INTELIGENCJA - zdolność do spostrzegania zależności i wyciągania wniosków, jest tożsama z efektywnością wykonywania działań, zdolność do rozwiązywania problemów, przetwarzania informacji, może być mierzona testami inteligencji, jest cechą psychiki odpowiadającej za sprawność myślenia, umożliwiającą jednostce korzystanie z nabytej wiedzy oraz skuteczne zachowanie się wobec nowych zadań i sytuacji; obecnie uważa się, że tak rozumiana inteligencja współdziała ze zdolnościami w sferze emocjonalnej, motywacyjnej, interpersonalnej i współdziałanie różnych zdolności z różnych sfer ludzkiej psychiki pozwala na wykorzystanie potencjału intelektualnego. Dlatego współcześnie termin "inteligencja" stosuje się szerzej i wyróżnia takie jej typy jak:
inteligencja kognitywna (albo abstrakcyjna) - to hipotetyczna esencja inteligencji i dotyczy systemów naturalnych i sztucznych, sprowadza się do takich sprawności umysłowych, jak umiejętności analizowania i syntezy informacji które da się zawrzeć w formie znaków oraz wykorzystania posiadanej wiedzy do własnych celów które może też modyfikować. Jak dotychczas, w praktyce, obejmuje ona zdolność kojarzenia faktów, przeprowadzania operacji prostych przekształceń językowych, dokonywania operacji logicznych. Inteligencję tę można programować, rozbudowywać i także mierzyć za pomocą specjalnych testów.
inteligencja werbalna - zdolność formułowania wypowiedzi, szybkiego i adekwatnego znajdowania słów, dobrego rozumienia tekstu wypowiadanego lub pisanego. Bardzo wysoką inteligencją werbalną charakteryzują się na przykład poeci, potrafiący improwizować wiersze.
inteligencja emocjonalna - polega przede wszystkim na umiejętności radzenia sobie ze swoimi emocjami, nazywania ich oraz zauważania i wpływania na emocje innych. Wiążą się z nią takie umiejętności umysłowe jak empatia i asertywność.
inteligencja społeczna - pokrewna inteligencji emocjonalnej zdolność przystosowania się i wpływania na środowisko społeczne człowieka.
inteligencja twórcza - czyli zdolność do generowania nowych pojęć lub ich nieoczekiwanych połączeń. Inteligencji twórczej nie da się mierzyć, nie ulega jednak wątpliwości, że ludzie posiadają różny jej poziom.
ILORAZ INTELIGENCJI — (IQ — od Intelligence quotient, czyt. aj kju) to termin wprowadzony przez Alfreda Bineta. Pierwotnie określał on stosunek (iloraz) "wieku umysłowego" do "wieku życia" następnie mnożonego przez 100. Binet skonstruował pierwsze testy inteligencji przeznaczone dla dzieci (1904r). Zawierały one sytuacje problemowe. Binet wiedział ile tych zadań rozwiązuje większość dzieci w danym wieku. Ilość rozwiązanych zadań przez konkretne dziecko pokazywała mu jego "wiek umysłowy". Dzielił go przez rzeczywisty wiek życia tego dziecka, uzyskując w ten sposób właśnie Iloraz Inteligencji.
Dzisiaj IQ to wartość liczbowa testu psychometrycznego, którego celem jest pomiar inteligencji. Wartość ta nie jest absolutną miarą inteligencji, lecz ma charakter relatywny.
Wartość IQ jest często traktowana jako obiektywna miara. Jednak ze względu na to, że inteligencję jest trudno precyzyjnie zdefiniować, istnieją liczne kontrowersje na temat tego, co właściwie mierzą testy IQ (i czy rzeczywiście mierzą jakąś obiektywną wartość). Aby uniknąć dywagacji na temat tego, co termin właściwie oznacza, niektórzy psychologowie uważają, że: "Inteligencja to to, co mierzą testy IQ".
