodarczą eksploatacja dóbr będących przedmiotem ochrony.
Należy zawsze pamiętać, iż prawa własności intelektualnej są dla przedsiębiorcy narzędziem obrony.
Podstawowymi aktami polskiego prawa, regulującymi kwestie ochrony prawnej własności intelektualnej, są:
Ustawa z dnia 4 lutego 1994r. - O prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. 1994, nr 24, poz. 83, tekst ujednolicony 17.02.2011, z późn. zm.)
Ustawa z dnia 27 lipca 2001r. - O ochronie baz danych (Dz. U. 2001, nr 128, poz. 1402, tekst ujednolicony 06.11.2007, z późń. zm.);
Ustawa z dnia 30 czerwca 2000r. - Prawo własności przemysłowej (Dz. U. 2001 nr 49 poz. 508, z późń. zm., tekst jednolity 20.01.2009 z późń. zm).
Ustawa z dnia 16 kwietnia 1993r - O zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (Dz. U. 1993, nr 47, poz. 211, tekst ujednolicony 16.12.2009, z późn. zm).
Ochrona prawna własności intelektualnej
Obowiązujące w Polsce prawo gwarantuje ochronę własności intelektualnej na dwóch podstawowych polach.
Pierwszym z nich jest prawo autorskie (copyright), które dotyczy wszelkich form kreatywnej twórczości (poczynając od słowa pisanego, poprzez muzykę, film itd.). Ochrona ta dotyczy zarówno praw osobistych, jak i majątkowych. Jej zakres w Polsce jest zgodny z Konwencją Berneńską (ochrona praw majątkowych trwa przez 70 lat od daty śmierci autora, prawo autorskie osobiste nie wygasa nigdy).
Drugim, z perspektywy większości firm znacznie istotniejszym polem, są prawa patentowe
i prawa z tym związane (nie tylko patenty i wzory użytkowe, ale również znaki towarowe, wzornictwo przemysłowe, oznaczenia geograficzne, nazwy pochodzenia, topografie układów scalonych).
W tej dziedzinie urzędem powołanym do zapewnienia ochrony jest Urząd Patentowy RP
Patent zarejestrowany w Urzędzie Patentowym trwa dwadzieścia lat od daty dokonania zgłoszenia wynalazku.
Prawo ochronne na wzór użytkowy trwa dziesięć lat od daty dokonania zgłoszenia (później może być przedłużane na kolejne okresy 10-letnie), na wzornictwo przemysłowe przysługuje ochrona 25-letnia.
Bez ograniczeń chronione są oznaczenia geograficzne i nazwy pochodzenia.
Oprócz tego, w przypadku znaków towarowych można w Polsce korzystać z ochrony za pośrednictwem wspólnotowego znaku towarowego, (rejestracja odbywa się w Urzędzie ds. Harmonizacji w ramach rynku wewnętrznego, w Alicante (Hiszpania), lub uzyskać ochronę międzynarodową znaku towarowego (rejestracja w biurze Światowej Organizacji Własności Intelektualnej WIPO w Genewie.
Prawo autorskie i prawa pokrewne, prawa do baz danych
Prawo autorskie to ogół praw przysługujących autorowi utworu albo przepisy upoważniające autora do decydowania o użytkowaniu dzieła i czerpaniu z niego korzyści.
Utwór jest przedmiotem prawa autorskiego.
Jest to każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony
w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia.
W szczególności, wyróżnia się następujące utwory:
wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe);
plastyczne;
fotograficzne;
wzornictwa przemysłowego;
architektoniczne, architektoniczno - urbanistyczne i urbanistyczne.
Utwór jest przedmiotem prawa autorskiego od chwili ustalenia, chociażby miał postać nieukończoną. Zbiory, antologie, wybory, bazy danych spełniające cechy utworu są przedmiotem prawa autorskiego, nawet, jeżeli zawierają niechronione materiały, o ile przyjęty w nich dobór, układ lub zestawienie ma twórczy charakter, bez uszczerbku dla praw do wykorzystanych utworów.
Ustawa z dnia 4 lutego 1994r. - O prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. 1994, nr 24, poz. 83, tekst ujednolicony 17.02.2011, z późn. zm.) wyróżnia autorskie prawa osobiste
i autorskie prawa majątkowe.
