• BUDŻET PAŃSTWA

• 1.Pojęcie, cechy, funkcje i zasady budżetowe

• W systemie finansów publicznych centralne miejsce zajmuje budżet państwa. Wynika to nie tylko stąd, że w budżecie państwa gromadzi się i dzieli największą część środków publicznych, lecz także stąd, że władze centralne nadal są dominujących podmiotem systemu politycznego, gospodarczego i społecznego kraju.

• Budżet państwa dokonuje też istotnych transferów na rzecz innych elementów systemu finansów publicznych, zwłaszcza budżetów samorządowych oraz funduszy ubezpieczeń społecznych. Budżet państwa odgrywa ważną rolę w kształtowaniu stosunków międzynarodowych m. in. jako źródło pożyczek dla innych krajów.

• Współczesne definicje budżetu państwa określają go jako scentralizowany fundusz publiczny służący gromadzeniu środków pieniężnych w związku z funkcjami państwa.

• Budżet państwa jest więc planem finansowym, który będzie stanowił podstawę działalności podmiotów państwowych (publicznych) w następnym okresie fiskalnym (roku budżetowym).

• A więc budżet państwa sporządza się ex ante i można go traktować jako plan finansowy państwa (władz ustawodawczych i władz wykonawczych).

• Na podstawie literatury przedmiotu oraz obserwacji funkcjonowania budżetu państwa można wymienić następujące jego cechy:

-budżet państwa jest funduszem scentralizowanych zasobów pieniężnych gromadzonych i wydatkowanych przez państwo w związku z realizacją zadań państwa,

-gromadzenie środków budżetowych odbywa się, z reguły, w sposób przymusowy,

-procesy gromadzenia i dzielenia dochodów za pomocą budżetu implikują zasady ustrojowo-konstytucyjne a więc muszą one mieć rangę aktu prawnego wysokiej rangi -ustawy,

-procesy gromadzenia i wydatkowania środków budżetowych mają nie tylko charakter ekonomiczny ale i społeczny,

-dochody budżetowe powstają na skutek definitywnego bezzwrotnego ich przejęcia przez państwo od różnych podmiotów,

-budżet państwa dotyczy działalności organów i podmiotów państwa w przyszłości, stąd też zawsze jest planem dochodów i wydatków państwa na z góry określony czas,

- budżet jako fundusz musi cechować specjalizacja, polegająca na nadaniu rygorów prawnych wydatkom budżetowym,

- wiązanie dochodów i wydatków budżetowych z działalnością państwa w zamkniętym okresie oznacza, że w istocie budżet państwa tworzą strumienie dochodów i strumienie wydatków,

- strumieniowy charakter budżetu oznacza, konieczność egzekwowania należnych w danym okresie dochodów jak również obliguje do wydatkowania środków budżetowych przed upływem okresu budżetowego,

- budżet nie jest jedynym 'urządzeniem” w którym znajduje finansowe odzwierciedlenie działalność państwa, co oznacza, że nie może on być wystarczającą podstawą oceny finansowej działalności państwa.

• Funkcje budżetu państwa

• W literaturze wyróżnia się 3 grupy funkcji państwa:

-ekonomiczne (alokacyjna, redystrybucyjna, stabilizacyjna, a więc podobnie jak funkcje finansów publicznych a także bodźcowa),

-kontrolne (ewidencyjno-kontrolna, koordynacyjna, kredytowa),

-polityczne (demokratyczna, planowania, administracyjna).

• Zasady budżetowe

• W teorii skarbowości i budżetu sformułowane zostały zasady, których przestrzeganie w praktyce powinno zapewnić sprawne i racjonalne funkcjonowanie budżetu.

• W literaturze przedmiotu najczęściej wymienia się następujące zasady budżetowe:

-równowagi,

-zupełności (powszechności),

-jedności formalnej i materialnej,

-szczegółowości(specjalizacji),

-jawności,

-przejrzystości,

-realności,

-uprzedniości,

-gospodarności,

-operatywności,

-jednoroczności,

-polityczności .

• 2. Dochody budżetu państwa w Polsce

• W związku z trwałą praktyką rządów i samorządów zaciągania pożyczek, występowaniem deficytu budżetowego i długu publicznego ,konieczne jest rozróżnienie dwóch zasadniczych pojęć:

-wpływy publiczne(przychody publiczne),

-dochody publiczne

• Wpływy publiczne do głównie wpływy o charakterze zwrotnym :

-kredyty z banku centralnego

-kredyty z banków komercyjnych

-pożyczki od rządów zagranicznych

-pożyczki od banków zagranicznych,

-wpływy ze sprzedaży bonów i obligacji skarbowych,

-wpływy ze sprzedaży obligacji municypalnych,

-wpłaty z banku centralnego.

• Dochody publiczne to:

• -daniny publiczne (podatki, opłaty,cła),

• -dochody publiczne z majątku i praw majątkowych ( ze sprzedaży majątku państwowego a także dochody z jego użytkowania), ten rodzaj dochodów jest klasyfikowany w polskiej ustawie o finansach publicznych jako przychody,

• -pozostałe dochody (składki na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne a także składki na inne fundusze publiczne).