Testy mierzące IQ układane są w ten sposób, aby aproksymacja wartości ich wyników pozwoliła sklasyfikować społeczność na podstawowe grupy charakteryzujące się daną wartością inteligencji. Aproksymacji dokonuje się w taki sposób by grupa społeczności o niskim poziomie IQ stanowiła procentowo tą samą część badanych co grupa o najwyższym poziomie inteligencji — przyjmuje się że obie te grupy stanowią po 2%-5% populacji. Interpretacje wyników testów IQ mogą się różnić od siebie, ze względu na rodzaj stosowanych pytań powiązanych z przyjętą w teście skalą. Obecnie popularne są trzy skale pomiarowe: stosowane na zachodzie skala Wechslera i skala Stanford-Bineta oraz stosowana w Polsce skala Cattella, w których następuje odpowiedni procentowy podział populacji i jej klasyfikacja grupowa. Podział ten jest zależny od przyjętego odchylenia standardowego — stąd też różnice progowe w klasyfikacji przynależności do danych grup społecznych. W Polsce używa się odchylenia standardowego równego 24, co wpływa znacząco na podwyższenie progu punktowego — do najinteligentniejszych zaliczane są osoby które przekroczą próg punktowy 148, kiedy w Stanach zjednoczonych używa się wartości odchylenia 15 lub 16, co powoduje zmniejszenie progu do 130 punktów.
POMIAR INTELIGENCJI - do pomiaru inteligencji psycholodzy używają odpowiednio skonstruowanych i standaryzowanych testów. Pierwszym testem inteligencji była skala skonstruowana przez Bineta i Simona w 19?1 roku. W 1921 roku Stern zaproponował aby wiek umysłowy dzielić przez wiek życia i mnożyć prze 100%. W ten sposób można uzyskać wskaźnik nazywany ilorazem inteligencji (IQ). Sposób ten w późniejszych latach uległ przeobrażeniom. Współczesne testy inteligencji składają się z różnorodnych zadań ułożonych przeważnie w serie o rosnącym stopniu trudności. Zadania te dotyczą różnych funkcji w których przejawia się inteligencja, mogą to być zadania badające rozumienie, spostrzegawczość, szybkość pracy umysłowej znajomość słów, umiejętność formuowania wniosków, zakres pamięci bezpośredniej, wyobraźnię przestrzenną, posługiwanie się analogiami, dostrzeganie różnic, rozumienie sytuacji społecznych itd. Istnieje wiele testów inteligencji. Jedne wykonuje psycholog indywidualnie z badanym, inne mogą być wykonywane grupowo. Najbardziej popularna jest skala Wechslera składająca się z 6 słownych i 5 bezsłownych testów. W efekcie otrzymuje się globalny iloraz inteligencji oraz iloraz inteligencji werbalnej i niewerbalnej. Najbardziej popularnym w Polsce testem do grupowego badania inteligencji jest skala matryc progresywnych Ravena. Testy inteligencji od kilkudziesięciu lat są powszechnie stosowane na całym świecie. Na ich podstawie podejmuje się szereg decyzji np. do jakiej szkoły przyjąć ucznia, kogo przyjąć do pracy, kogo awansować.
INTELIGENCJA OGÓLNA - WRODZONA CZY NABYTA?
Przeprowadzano badania nad bliźniętami jednojajowymi wychowywanymi oddzielnie. Wyniki przeprowadzonych badań wskazują że wrodzone predyspozycje i efekt oddziaływania środowiska mają równy wpływ na poziom uzdolnień, choć oczywiście są od tej reguły wyjątki. Istnieją czynniki sprzyjające rozwojowi uzdolnień i osiąganiu na ich bazie znakomitych rezultatów:
-warunki do ćwiczenia od wczesnego dzieciństwa
-wczesne rozpoczęcie nauki i prowadzenie jej przez kompetentnego i zaangażowanego nauczyciela (siostry Polgar)
- odnoszenie pierwszych sukcesów już w młodym wieku stanowi zachętę do kontynuowania ćwiczeń
- systematyczność ćwiczeń prowadzonych przez wiele lat
- stosowanie różnych metod kształcenia, w których dominuje bezpośredni kontakt ucznia z nauczycielem
-rozbudzanie i stymulowanie zainteresowań
-kształtowanie otwartości na nowe pomysły czy rozwiązania
- stawianie przed uczniem problemów wymagających twórczego myślenia
-popieranie zdobywania wiedzy z wielu dziedzin
