Budżet państwa - funkcje, zasady Budżet państwa, plan finansowy państwa, zestawienie prognozowanych na następny rok budżetowy dochodów i wydatków rządowych, sporządzone przez rząd (projekt budżetu) i zatwierdzone (po wprowadzeniu ewentualnych poprawek) przez parlament, najczęściej w formie ustawy budżetowej.

Budżetowa ustawa, jeden z najważniejszych aktów prawnych obowiązujących w państwie, określający jego roczny plan finansowy obejmujący dochody i wydatki zwane budżetem państwa. Projekt ustawy budżetowej opracowany przez ministra finansów (minister), uchwalany jest przez Radę Ministrów i przedstawiany sejmowi i senatowi do 31 X każdego roku. Jeżeli rząd nie jest w stanie przedstawić go w tym terminie, to zobowiązany jest do przedłożenia projektu ustawy o prowizorium budżetowym, która określa dochody i wydatki państwa na określoną część roku i traci moc z chwilą uchwalenia ustawy budżetowej.

Budżet państwa może być zrównoważony (gdy kwoty dochodów i wydatków są sobie równe) lub niezrównoważony. W tym drugim przypadku może mieć miejsce deficyt budżetowy lub nadwyżka budżetowa. Budżet państwa musi zawierać także określenie sposobów pokrycia deficytu lub rozdysponowania nadwyżki. Charakter i wewnętrzna struktura budżetu państwa jest wyrazem kompromisu pomiędzy ścierającymi się interesami gospodarczymi i politycznymi.

 Deficyt budżetowy, niedobór dochodów budżetu państwa w stosunku do jego wydatków (inaczej - nadwyżka wydatków nad dochodami). Źródłami finansowania deficytu budżetowego mogą być kredyty bankowe udzielane przez bank centralny, emisja papierów wartościowych, podwyższenie stopy podatkowej, a w ostateczności dodatkowa emisja pieniądza.

 Nadwyżka budżetowa, dodatnia różnica pomiędzy wpływami budżetu państwa gromadzonymi głównie z podatków i innych opłat o podobnym charakterze (np. opłaty celne), uzupełnianymi okresowo pożyczkami wewnętrznymi (np. w drodze emisji obligacji i zewnętrznymi, a jego wydatkami związanymi głównie z koniecznością finansowania tzw. sfery budżetowej oraz zabezpieczenia obsługi zadłużenia wewnętrznego i zewnętrznego.

Funkcje budżetu:

- rozdzielna - polega na rozdzielaniu części dochodu narodowego. Zewnętrznym wyrazem tej funkcji jest gromadzenie i dzielenie przez budżet określonych zasobów pieniężnych. Skutkiem działalności jest przesuwanie siły nabywczej pieniędzy równymi podmiotami gosp. narodowej. Budżet państwa jest podstawowym narzędziem redystrybucji dochodu narodowego;

- kontrolna - polega na wykorzystaniu informacji o gromadzeniu i podziale• zasobów budżetowych do kontroli procesów gospodarczych;

- bodźcowa - polega na wykorzystaniu stosunków ekonomicznych budżetu z różnymi podmiotami gospodarczymi zwłaszcza - przedsiębiorstw do wywołania u nich określonych zachowań;

- fiskalna - funkcja budżetu polega na przejmowaniu dochodów podmiotów działających poza państwem na rzecz budżetu.

Ogólne zasady i tryb gromadzenia środków pieniężnych objętych budżetem państwa oraz przeznaczania tych środków na finansowanie zadań wynikających z funkcji państwa oraz formy organizacyjnoprawne jednostek, które realizują zadania objęte budżetem jest zawarta w ustawie prawo budżetowe.

Budżetowe prawo, dział prawa wyodrębniony z prawa finansowego, obejmujący wszelkie przepisy regulujące zasady i procedury tworzenia i funkcjonowania budżetu państwa i budżetów samorządowych, określające w szczególności strukturę wewnętrzną budżetu, tj. zakres dochodów i wydatków oraz zakres odpowiedzialności za niewykonanie ustawy budżetowej. Obowiązujące obecnie w Polsce prawo budżetowe zostało uchwalone 1991.

Główne zasady budżetowe:

- zasada jedności - wymaga objęcia całości dochodów i wydatków państwa jednym tylko budżetem (jedność formalna) oraz przeznaczenia wszystkich dochodów budżetowych na pokrycie całości wydatków budżetowych (jedność materialna),

 - zasada powszechności (zupełności) - polega na objęciu budżetem państwa działalności finansowej wszystkich jednostek państwowych, niezależnie od formy, w jakiej rozliczają się one z budżetem,

- zasada roczności - zapewnia periodyczność uchwalanego przez parlament budżetu,

 - zasada szczegółowości - oznacza takie usystematyzowanie dochodów i wydatków budżetowych, aby właściwie wyrażały działalność rządu, pozwalając na pełną jej ocenę przez parlament.