• 3. Wydatki budżetowe

• Ostatecznym skutkiem fiskalnej aktywności państwa, a ściślej władz publicznych jest wydatkowanie zgromadzonych środków publicznych.

• Charakteryzując istotę wydatków publicznych można stwierdzić, że istnieje 6 głównych obszarów rozważań teoretycznych i poszukiwań praktycznych związanych z wydatkami publicznymi. Do obszarów tych należą:

• uzasadnienie wydatków publicznych, znajdujące wyraz w potrzebach wspólnych oraz w polityce społecznej i gospodarczej państwa,

• rozmiary wydatków publicznych i związana z tym kwestia granic wydatków publicznych,

• rozłożenie ciężarów wydatków publicznych na poszczególne grupy społeczne,

• udział poszczególnych osób, grup zawodowych, zbiorowości lokalnych w korzyściach wynikających z wydatków publicznych,

• racjonalność wydatkowania środków publicznych,

• efektywność wydatków publicznych.

• Podstawowe kryterium podziału wydatków publicznych wiąże się z funkcjami państwa i samorządu. Do funkcji tych należy zaliczyć:

• klasyczne funkcje publiczne państwa (obrona narodowa, bezpieczeństwo wewnętrzne, wymiar sprawiedliwości, administracja publiczna),

• socjalne funkcje władz publicznych,

• ekonomiczne funkcje państwa.

• Wydatki publiczne można podzielić także na:

wydatki realne (materialne),

wydatki transferowe.

• Z punktu widzenia kryterium kraj-zagranica wydatki można podzielić na:

-krajowe ,

-zagraniczne.

• Z punktu widzenia przeznaczania wydatków na cele bieżące i długookresowe wydatki można podzielić na:

-wydatki bieżące,

-wydatki majątkowe.

• Z punktu widzenia możliwości oddziaływania władz publicznych na wydatkowanie środków wydatki dzielimy na:

-wydatki stałe (wydatki sztywne),

-wydatki zmienne (pozostałe wydatki).

• Wydatki publiczne i wydatki budżetu państwa w latach 2000-2009 w mld zł

• 4.Procedura budżetowa

• 1)Prace nad budżetem państwa na dany rok zaczynają się od przygotowania makroekonomicznej prognozy rozwoju gospodarczego na ten rok i na dwa następne lata (tzw. prognozy kroczące). Na tej podstawie sporządza się prognozę dochodów budżetowych ogółem i z wyodrębnieniem ich źródeł, a także prognozę wydatków budżetowych.

• 2)Kolejnym krokiem jest oszacowanie możliwego do sfinansowania deficytu budżetowego i związane z tym oszacowanie poziomu długu publicznego, określenie źródeł finansowania deficytu i kosztów obsługi całego długu.

• 3)Po zatwierdzeniu przez Radę Ministrów podstawowych założeń i szacunków są one przedstawiane w terminie do 15 czerwca roku poprzedzającego rok budżetowy Komisji Trójstronnej.

• 4)Po tych konsultacjach projekt ustawy budżetowej przygotowuje Minister Finansów i przedstawia go Radzie Ministrów wraz z uzasadnieniem.

• 5)Minister Finansów dołącza do projektu ustawy budżetowej plany dochodów i wydatków organów o ustawowo zagwarantowanej niezależności od administracji rządowej (Kancelaria Sejmu,Kancelaria Senatu,Kancelaria Prezydenta,Sąd Najwyższy, Trybunał Konstytucyjny,Krajowa Rada Sądownictwa, NIK, Rzecznik Praw Obywatelskich,Rzecznik Praw Dziecka,,Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji,Generalny Inspektor Danych Osobowych, Instytut Pamięci Narodowej,Krajowe Biuro Wyborcze,Państwowa Inspekcja Pracy)

• 6)Rada Ministrów uchwala projekt ustawy budżetowej i w terminie do 30 września roku poprzedzającego rok budżetowy przedstawia go Sejmowi wraz z uzasadnieniem.

• 7)Następnie rozpoczynają się prace sejmowe nad budżetem. Wiodącą komisją jest komisja finansów publicznych, ale nad budżetem pracują wszystkie komisje sejmowe. W Sejmie odbywają się dwa czytania i jako 3 czytanie głosowanie nad projektem.

• 8)Później odbywają się prace w Senacie i Senat wprowadza do budżetu swoje poprawki

• 9)Projekt trafia z powrotem do Sejmu, który głosuje nad poprawkami Senatu przyjmując je lub odrzucając

• 10)Potem projekt budżetu trafia do podpisu do Prezydenta RP i po tym podpisie staje się ustawą budżetową na rok następny. Z reguły ta długa procedura budżetowa kończy się w grudniu roku poprzedzającego rok budżetowy.

Wykład 7

4

---