SZTUCZNA INTELIGENCJA - dział informatyki zajmujący się konstruowaniem maszyn i algorytmów, których działanie posiada znamiona inteligencji. Rozumie się przez to zdolność systemów informatycznych, automatów lub robotów do samorzutnego przystosowywania się do zmiennych warunków, podejmowania skomplikowanych decyzji, uczenia się, rozumowania abstrakcyjnego. Celem naukowców zajmujących się ta dziedziną jest stworzenie maszyn o inteligencji dorównującej lub nawet przewyższającej ludzką. Współczesne badania nad stworzeniem sztucznej inteligencji idą w kilku kierunkach:
sztuczne sieci neuronowe - symulują działanie prawdziwych neuronów i połączeń między nimi, przez co przejmują niektóre cechy mózgu
algorytmy genetyczne - odtwarzają (modelują) ewolucję biologiczną
systemy ekspertowe - stworzone w celu zastąpienia specjalisty w jednej konkretnej dziedzinie wiedzy, wzorowane są na procesach dedukcyjnych, podobnych do tych jakie stosujemy na co dzień, nie zdając sobie nawet z tego sprawy; składają się z reguł i faktów tworzących bazę wiedzy
INTELIGENCJA POZAZIEMSKA - hipotetyczna właściwość istot pozaziemskich, których poszukiwania są przedmiotem wielu programów naukowych
INTELIGENCJA ZWIERZĄT - to uwarunkowana biologicznie (instynktownie) i kształtowana w toku życia osobniczego umiejętność rozwiązywania problemów i aktywnego przystosowania się (adaptowania) do zmian w środowisku np. budowanie gniazd, opieka nad potomstwem, mówienie z częściowym zrozumieniem przez papugi. Wiele zwierząt nie wykorzystuje swojej inteligencji (goryle) ponieważ im korzystniejsze warunki życia, tym mniejsze wymagania stawiane są naszemu mózgowi
INTELIGENCJA JAKO POJĘCIE SOCJOLOGICZNE - to warstwa społeczna, złożona z ludzi wykształconych, którzy zajmują się zawodowo pracą umysłową, związaną z działalnością artystyczną, kulturalną, naukową oraz kierowaniem i organizowaniem różnych zbiorowości ludzkich
INTELIGENCJA SPOŁECZNA (INTERPERSONALNA) - to umiejętność organizowania grupy, negocjowania rozwiązań, zapobiegania konfliktom, nawiązywania kontaktów z innymi, rozumienia i wykrywania motywów zachowania się innych; to zdolność rozumienia innych osób, tego co nimi kieruje, jak pracują, jak z nimi współpracować; zdolność społecznego przystosowania i wywierania wpływu na środowisko, sztuka nawiązywania pozytywnych, obustronnie satysfakcjonujących relacji interpersonalnych w codziennych kontaktach. Inteligencja społeczna polega na stosownym doborze zachowania i sposobu komunikacji, co w sytuacjach związanych z negatywnymi emocjami bywa trudne. Stosowność w tym wypadku to nie tylko osiągnięcie celu, do jakiego komunikacja jest środkiem, ale przede wszystkim stopień, w jakim odbiorca komunikatu nie zniekształca intencji jego nadawcy. Inteligencja interpersonalna jest więc także umiejętnością radzenia sobie z konfliktami interpersonalnymi i łatwością współdziałania z innymi. Inteligencja społeczna wiąże się z inteligencją emocjonalną, na którą, oprócz umiejętności społecznych, składają się zdolność samokontroli, samo kreacji i wglądu we własne emocje.
Wyróżnia się cztery istotne zdolności:
organizowanie grup - inicjowanie i koordynowanie działań zespołu ludzi, podstawowa umiejętność przywódcy
negocjowanie rozwiązań - talent mediatora - umiejętność zapobiegania konfliktom, albo rozwiązywania tych, które już wybuchły, osoby takie przewyższają innych umiejętnościami zawierania umów, rozwiązywania sporów i mediowania
nawiązywanie kontaktów osobistych - talent polegający na empatii i łatwości wchodzenia
w kontakty z innymi osobami; ułatwia zawieranie znajomości, rozpoczynanie rozmów, prawidłowe rozpoznawanie uczuć i trosk innych ludzi oraz reagowanie na nie; jest to sztuka współżycia
przeprowadzanie analiz społecznych - zdolność do wykrywania i intuicyjnego domyślania się uczuć, motywów zachowania i trosk innych
INTELIGENCJA EMOCJONALNA - to zdolność rozpoznawania uczuć własnych i uczuć innych osób, zdolności motywowania się i kierowania emocjami, zarówno własnymi, jak i osób znaczących.
Jest to zdolność do panowania nad emocjami i ich wykorzystywanie do osiągania celów.
