Konkurencyjność w gospodarce światowej
Przegląd problemów
Pojęcie gospodarki światowej.
Pod pojęciem gospodarki światowej można rozumieć zbiorowość różnorodnych organizmów i instytucji funkcjonujących zarówno na poziomach krajowych, jak i na szczeblu międzynarodowym, np. regionalnym, ponadregionalnym lub globalnym-bezpośrednio lub pośrednio zajmujących się działalnością gospodarcza oraz powiązanych ze sobą w pewien całościowy system poprzez sieć międzynarodowych stosunków ekonomicznych. Tak rozumiana gospodarka światowa może być ujmowana wyłącznie dynamicznie, to znaczy jako pewien system znajdujący się w stałym ruchu i rozwoju, ponieważ tworzące je elementy ulegają nieustannym przemianom.
Gospodarka światowa jest wiec - z samej natury - kategorią ekonomiczną, mającą charakter dynamiczny. Ma ona także charakter historyczny, oznacza to, że mogłaby dopiero zaistnieć na określonym etapie rozwoju historycznego - gdy powstały i rozwinęły się jej podstawowe elementy składowe. Oznacza to zatem, ze o istnieniu gospodarki światowej możemy mówić wówczas, gdy funkcjonowały już np. w ramach poszczególnych gospodarek narodowych odpowiednie organizmy i instytucje gospodarcze (np. przedsiębiorstwa produkcyjne, handlowe, banki), które nawiązywały i utrzymywały ze sobą, na odpowiednio szeroka skalę, nieprzypadkowe i w miarę trwałe międzynarodowe stosunki ekonomiczne (np. handlowe i finansowe ).Praktycznie sytuacja taka zaistniała dopiero w momencie ukształtowania się kapitalizmu, stad też istnienie gospodarki światowej łączy się zazwyczaj z powstaniem i rozwojem kapitalizmu.
Podmioty gospodarki światowej.
Przedsiębiorstwa krajowe.
Za podstawowy podmiot gospodarki światowej jest najczęściej uznawane przedsiębiorstwo krajowe ( narodowe ). Przedsiębiorstwa krajowe (tzn. przedsiębiorstwa działające w ramach określonej gospodarki narodowej) stają się oczywiście podmiotami gospodarki światowej tylko wówczas, gdy w związku ze swą działalnością gospodarczą nawiązują i utrzymują znaczące pod względem zakresu, charakteru bądź znaczenia dla swego funkcjonowania - międzynarodowe stosunki ekonomiczne z innymi podmiotami gospodarki światowej, a więc np. z przedsiębiorstwami krajowymi działającymi w ramach innych gospodarek narodowych, z przedsiębiorstwami międzynarodowymi, z międzynarodowymi instytucjami i organizacjami gospodarczymi. Naturalnie przedsiębiorstwo działające wyłącznie ramach danej gospodarki narodowej, tylko na rynku krajowym, a przy tym nie utrzymujące żadnych kontaktów zagranicznych (międzynarodowych) bądź też nawiązujące takie kontakty jedynie sporadycznie, przypadkowo i bez znaczenia dla swej zasadniczej działalności gospodarczej - nie może rzecz jasna być traktowane jako funkcjonujące w powiązaniu z gospodarką światową i będące jej podmiotem.
Odnosić się to może przede wszystkim do wielu drobnych przedsiębiorstw produkcyjnych, usługowych lub handlowych, o tradycyjnych strukturach i sposobach funkcjonowania, o ograniczonym zakresie działalności itd. , które mogą się praktycznie obejść bez jakichkolwiek stosunków zewnętrznych (zagranicznych).
Jednakże dla współczesnej gospodarki rynkowej sytuacją znacznie bardziej typową jest to, że coraz więcej przedsiębiorstw krajowych w celu rozwinięcia działalności i normalnego funkcjonowania musi wchodzić w różnorodne powiązania z innymi podmiotami gospodarki światowej, nie są bowiem często w stanie w ogóle istnieć w izolacji od zagranicy. Chodzić tu może zarówno stosunkowo najczęściej spotykane handlowe powiązania z zagranicą (np. o eksport własnych produktów, import niezbędnych surowców i materiałów, eksport lub import różnego typu usług), o powiązania produkcyjne (np. kooperację z zagranicznymi partnerami w produkcji określonych wyrobów bądż ich elementów), jak i o powiązania technologiczne (np. korzystanie z zagranicznych licencji lub odstąpienie innym własnych technologii, współpracę naukowo - techniczną) oraz związki finansowo-kredytowe i kapitałowe (korzystanie z obcych kredytów lub udzielanie kredytów zagranicznym partnerom, wchodzenie w związki np. produkcyjno-kapitałowe, tworzenie wspólnych przedsięwzięć, podejmowanie wspólnych inwestycji). Wszystko to pogłębia i stopniowo rozszerza zakres powiązań przedsiębiorstw krajowych ze światem zewnętrznym, włączając je coraz silniej w międzynarodowe stosunki ekonomiczne oraz uzasadniając traktowanie ich jako pełnoprawnych podmiotów gospodarki światowej. Jest to jednocześnie początek procesu umiędzynarodowiania się przedsiębiorstw krajowych, który przebiega w trzech etapach. Pierwszym etapem procesu umiędzynarodowiania się przedsiębiorstw jest umiędzynarodowienie sfery wymiany. Dokonuje się to zazwyczaj poprzez eksport własnych produktów bądź import niezbędnych do produkcji surowców, materiałów, półfabrykatów itp. Tą właśnie drogą przedsiębiorstwo krajowe nawiązuje najczęściej pierwsze kontakty zagraniczne, zapoznaje się z warunkami działania na rynku międzynarodowym, a reagując na różnorodne sygnały płynące z tego rynku (np. sygnały cenowe, koniunkturalne, z zakresu polityki handlowej)-dostosowuje się do warunków na nim panujących. I chociaż jest usytuowane w konkretnej gospodarce narodowej (
Przedsiębiorstwa międzynarodowe
(korporacje transnarodowe).