 - zasada - uprzedniości - zobowiązuje do uchwalenia budżetu przed rozpoczęciem nowego roku budżetowego, - zasada przejrzystości - wymaga przedstawiania budżetu w możliwie jasnym układzie, - zasadę jawności - wymaga, aby klasyfikacja dochodów i wydatków ułatwiała kontrolę polityki finansowej rządu przez parlament i opinię publiczną. - zasada równowagi budżetowej - zgodnie z którą przewidywane wydatki z budżetu powinny Formy organizacyjne gospodarki budżetowej.
Gospodarowanie publicznymi zasobami finansowymi oprócz tego, że powinno odbywać się z przestrzeganiem przepisów prawa finansów publicznych oraz przestrzeganiem zasad finansów publicznych wymaga funkcjonowania odpowiednich form organizacyjnych jednostek sektora finansów publicznych. W polskim systemie gospodarowania funduszami publicznymi istnieją 4 takie formy
Jednostki budżetowe:1. Jednostka finansów publicznych:

dysponuje środkami publicznymi

• nie prowadzi działalności gospodarczej (instytucja o charakterze non-profit, nie skupia się na maksymalizacji zysków)

• reprezentowana przez Skarb Państwa lub przez jednostki samorządu terytorialnego

• regulowana ustawami

Wyróżniamy 3 rodzaje jednostek finansów publicznych:1) podmioty prowadzące gospodarkę finansową w oparciu o budżet własny

2) podmioty prowadzące działalność na podstawie rocznych planów finansowych określonych w ustawie o finansach publicznych

3) państwowe osoby prawne działające na podstawie ustaw, które sporządzają plany finansowe zgodne z przepisami powołanymi przez te ustawy

Jednostkami finansów publicznych nie są jednostki prawne jedynie wyposażone w mienie państwowe oraz państwowe osoby prawne, które spełniają zadania publiczne, a ich dochody z finansów publicznych są częścią dochodu całkowitego (np. KRUS, ZUS).

Zakresem działania jednostki finansów publicznych obejmują Skarb Państwa oraz gminy, powiaty i województwa, a także te osoby prawne, które wypełniają zadania publiczne państwa lub samorządu o charakterze władczym lub niewładczym i których działalność jest finansowana ze środków publicznych w części lub w całości. 

Zakład budzetowy

2. Zakład budżetowy jest wyodrębnioną jednostką organizacyjną, nie posiada osobowości prawnej. Odpłatnie wykonuje swoje zadania, a ponadto co odróżnia go od jednostki budżetowej, to fakt, iż może on finansować swoje wydatki własnymi dochodami. W zasadzie powinien być samowystarczalny. Jednakże może on otrzymywać dotację przedmiotową z budżetu oraz dotację celową na dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji. Ponadto nowo utworzony zakład budżetowy może otrzymać jednorazową dotację z budżetu na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe. Łączne dotacje dla zakładu budżetowego nie mogą przekroczyć 50 % jego dochodów własnych.

Podstawą gospodarki finansowej zakładu budżetowego jest roczny plan finansowy obejmujący:

a) przychody

b) wydatki, stanowiące koszty działalności

c) stan środków obrotowych

d) wpłaty do budżetu

Ponadto w planie finansowym winny być wyszczególnione:

1. przychody

2. dotacje

3. wydatki na wynagrodzenia i składki naliczane od wynagrodzeń

4. wydatki inwestycyjne ( majątkowe)

Państwowe zakłady budżetowe ? tworzą, łączą i likwidują ministrowie, kierownicy urzędów centralnych i wojewodowie.

Samorządowe zakłady budżetowe ? tworzą, łączą i likwidują organy stanowiące samorządu terytorialnego.

3. Gospodarstwa pomocnicze.

Gospodarstwo pomocnicze ? jest wyodrębnioną organizacyjnie i finansowo częścią jednostki budżetowej ( tzw. działalnością uboczną). Winno być ono samowystarczalne chociaż może otrzymywać dotacje przedmiotowe z budżetu.

Gospodarstwo pomocnicze tworzy kierownik jednostki budżetowej po uzyskaniu zgody:

1. w przypadku gospodarstwa pomocniczego państwowej jednostki budżetowej - właściwego ministra, kierownika urzędu centralnego lub wojewody

2. w przypadku gospodarstwa pomocniczego samorządowej jednostki budżetowej ? zarządu jednostki samorządu terytorialnego.

Gospodarstwo pomocnicze wpłaca do budżetu 50 % osiągniętego zysku.

Podstawą gospodarki finansowej gospodarstwa pomocniczego jest plan finansowy obejmujący:

1. przychody

2. wydatki ? koszty

3. rachunek wyników

4. stan środków obrotowych i rozliczenia z budżetem

W planie finansowym gospodarstwa pomocniczego wyszczególnia się:

a) przychody własne

b) dotacje

c) wydatki na wynagrodzenia i składki naliczane od wynagrodzeń

W formie gosp. pomocniczego prowadzone są zazwyczaj: ośrodki szkoleniowe, warsztaty szkolne. 

4. Środki specjalne.

Środki specjalne ? to wyodrębniona finansowo cześć podstawowej działalności jednostki budżetowej, środki te gromadzone są na wyodrębnionym rachunku bankowym.

Środki specjalne mogą być tworzone:

1. na podstawie ustaw lub uchwał organów stanowiących samorządu terytorialnego,

2. z tytułu spadków, zapisów i darowizn w postaci pieniężnej na rzecz jednostki budżetowej,

3. z tytułu odszkodowań i wpłat za utracone lub uszkodzone mienie oddane jedn. budżetowej w zarząd bądź użytkowanie,

4. z tytułu sprzedaży zapasów środków materiałowych przechowywanych w celach mobilizacyjnych.

Środki specjalne przeznacza się na cele wskazane w ustawi, uchwale, na cele wskazane przez darczyńcę lub spadkodawcę lub też na odtworzenie mienia wymienionego w punkcie 3 i 4.

Podstawą działalności środków specjalnych jest plan finansowy, w którym wyodrębnia się w szczególności:

a) wynagrodzenia i składki naliczane od wynagrodzeń,

b) wydatki inwestycyjne 

---