Gotyk

dzieje sztuki gotyckiej w Polsce są ujęte trzema okresami. pierwszy obejmuje lata 1240-1300, drugi 1300-1450, a ostatni 1450-1520. w pierwszym okresie przełamywały się i współistniały obok siebie formy romańskie i gotyckie, dopiero po 1300 r. obserwujemy duże nasilenie działalności artystycznej, szczególnie w architekturze i rzeźbie. w okresie późnogotyckim dominuje malarstwo i rzeźba, bujnie rozwija się detal architektoniczny. w budownictwie kontynuowano drogę rozwojową wytyczoną przez wiek xiv. okres ten zamyka 1520 r., kiedy rozpoczęto budowę kaplicy zygmuntowskiej na Wawelu, dzieła w pełni dojrzałego renesansu.
z dwóch początkowych okresów sztuki gotyckiej pozostało z malarstwa polskiego niewiele zabytków, natomiast z okresu trzeciego - kilkaset dzieł. gotyk w malarstwie ściennym pojawił się na Śląsku około 1300 r., w Małopolsce, Wielkopolsce i na Pomorzu w pół wieku później. podobnie w malarstwie sztalugowym, zachowane zabytki reprezentujące styl gotycki występują na Śląsku około 1360 r., a w innych dzielnicach pojawiają się dopiero przed 1400 r.

zaśnięcie Marii, 1430-1440
muzeum diecezjalne w Tarnowie;
(67796 bajtów)

ukrzyżowanie z korzennej, 1440-1450
deska, 117 x 65 cm;
muzeum narodowe w Krakowie;

Misericordia domini ze Zbylitowskiej góry, 1450
muzeum diecezjalne w Tarnowie;

do wczesnych przykładów malarstwa ściennego należy polichromia kościoła Św. Jana w Gnieźnie, wykonana w latach 1350-1360. malowidła na ścianach i na sklepieniu, przedstawiające sceny maryjne i postacie świętych, utrzymane są w tonacji szarozielonej, kontrastującej z czerwienią nie tynkowanego muru. freski kościoła cysterskiego w lądzie nad wartą namalowane około 1370 r. na zamówienie Wierzbięty z Paniewic łączą treści religijne i uniwersalne z aktualnymi ideami politycznymi.

epitafium Wierzbięty z Branic, ok. 1425
muzeum narodowe w Krakowie;

bogaty treściowo cykl malarski o wysokiej wartości artystycznej przedstawiają malowidła w kościele Św. Jana w Toruniu i w toruńskim kościele Marii panny oraz w Małujowicach na Śląsku z lat 1370-1380.
w końcu xiv w. panuje międzynarodowy styl dworski, cechujący się światłocieniem, prawie przestrzennym modelunkiem wysmukłych figur o miękko drapowanych, sutych szatach. jest to styl idealistyczny i liryczny, przeszczepiony do nas z czech, który przetrwał w malarstwie sztalugowym prawie do połowy xv w. dobrymi reprezentantami tego stylu są: wspaniały poliptyk z koronacją Marii w scenie głównej z kaplicy zamkowej w Grudziądzu (około 1400 r.) oraz małopolski tryptyk z Ptaszkowej (lata 1430-1440).

legenda św. Jadwigi śląskiej, ok. 1430
dwa skrzydła dawnego tryptyku;
mistrz tryptyku z Wielowsi;
muzeum narodowe w warszawie

ołtarz Św. Barbary z 1447 r., penaptyk ufundowany dla wrocławskiego kościoła Św. Barbary, jako pierwsze dzieło w malarstwie polskim nosi cechy stylu "łamanego". scena środkowa ma poprawną budowę perspektywiczną osiągniętą przede wszystkim przez znakomite uformowanie postaci modelowanych światłem.

ucieczka do Egiptu, ok. 1460
muzeum narodowe w Krakowie;

Św. Eustachy na łowach,1467
muzeum narodowe w Krakowie;

do wybitniejszych dzieł tego okresu należą trzy wielkie ołtarze, których twórcy działali w Krakowie. pierwszy z nich to poliptyk z kościoła dominikanów w Krakowie wykonany po 1460 r. i przedstawiający wyjątkowo obszerny cykl obrazów z życia Marii i Chrystusa. scenom z życia Chrystusa poświęcony jest poliptyk z kościoła augustianów w Krakowie, dzieło miejscowego malarza i snycerza mikołaja Haberschracka, wykonany około 1470 r.

poliptyk z kościoła św. Katarzyny w Krakowie, ok. 1470
deska, 139 x 87 cm;
muzeum narodowe w Krakowie;

doniosłym wydarzeniem w rozwoju malarstwa polskiego jest ołtarz ze sceną zaśnięcia Marii znajdujący się w Bodzentynie - dzieło Marcina czarnego z 1508 r. spotykamy tu pierwsze w sztuce polskiej , bezspornie portretowe przedstawienie fundatora, biskupa Jana Konarskiego, klęczącego u stóp Marii w scenie środkowej.
na Pomorzu wytworzyła się odrębna szkoła malarska oparta na silnych związkach artystycznych z miastami północnoniemieckimi i z Niderlandami. do czołowych dzieł malarstwa gdańskiego należą dwa ołtarze ufundowane w latach 1480-1490 do kościoła panny Marii przez patrycjuszowską rodzinę Ferberów oraz ołtarz jerozolimski z lat 1497-1500.

tablica dziesięciorga przykazań z kościoła mariackiego w Gdańsku, 1480-1490
298 x 225 cm;
muzeum narodowe w warszawie;

równolegle do malarstwa ściennego i tablicowego rozwijało się w polsce malarstwo miniaturowe. wczesną fazę gotyku reprezentuje dekoracja ewangeliarza krakowskiego z lat 1330-1340, a do najcenniejszych zabytków tej dziedziny malarstwa należą: psałterz floriański królowej jadwigi (ok. 1400 r.), antyfonarz adama z będkowa z lat 1451-1457 i czterotomowy graduał łęczycki z 1467 r. duży zespół dzieł z przełomu gotyku i renesansu wydała krakowska szkoła miniatorska, żywo rozwijająca się od końca xv w.

opłakiwanie z Chomranic
muzeum diecezjalne w Tarnowie;

Modlitwa w ogrojcu
muzeum narodowe w Krakowie;

---