STRONA TUTUŁOWA
PODSTAWY
TEORETYCZNE ZAŁOŻEŃ PRACY SOCJALNEJ
PLAN ZAGADNIEŃ
Wstęp. Geneza pracy socjalnej.
Praca socjalna jako pojęcie.
10 cech charakterystycznych dla pracy socjalnej
Założenia i zasady pracy socjalnej
Funkcje pracy socjalnej
Badania w pracy socjalnej
Związki pomiędzy teorią a praktyką
Pytania
Bibliografia.
1.GENEZA PRACY SOCJALNEJ
Pojęcie praca socjalna znalazło się w oficjalnym obiegu w roku 1917, kiedy to amerykańskie stowarzyszenie „National Conference of Charities and Corrections” zmieniło nazwę na „National Conference of Social Work”. Zmiana nazwy była rezultatem przemian, jakie wcześniej dokonały się w działalności organizacji charytatywnych i dotyczyła unaukowienia opieki, które polegało na sięganiu do psychologicznej wiedzy o człowieku, na posługiwaniu się się w diagnozie społecznej metodami badań naukowych, na wypracowaniu metodyki postępowania socjalnego.
Ojczyzną pracy socjalnej są Stany Zjednoczone, ale również Polska ma swój oryginalny wkład w rozwój tej dziedziny. W Ameryce praca socjalna rozwijała się spontanicznie, głównie w związku z organizowaniem różnych form samopomocy, które miały wspomagać osoby, które nie posiadały już innych form zabezpieczeń. Przez bardzo długi czas, bo aż do lat trzydziestych Amerykanów wspierały różne instytucje i organizacje działające w zakresie pomocy społecznej. W czasie wielkiego kryzysu ekonomicznego, w roku 1935 uchwalono Social Security Act, zaczęły się rozwijać ubezpieczenia społeczne. W Europie natomiast powstawały różne prawa dotyczące pracy socjalnej i osób potrzebujących, np. Wlk Brytania-Prawo Ubogich.
W Stanach Zjednoczonych pojawiły się jedne z pierwszych najbardziej znanych prac teoretycznych poświęconych zagadnieniom pracy socjalnej. Podstawowymi dziełami na ten temat są książki Mary Richmond mówiące o diagnozie społecznej i metodzie indywidualnego przypadku. Również i pierwsza szkoła pracy socjalnej powstała w USA, utworzona w NY w 1897 roku.
W Polsce Helena Radlińska utworzyła Studium Pracy Społeczno- Oświatowej. Szkoła miała swoją siedzibę w Warszawie i powstała w ramach Wolnej Wszechnicy Polskiej.
PRACA SOCJALNA- POJĘCIE
Praca socjalna jest profesją wspierającą zmianę społeczną, to rozwiązywanie problemów powstających w relacjach międzyludzkich oraz wzmacnianie i wyzwalanie ludzi dla wzbogacenia ich dobrostanu. Wykorzystując teorie ludzkich zachowań i systemów społecznych, praca socjalna interweniuje w miejscach, gdzie ludzie wchodzą w interakcje ze swoim środowiskiem. Fundamentalne dla pracy socjalnej są zasady praw człowieka i sprawiedliwości społecznej.
(Praca Socjalna nr 3, 2006, Aneks nr I s. 22-24)
Praca socjalna opiera się na trzech przesłankach:
Liczy się człowiek
Człowiek ma problemy osobiste, rodzinne i społeczne, wynikające z interakcji z innymi ludźmi.
Można zrobić coś dla złagodzenia tych problemów i wzbogacenia życia jednostki
Niektórzy zastępują termin pracy socjalnej terminem pracy społecznej m.in. Helena Radlińska stosuje tę zamianę. Autorka ta koncentruje się w swojej definicji pracy socjalnej na:
„Praca społeczna polega na wydobywaniu i pomnażaniu sił ludzkich, na ich usprawnianiu i organizacji wspólnego działania dla dobra ludzi”
W Polsce pojęcie pracy socjalnej zostało zdefiniowane w ustawie o pomocy społecznej z 28 listopada 1990.