Są to zdolności odmienne od inteligencji poznawczej, czyli umiejętności czysto intelektualnych, mierzonych ilorazem inteligencji, ale je uzupełniające. Na inteligencję emocjonalną składają się podstawowe kompetencje emocjonalne i społeczne:
samoświadomość: wiedza o swoich stanach wewnętrznych, preferencjach, możliwościach i ocenach intuicyjnych, czyli świadomość emocjonalna, poprawna samoocena, wiara w siebie, tj. silne poczucie własnej wartości i świadomość swoich możliwości i umiejętności;
samoregulacja: panowanie nad swoimi stanami wewnętrznymi, impulsami i możliwościami.
samokontrola: utrzymywanie norm uczciwości i prawości, sumienność, elastyczność w dostosowywaniu się do zmian, innowacyjność;
motywacja: skłonności emocjonalne, które prowadzą do nowych celów lub ułatwiają ich osiągnięcie, czyli dążenie do osiągnięć, zaangażowanie, inicjatywa, optymizm;
empatia: uświadamianie sobie uczuć, potrzeb i niepokojów innych osób, czyli rozumienie innych, doskonalenie innych, nastawienie usługowe, świadomość polityczna, tj. rozpoznawanie emocjonalnych prądów grupy i stosunków wśród przedstawicieli władzy;
umiejętności społeczne: umiejętność wzbudzania u innych pożądanych reakcji, czyli wpływanie na innych, porozumienie, łagodzenie konfliktów, przewodzenie, tworzenie więzi, współpraca i współdziałanie, umiejętności zespołowe.
Jedna czy wiele inteligencji
Badania różnych składowych "inteligencji" takie jak testy logiczne, geometryczne, werbalne itd. wykazują bardzo wysoką korelację. Korelacja ta była powodem stworzenia pojęcia "współczynnika inteligencji" (tzw. współczynnika g), który najlepiej mierzyłby "inteligencję". Z pojęciami takimi jak "inteligencja emocjonalna" i inne "rodzaje inteligencji" wiążą się 2 poważne problemy:
często inteligencja taka jest bardzo trudna do zmierzenia
istniejące testy zawsze wykazują korelację od dość dużej do bardzo dużej z wynikami standardowych testów na inteligencję
Z tych powodów zasadność pojęcia inteligencji emocjonalnej nie jest powszechnie zaakceptowana w psychometrii.
Inteligencja emocjonalna wg Golemana:
- zdolność do dokładnego spostrzegania, oceniania i ekspresji emocji
- zdolność do wprowadzania się w pożądany stan emocjonalny
-umiejętność uświadamiania sobie i rozumienia emocji własnych oraz emocji innych ludzi
- umiejętność kontrolowania emocji np. w procesie aktywności twórczej
TEORIE INTELIGENCJI OGÓLNEJ
TRIARCHICZNA TEORIA INTELIGENCJI:
Stenberg - teorię inteligencji podzielił na trzy podkategorie:
1)kontekstu - ujmuje inteligencje w powiązaniu ze światem zewnętrznym; inteligencja to umiejętność przystosowania się do świata zewnętrznego, do reguł i norm w nim panujących; umiejętność zmiany własnego otoczenia i dostosowanie tego, co robimy, do czego dążymy do realnych warunków życia, inteligencja w tym rozumieniu jest bezpośrednio uzależniona od społeczno-kulturowych warunków panujących w danym społeczeństwie;
2)doświadczenia - traktuje inteligencje jako umiejętność radzenia sobie z nowym zadaniem i automatyzacji wielokrotnie wykonywanych działań; pomiar inteligencji w tym kontekście to pomiar skuteczności wykonywania zadań wymagających rozwiązywania problemu lub automatyzacji wykonywanych czynności;
3) składników - każdy ze składników inteligencji ma trzy właściwości: czas trwania, prawdopodobieństwo znalezienia rozwiązania, stopień subiektywnej trudności, składniki są niezależne od siebie; istotne dla inteligencji są: składniki wykonawcze (kodowanie porównywanie bodźców), nabywanie wiedzy (selekcja informacji istotnych, porównywanie nowych informacji z wcześniejszymi).