Osobiste prawa autorskie dotyczą przede wszystkim twórcy (osoby fizycznej, która stworzyła utwór) oraz jego więzi z utworem. Wynika z tego prawo do autorstwa, oznaczenia przez twórcę utworu własnym nazwiskiem, pseudonimem lub udostępnienia go anonimowo. Prawa autorskie osobiste gwarantują twórcy prawo do zachowania treści i formy utworu, prawo do rzetelnego wykorzystania utworu przez osoby trzecie oraz prawo do nadzoru nad sposobem jego wykorzystania. Co wydaje się najistotniejsze to niezbywalność tych praw, których żaden twórca nie może się zrzec. Prawa te nie są ograniczone czasowo, obowiązują nawet po śmierci twórcy (wykonywane przez osoby bliskie - chyba, że twórca postanowił inaczej).
Majątkowe prawa autorskie odnoszą się przede wszystkim do korzystania oraz dysponowania nimi na wszystkich polach eksploatacji. Jest to również prawo do wynagrodzenia za wykorzystywanie utworu przez osoby trzecie. Prawa te mają charakter czasowy, zbywalny i są dziedziczone. Czasowy charakter oznacza, że po upływie 70 lat od śmierci twórcy, prawo do danego utworu wygasa przechodząc do domeny publicznej. Jednakże nie zawsze prawa autorskie majątkowe przysługują twórcy. Zdarza się to np. gdy utwór został stworzony przez pracownika w ramach stosunku pracy - wówczas właścicielem praw majątkowych jest pracodawca.
Ochrona osobistych praw autorskich następuje w dwóch sytuacjach.
Po pierwsze, w momencie kiedy autorskie prawa osobiste zostały zagrożone cudzym działaniem, autor ma prawo żądać zaniechania takiego działania.
Po drugie, w chwili, kiedy autorskie prawa osobiste zostały już naruszone, autor może żądać od osoby, która dopuściła się tego naruszenia, czynności niezbędnych do usunięcia jego skutków, między innymi złożenia publicznego oświadczenia.
Autor może również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub rozwiązania alternatywnego (np. przekazania pieniędzy na cel społeczny).
Przewidziane prawem jest także wniesienie przez autora powództwa o ochronę praw osobistych.
Podstawą ochrony majątkowych praw autorskich jest art. 79 Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
Zgodnie z jego zapisem twórca może żądać od osoby naruszającej jego prawa: zaniechania naruszenia, wydania uzyskanych korzyści albo zapłacenia w podwójnej (a w przypadku naruszenia zawinionego - potrójnej) wysokości stosownego wynagrodzenia z chwili jego dochodzenia.
Autor ma prawo domagać się od sprawcy naprawienia wyrządzonej szkody.
Jeżeli sprawca dokonał naruszenia w ramach prowadzonej działalności gospodarczej, uprawniony autor może domagać się wpłaty odpowiedniej sumy na Fundusz Promocji Twórczości.
Pewne kategorie utworów Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych wyłącza spod ochrony.
Należą do nich: akty normatywne i ich urzędowe projekty, urzędowe dokumenty, materiały, znaki i symbole, opublikowane opisy patentowe i ochronne, proste informacje prasowe.
Bazy danych podlegają ochronie określonej w Ustawie z dnia 27 lipca 2001r. - O ochronie baz danych (Dz. U. 2001, nr 128, poz. 1402, tekst ujednolicony 06.11.2007, z późń. zm.), niezależnie od ochrony przyznanej na podstawie Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Producent, którego prawa do bazy danych zostały naruszone, może żądać od osoby, która naruszyła te prawa: zaniechania naruszenia, usunięcia skutków naruszenia, naprawienia wyrządzonej szkody oraz wydania uzyskanych korzyści. Niezależnie od powyższych roszczeń, producent bazy danych może domagać się jednokrotnego albo wielokrotnego ogłoszenia w prasie oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie lub podania do publicznej wiadomości części albo całości orzeczenia sądu wydanego w rozpatrywanej sprawie (w sposób i w zakresie określonym przez sąd).
Prawo własności przemysłowej
Prawo własności przemysłowej to rodzaj praw wyłącznych wynikających z narodowego, międzynarodowego lub regionalnego ustawodawstwa. Zgodnie z polską ustawą prawo własności przemysłowej do jej zakresu przedmiotowego zaliczamy:
Projekty wynalazcze, w tym:
- wynalazki a więc, nowe rozwiązanie techniczne, najczęściej poprzedzone przez pomysł.
- wzory użytkowe, czyli nowe i użyteczne rozwiązanie o charakterze technicznym, dotyczące kształtu, budowy i zestawienia przedmiotu o trwałej postaci,
- wzory przemysłowe - nowa i posiadająca indywidualny charakter postać wytworu lub jego części, nadana mu w szczególności przez cechy linii, konturów, kształtów, kolorystykę, strukturę lub materiał wytworu
- topografia układu scalonego, a więc rozwiązanie polegające na przestrzennym, wyrażonym w dowolny sposób, rozplanowaniu elementów, z których co najmniej jeden jest elementem aktywnym, oraz wszystkich lub części połączeń układu scalonego.