„Działalność zawodowa skierowana na pomoc osobom i rodzinom we wzmocnieniu lub odzyskaniu zdolności do funkcjonowania w społeczeństwie oraz na tworzenie warunków sprzyjających temu celowi”.
Najbardziej rozwiniętą definicją pracy socjalnej jest jednak propozycja zdefiniowania jej przez Komitet Rady Europejskiej z 1967 r:
„Praca socjalna jest specyficzną działalnością zawodową, mającą na celu lepszą adaptację wzajemną osób, rodzin, grup i środowiska społecznego,w jakim żyją, oraz rozwijanie poczucia godności osobistej i odpowiedzialności jednostek na drodze odwoływania się do potencjalnych możliwości poszczególnych osób, do powiązań między-profesjonalnych, a także sił i środków społecznych.”
„Praca socjalna w jej różnych formach odnosi się do wielostronnych, złożonych transakcji zachodzących między ludźmi, a ich środowiskami. Jej misją jej umożliwienie wszystkim ludziom rozwoju ich pełnego potencjału, wzbogacenie ich życia i zapobieganie dysfunkcjom. Profesjonalna praca socjalna skupia się na rozwiązywaniu problemów i zmianie. Dlatego też pracownicy socjalni działają na rzecz zmiany w społeczności oraz w życiu indywidualnych osób, rodzin i wspólnot, którym służą. Praca socjalna jest systemem wzajemnie na siebie oddziałujących wartości, teorii i praktyki.”
Z tych wszystkich definicji możemy wywnioskować, że pojęcie pracy socjalnej nie jest jednoznaczne i można je rozumieć na wiele sposobów. A to ze względu na to, że łączy się bardzo blisko z innymi pojęciami takimi jak: praca opiekuńcza, praca psychosocjalna, praca socjalno-wychowawcza, praca kulturalno-wychowawcza. Praca opiekuńcza jest częścią pracy socjalnej, polega na pomocy osobom niesamodzielnym czy to z racji wieku, czy choroby. W pozostałych przypadkach mamy do czynienia z połączeniem pracy socjalnej odpowiednio z psychoterapią, wychowaniem, organizacją uczestnictwa w kulturze.
Praca socjalna może przywierać różne formy: pomoc doraźna, długofalowe działania wspierające rozwój jednostek i grup.
Formą pomocy doraźnej jest między innymi ratownictwo , które wg Heleny Radlińskiej „wymaga rozpoznania warunków natychmiastowego działania, stwierdza istnienie potrzeby i możliwości ratunku bez względu na jego uprawnienia i przynależność do grupy społecznej.”
(np. pomoc dla powodzian, dożywanie dzieci z ubogich z rodzin)
Opieka z kolei jest formą pomocy świadczoną w takich sytuacjach życiowych, w których ludzie nie potrafią sami sobie poradzić ze swoimi problemami, lub nie mają takiej możliwości, opiera się na dokładnym zidentyfikowaniu potrzeb. W tym przypadku opiekun w pewien sposób staje się odpowiedzialny za los drugiego człowieka.
Inną formą pracy socjalnej jest pomoc i kompensacja społeczna, do której możemy zaliczyć np. domy dziecka, czy rodziny zastępcze i służy ona wyrównywaniu różnic środowiskowych.
Pomoc to dopomaganie jednostce w rozwoju i wzroście tego, co jest uznawane za dobro powszechne.
W polskiej tradycji naukowej teoria pracy socjalnej zaliczana jest do pedagogiki społecznej. Helena Radlińska wyróżnia w tej nauce trzy działy: teorię pracy społecznej, teorię oświaty dorosłych oraz historię pracy społecznej i oświatowej. „Teoria pracy społecznej zajmuje się rozpoznawaniem warunków, w których zachodzi potrzeba ratownictwa, opieki, pomocy, zabezpieczenia oraz sposobów odnajdywania sił ludzkich i organizowania ich w celach twórczości życioweJ
3. 10 CECH CHARAKTERYSTYCZNYCH DLA PRACY SOCJALNEJ
Praca socjalna kładzie nacisk na osobę jako całość.
W pracy socjalnej dużą rolę odgrywa rodzina, pracownik socjalny pracuje nad rodziną w celu usprawnienia jej funkcjonowania społecznego.