CZYNNKIKOWE TEORIE INTELIGENCJI:
Spearman - sformułował hipotezę, że u podłoża wszystkich zachowań uważanych za inteligencję leży pewien wspólny czynnik. Nazwał go czynnikiem g - od general inteligence, czyli szeroko pojmowanej zdolności rozumowania i rozwiązywania problemów. Spearman argumentował na rzecz tej hipotezy, zauważając, że rzadko się zdarza aby ludzie uzyskujący wysoką punktację w jakimś rodzaju zadań (jak np. w teście rozumienia znaczeń słów) uzyskiwali niskie wyniki w innych zadaniach (jak rozwiązywanie zadań matematycznych). Przeważnie jest tak, że osoby o wysokich wynikach w jednym rodzaju zadań uzyskują też wysokie wyniki w zadaniach innego rodzaju. Spearman zauważył, że jednak, że nawet najbardziej uzdolnione osoby są względnie lepsze w pewnych dziedzinach niż w innych, np. w muzyce, działalności gospodarczej, nauce. Stąd też postulował ponadto istnienie czynników s, wyjaśniających owe specjalne uzdolnienia. Celem sprawdzenia trafności swoich poglądów Spearman opracował analizę czynnikową - technikę analizy statystycznej pozwalającą badaczom wykrywać, które elementy czy pozycje testów mierzą to samo. W badaniach nad związkami rozumowania werbalnego, matematycznego i przestrzennego Spearman wielokrotnie stwierdził występowanie czynników s. Natomiast dowody na istnienie czynnika g okazały się bardziej ograniczone.
Thurstone - wykonał analizę czynnikową różnych testów do badania zdolności specjalnych i również znalazł jedynie ograniczone dowody na istnienie czynnika g. Doszedł zatem do wniosku, że Spearman nadmiernie uprościł pojęcie inteligencji. Wyniki samego Thurstone sugerowały natomiast istnienie dziewięciu odrębnych czynników, które nazwał on podstawowymi zdolnościami umysłowymi (zdolności wizualne i przestrzenne; szybkość percepcyjna; zdolności liczbowe; znaczenie werbalne ; pamięć; płynność słowna; rozumowanie dedukcyjne; rozumowanie indukcyjne). Thurstone dowodził, że możemy np. uzyskiwać wysokie wyniki w zakresie płynności, co pozwala sprawnie rymować słowa, choć nie podnosi skuteczności w rozwiązywaniu problemów matematycznych. Poglądy Thurstone wydają się całkiem przekonujące. Każdy z nas zna osoby dobre z matematyki, lecz słabo posługujące się językiem lub na odwrót. Jednak pomiędzy poszczególnymi zdolnościami umysłowymi występuje też pewien związek. Dane empiryczne dowodzą, że osoba obdarzona wybitnymi zdolnościami rozumowania ma większą szansę na posiadanie bogatego słownika i ponadprzeciętne zdolności w zakresie operowania liczbami. Jedynie bardzo niewiele osób przewyższa 99% populacji z jakiejś zdolności, będąc równocześnie przewyższanym przez 80 czy 90% populacji w zakresie innych zdolności.
Gardner - postuluje istnienie siedmiu rodzajów inteligencji. Z uwagi na wielkie różnice między nimi każdy z nich uważa za odrębną inteligencje. Przekonany jest też, że każda z tych inteligencji ma odrębne położenie nerwowe w różnych obszarach mózgu. Nazwy dwóch z tych „inteligencji” brzmią znajomo: są to zdolności językowe i zdolności matematyczno logiczne. Jednak Gardner uważa za odrębne inteligencje także talenty motoryczne (w rodzaju tych , które posiadają tancerze, mimowie i sportowcy), zdolności muzyczne, umiejętności przestrzenno - relacyjne i mówi ponadto o dwóch rodzajach inteligencji osobistej - wrażliwości na własne uczucia (wrażliwość intrapersonalna) i wrażliwość na ucząca innych (wrażliwość interpersonalna). Wg Gardnera, ktoś może zatem komponować symfonie albo tworzyć nowe teorie matematyczne, będąc przy tym przeciętny w zakresie inteligencji słownej czy osobistej. Krytycy koncepcji Gardnera przyznają, że ludzie w pewnych dziedzinach funkcjonują inteligentniej niż w innych i że wiele osób jest szczególnie utalentowanych w jednej dziedzinie, na przykład motorycznej, nawet przy przeciętnej inteligencji w innych dziedzinach. Jednak kwestionują założenie, że takie specjalne uzdolnienia są odrębnymi inteligencjami, a nie po prostu szczególnymi zdolnościami. Zdolności językowe, rozumowanie i zdolności do rozwiązywania zadań matematycznych zdają się bliższe temu, co większość ludzi uznaje za inteligencję, niż talent motoryczne czy muzyczne. Czy istotnie myślimy o ludziach pozbawionych talentu muzycznego jako o osobach nieinteligentnych?