- projekty racjonalizatorskie - Przedsiębiorca może uznać za projekt racjonalizatorski, w rozumieniu ustawy, każde rozwiązanie nadające się do wykorzystania, nie będące wynalazkiem podlegającym opatentowaniu, wzorem użytkowym, wzorem przemysłowym lub topografią układu scalonego. Projekt racjonalizatorski może stanowić tajemnicę przedsiębiorstwa i być chroniony zgodnie z jej regułami.
znaki towarowe, a więc każde oznaczenie, które można przedstawić w sposób graficzny, jeżeli oznaczenie takie nadaje się do odróżnienia towarów jednego przedsiębiorstwa od towarów innego przedsiębiorstwa; w szczególności wyraz, rysunek, ornament, kompozycja kolorystyczna, forma przestrzenna, w tym forma towaru lub opakowania, a także melodia lub inny sygnał dźwiękowy. Na znak towarowy udzielane jest prawo ochronne, które uprawnia do wyłącznego używania znaku towarowego w sposób zarobkowy lub zawodowy na całym obszarze Rzeczypospolitej Polskiej. Czas trwania prawa ochronnego na znak towarowy wynosi 10 lat od daty zgłoszenia znaku towarowego w Urzędzie Patentowym. Wszystkie zarejestrowane znaki towarowe są wpisywane do rejestru. Rejestr jest jawny;
oznaczenia geograficzne - oznaczenia słowne odnoszące się bezpośrednio lub pośrednio do nazwy miejsca, miejscowości, regionu lub kraju (teren), które identyfikują towar jako pochodzący z tego terenu, jeżeli określona jakość, dobra opinia lub inne cechy towaru są przypisywane przede wszystkim pochodzeniu geograficznemu tego towaru.
Ochrona oznaczenia geograficznego jest bezterminowa i trwa od dnia dokonania wpisu do rejestru oznaczeń geograficznych, prowadzonego przez Urząd Patentowy.
Podsumowując, ochrona przedmiotów własności przemysłowej w celu uzyskania pełnej ochrony prawnej wymaga w większości przypadków:
dokonania ich zgłoszenia do Urzędu Patentowego;
wydania przez ten organ decyzji w sprawie udzielenia patentu, praw ochronnych lub praw z rejestracji.
Istnieją dwa główne, antagoniczne względem siebie modele ochrony oprogramowania komputerowego. Pierwszym z nich jest model stosowany m.in. w USA umożliwiający ochronę oprogramowania komputerowego patentem. Drugim jest model stosowany w Polsce oraz w większości krajów umożliwiający ochronę programu komputerowego za pomocą prawa autorskiego.
W Polsce ochrona programów komputerowych ma charakter prawno-autorski (twórca dysponuje prawami osobistymi oraz majątkowymi), który obejmuje wszystkie formy wyrażenia programów. W tym przypadku ochronie podlegać może m.in.: kod źródłowy, programy aplikacyjne, systemy operacyjne, mikrokody, programy tłumaczące, narzędziowe, łącza itp. W przypadku ochrony programu komputerowego ważny jest moment ustalenia utworu, a nie sam nośnik, ponieważ ustalenie programu nie musi być powiązane z konkretnym nośnikiem materialnym, np. na skutek wprowadzenia programu do Internetu.
Natomiast istnieją również przypadki, gdy ochrona nie obowiązuje i są to: reguły logiczne i matematyczne zastosowane w programie, pomysły, metody, procedury podstawy algorytmów i języków programowania.
Czas ochrony praw majątkowych do programu komputerowego również wynosi do 70 lat po śmierci twórcy. Ochrona autorskich praw majątkowych do programu komputerowego oznacza, że bez zgody uprawnionego (twórca, pracodawca) osoba trzecia nie może zwielokrotniać programu, podejmować dystrybucji w całości lub nawet części programu.
BAZA DANYCH, inform. zbiór wzajemnie powiązanych danych wraz z oprogramowaniem umożliwiającym ich definiowanie, wykorzystywanie i modyfikowanie. Powiązane tematycznie dane są grupowane w jednostki zw. rekordami i zapamiętywane w plikach; rekord odpowiada na ogół pewnemu konkretnemu opisywanemu obiektowi (osobie, rzeczy, pojęciu), pliki zaś grupują rekordy o podobnej strukturze. Programy baz danych — wyszukujące lub zmieniające dane — zawierają wiedzę o strukturze plików i rekordów: fiz. (metoda zapisu w pamięci) i log. (interpretacja programisty). Struktura bazy danych zależy od celu jej stworzenia, tzn. od rodzaju zastosowań, do których będzie używana.
7