Praca socjalna posługuje się zasobami społecznymi i korzysta z nich w celu zaspokojenia potrzeb swoich podopiecznych.
System nadzoru wspomaga pracownika w zdobywaniu umiejętności zawodowych i nowej wiedzy.
Praca socjalna posiada oryginalny program kształcenia obejmujący praktyczną pracę w terenie oraz zajęcia dydaktyczne.
Kładzie nacisk na trzy podstawowe procesy: praca z przypadkiem, praca z grupą i organizacje społeczności.
W pracy socjalnej ważne jest umożliwienie podopiecznemu samodzielne uporanie się z problemem, poprzez dzielenie się z nim wiedzą, pracownik socjalny rozumie i akceptuje.
Praca socjalna zna podstawowe pojęcia psychiatryczne i kładzie nacisk na zrozumienie ludzkich problemów.
Słowo „Socjalny” akcentuje interakcję społeczną .
Celem pracy socjalnej jest nakierowanie drugiego człowieka na taką drogę, aby sam potrafił sobie pomóc.
4. ZAŁOŻENIA I ZADANIA PRACY SOCJALNEJ
Praca socjalna służy rozwiązywaniu problemów
Praca społeczna jest obecnie traktowana jako wykonywany zawód i służy rozwiązywaniu problemów, w szczególności porad prawnych, psychologicznych i rodzinnych i jest świadczona osobom i rodzinom, które mają trudności lub wykazują potrzebę wsparcia w rozwiązywaniu swoich problemów życiowych, bez względu na posiadany dochód. Poradnictwo rodzinne obejmuje szeroko rozumiane problemy funkcjonowania rodziny, w tym problemy wychowawcze w rodzinach naturalnych i zastępczych oraz problemy opieki nad osobą niepełnosprawną, a także terapię rodzinną.
Praktyka pracy socjalnej jest sztuką o podłożu naukowym i wartościującym.
Praca socjalna jest skierowana wobec barier, krzywd i niesprawiedliwości, które istnieją w społeczeństwie. Odpowiada zarówno na nagłe sytuacje kryzysowe, jak i na codzienne osobiste i społeczne problemy.
Praca socjalna jako profesja powstała i nadal się rozwija, dlatego że zaspokaja uznane społecznie potrzeby i aspiracje ludzi.
Służba społeczna ma większą jasność widzenia niż polityka i gospodarka. Może zatem nakłaniać do stabilizujących reform, koniecznych by życie stało się bogatsze, bardziej treściwe i sprawiedliwsze w systemie wolnej inicjatywy i wolności jednostki.
Wartości, jakimi kieruje się praca socjalna, wywodzą się z wartości wyznawanych przez społeczeństwo, w którym ono funkcjonuje. Wartości te jednak niekoniecznie i niecałkowicie są wartościami powszechnie lub szeroko wyznawanymi i obowiązującymi w społeczeństwie.
Praca socjalna wyrosła z humanitarnych i demokratycznych idei, które opierały się na szacunku wobec równości, wartości i godności wszystkich ludzi. Od swego początku, tj. od ponad wieku, praktyka pracy socjalnej dąży do zetknięcia ludzkich potrzeb z twórczymi ludzkimi możliwościami. Prawa człowieka oraz sprawiedliwość społeczna służą za motywację i uprawnienie do działań w ramach pracy socjalnej. W solidarności z tymi, którzy są w niekorzystnej sytuacji życiowej, profesjonaliści dążą do złagodzenia ubóstwa oraz uwolnienia od niego najsłabszych i znękanych ludzi w celu włączenia ich do społeczności. Wartości pracy socjalnej są wyrażone w zawodowych - narodowych i międzynarodowych kodeksach etycznych.
5. Naukowa podbudowa pracy socjalnej składa się z trzech rodzajów wiedzy:
a)Wiedzy sprawdzonej,
Patrząc na historię pomocy społecznej ujawnia się, że pomoc pokrzywdzonym osobom
i grupom świadczona jest od stuleci. Praca socjalna na początku XX wieku nabrała formalnego statusu, a po kilkudziesięcioleciach stała się profesją - nowoczesnym, wyspecjalizowanym wycinkiem sfery pomocy społecznej.
b)Wiedzy hipotetycznej wymagającej sprawdzenia,
Hipotetyczną wiedzę możemy uznać wiedzę nabytą w szkołach wyższych i celem jest przekazanie teoretycznej wiedzy o sposobach i technikach motywowania, inicjowania
i uczestnictwa w działaniach na płaszczyźnie szeroko pojętej diagnozy, pomocy i opieki społecznej.
c) Wiedzy zakładanej (zwanej też „mądrością praktyczną”), wymagającej sformułowania w hipotezę, a następnie sprawdzenia.
Jest to porównanie wiedzy praktycznej z wiedzą teoretyczną.
6. Wiedza wymagana w praktyce pracy socjalnej zależy od celów i funkcji oraz od rodzaju problemu, który należy rozwiązać.
W praktycznej działalności zawodowej pracownik socjalny powinien przyczyniać się do realizacji przynajmniej jednego z następujących szczegółowych celów pracy socjalnej,
a mianowicie:
Cele praktyki socjalnej:
Cel ratowniczy- zapewnianie podstawowych warunków bytowych tym, którzy zostali ich pozbawieni (np. udzielanie schronienia osobom bezdomnym)
Cel kompensacyjny- zaspokajanie potrzeb, których jednostki nie potrafią zaspokoić same, ani z pomocą innych instytucji (np. zapewnienie stałego zasiłku rodzinnego, gdzie głowa rodziny nie jest w stanie generować przychodu na skutek trwałego kalectwa)
Cel protekcyjny- redukowanie niekorzystnego wpływu czynników, których nie da się zmienić bądź usunąć (np. praca socjalna we wspomnianej rodzinie, której cel stanowi trening dotyczący pokonywania problemów codziennego życia)
Cel promocyjny- osiąganie bardziej zadowalającego poziomu oraz jakości życia, przez pomoc w pokonywaniu trudności oraz rozwiązywaniu problemów.
7.Opanowanie wiedzy zawodowej i wartości podstawowych jest ważną cechą pracownika socjalnego, ponieważ to on jest instrumentem udzielającym a profesjonalnej pomocy.
FUNKCJE PRACY SOCJALNEJ
Główne funkcje pracy socjalnej, które są ze sobą powiązane i zależne od siebie to:
1. Odnowienie zdolności
2. Zapewnienie środków
3. Prewencja (To inaczej zapobieganie - złym zjawiskom i zagrożeniom, usuwanie ich przyczyn)
Te trzy funkcje w celu przywrócenia osłabionego funkcjonowania społecznego ocierają się o aspekt kuracyjny i rehabilitacyjny. Kuracja ma na celu wyeliminowanie czynników, które spowodowały załamanie natomiast rehabilitacja skupiona jest na odbudowie interakcji.
Aspekty , które zapewniają zasoby indywidualne jak i zbiorowe dzielą się na rozwojowe i edukacyjne, mają na celu zwiększenie skuteczności funkcjonowania społecznego. Aspekty rozwojowe zwiększają skuteczności istniejących zasobów społecznych i/lub pełny rozwój zdolności własnych do interakcji społecznej . Sfera edukacyjna ma na celu zapoznanie opinii publicznej z konkretnymi warunkami na nowe lub zmienione zasoby społeczne.
Ważną funkcją jest zapobieganie społecznej dyfuzji, obejmuje:
- wczesne wykrywanie
- hamowanie
- eliminowanie
warunków i sytuacji mogących przeszkadza w społecznym funkcjonowaniu. Skupia się na niedopuszczaniu do problemów w relacji między jednostkami a grupami oraz prewencji patologii społecznych. Owa prewencja należy zazwyczaj do kompetencji organizacji społeczności przykładem jest próba ograniczona przestępczości nieletnich przez zaangażowanie wszystkich organizacji społeczności i zasobów ekonomicznych.
Praca socjalna :
- umacnia w ludziach zdolności do rozwiązywania problemów i radzenia sobie z nimi
-umożliwia kontakt ludzi ze służbami, które mogą zapewni im środki, świadczenia i możliwości samorealizacji
-sprzyja efektywnemu i humanitarnemu działaniu tych służb.
-przyczynia się do rozwoju i modyfikacji polityki społecznej
-służy jako czynnik kontroli społecznej
BADANIA W PRACY SOCJALNEJ
1. Badania w pracy socjalnej-polega ono na gromadzeniu podstawowych informacji w celu zapoznania się z trudną sytuacją klienta, gdzie pracownik socjalny będzie musiał podjąć pewne działania naprawcze w czasie interwencji lub jej ponownej. Zadania te realizujemy w czasie pracy socjalnej.
2. Badania nad praca socjalną-badania te dostarczają informacje na temat działania samej instytucji, dokonywane są badania nad posiadanymi kwalifikacjami pracowników socjalnych, dokonywanie badań w sferze efektywności pracy .
3. Badania dla pracy socjalnej -badania te głównie dotyczą testowania narzędzi badawczych opracowywania mierników , wskaźników badawczych, dotyczą one sfery metodologicznej.
4. Badania o pracy socjalnej- badania te obejmują cele poznawcze, wyjaśniające, metodologiczne. W nim skupione są trzy poprzednie badania. Głównym celem prowadzenia tych badań jest ocena efektywności pracy socjalnej a przede wszystkim metod w niej stosowanych.
ZWIĄZKI MIĘDZY TEORIĄ A PRAKTYKĄ
Pracownik socjalny powinien dążyć do wzbogacania swojej pracy. Może to zrobić poprzez nowe własne doświadczenia, czyli mogą to być różnego rodzaju praktyki, które uważa on za skuteczne, oraz wszelkiego rodzaju wyniki przeprowadzanych przez niego badań empirycznych. Teoria ta zazwyczaj jest zawarta w szeregu podręczników wydanych między innymi w Stanach Zjednoczonych. Każdy pracownik socjalny powinien wiedzieć jak może pomóc osobie potrzebującej, powinien on posiadać wiedzę na temat natury każdego człowieka. Praktyk nie powinien problemu omijać, jeżeli chodzi nawet o najmniejszą patologię powinien podejmować wszelkie działania które będą miały na celu wyjście ze złego stanu, za wszelką cenę powinien dążyć do zmian, jego wiedza i teoria powinna mu pomóc w rozwiązaniu problemu. Jeżeli posiada on wiedzę musi, łatwiejsze będzie dla niego praktykowanie.
PYTANIA
Opisz obszary zagrożeń człowieka jakie obejmuje praca socjalna i jaką pomoc może ona zaoferować?
Co rozumiemy przez pracę socjalną i dlaczego tak trudno ją zdefiniować?
Jakie Wy wymienilibyście cele pracy socjalnej i które uważacie za kluczowe?
Co może badać praca socjalna i w jakim celu?
Czy wiedza teoretyczna jest potrzebna w pracy socjalnej i dlaczego? W jakich przypadkach możemy z niej korzystać?
Czy możemy powiedzieć, że praktyka jest ważniejsza od teorii, a może jest całkiem odwrotnie? Uzasadnij.
Przyczyny powstania pracy socjalnej.
9. BIBLIOGRAFIA:
Becket Chris, Podstawy teorii dla praktyków pracy socjalnej, W-wa 2010
Dubois Brenda, Miley Krogsrud Karla, Pracja socjalna 1. Zawód, który dodaje sił, W-wa 1996
Pedagogika społeczna, pod red. Tadeusza Pilcha i Ireny Lepalczyk, wydanie II rozsz. Popraw.
Skidmore A. Rex, Thackeray G. Milton, Wprowadzenie do pracy socjalnej, W-wa 1996
Beckett Chris, Podstawy teorii dla praktyków pracy socjalnej,W-wa 2010, str. 15
Skidmore A. Rex, Thackeray G. Milton, Wprowadzenie do pracy socjalnej, W-wa 1996, str. 14
Szatur-Jaworska Barbara, Teoretyczne podstawy pracy socjalnej [w:]Pedagogika społeczna, rozdz. VI, str. 107
Szatur-Jaworska Barbara, Teoretyczne podstawy pracy socjalnej [w:]Pedagogika społeczna, rozdz. VI, str 108
TAMŻE, str 108
TAMŻE, str 109
TAMŻE, str 112