Przedsiębiorstwa międzynarodowe inaczej zwane korporacjami transnarodowymi są to przedsiębiorstwa prowadzące działalność gospodarczą mającą zasięg międzynarodowy oraz posiadające w związku z tym swoje filie zagraniczne. Korporację transnarodowa można zatem określić jako przedsiębiorstwo prowadzące działalność produkcyjną, usługową itp. w co najmniej dwóch krajach oraz posiadające - również w co najmniej dwóch krajach - swoje filie bądź oddziały, będące w całości lub w części własnością przedsiębiorstwa macierzystego i działające pod jego kontrolą.
Ze względu na strukturę własności można wyróżnić dwa rodzaje korporacji:
w których wszystkie aktywa w całości należą do przedsiębiorstwa macierzystego, lecz zlokalizowane są w co najmniej dwóch krajach
w których przedsiębiorstwo macierzyste jest właścicielem tylko części aktywów korporacji, w części zaś np. w filiach zorganizowanych w formie joint ventures - są one także własnościa innych zagranicznych przedsiębiorstw.
Korporacje transnarodowe powstają i rozwijają się przede wszystkim poprzez zagraniczne inwestycje bezpośrednie. Pod pojęciem tym rozumie się lokowanie kapitału za granicą w celu uzyskania bezpośredniego wpływu na działalność przedsiębiorstwa zagranicznego, w które się inwestuje albo też z zamiarem dostarczenia dodatkowych środków przedsiębiorstwu, w którym inwestor kapitału ma już znaczący udział. Inną drogą powstawania i rozwijania się korporacji transnarodowych jest tworzenie bądź rozbudowywanie przedsiębiorstwa filialnego poprzez zaciąganie pożyczek w kraju jego usytuowania lub na międzynarodowym rynku finansowym, może się to wreszcie odbywać przez reinwestowanie części zysków z wczesniej już zainwestowanego kapitału.
Gospodarki narodowe.
Gospodarka narodowa jest pewnego rodzaju strukturą, w której sumuje się jak gdyby działalność gospodarcza przedsiębiorstw krajowych, a także tych korporacji transnarodowych, które włączyły daną gospodarkę narodową bądź jej określone działy(np. przemysł, lub jego konkretne gałęzie, rolnictwo, usługi, system bankowy) w sferę swego działania. Gospodarki narodowe są natomiast włączane do gospodarki światowej przede wszystkim poprzez działalność gospodarczą przedsiębiorstw krajowych ewentualnie także transnarodowych oraz nawiązywane przez nie międzynarodowe stosunki ekonomiczne.
Bardzo ważną rolę w systemie powiązań gospodarki narodowej z gospodarką światową odgrywa państwo. Państwo spełnia określone funkcje organizacyjne i regulacyjne - np. w sferze polityki, bezpieczeństwa, w sferze społecznej, gospodarczej - oddziałując na każdą z tych sfer oraz kształtując zasady ich funkcjonowania, ich strukturę, charakter itp.
Sferą gospodarki poddaną w większości krajów szczególnemu nadzorowi państwa są zazwyczaj stosunki gospodarcze z zagranicą, które każde państwo stara się kształtować i kontrolować za pomocą środków tzw. Zagranicznej polityki ekonomicznej. Stosując więc np. rozmaite środki polityki handlowej (tj. cła i środki parataryfowe i pozataryfowe), państwo może wpływać na wielkość i strukturę obrotów handlowych z zagranicą; prowadząc określoną politykę kursu walutowego, może oddziaływać na poziom tego kursu, a poprzez to na stosunki gospodarcze z zagranicą (np. na wymianę handlową, obroty kapitałowe), a w konsekwencji na stan bilansu płatniczego.
Państwo oddziałując w tak szeroki i zróżnicowany sposób na gospodarkę narodową i jej działy oraz na nawiązywane przez poszczególne elementy tej gospodarki międzynarodowe stosunki ekonomiczne - może jednocześnie wpływać w pewnej mierze na miejsce i rolę danej gospodarki narodowej w gospodarce światowej.
Gospodarki narodowe są traktowane jako podstawowy podmiot gospodarki światowej.
Międzynarodowe ugrupowania integracyjne.
Pod pojęciem międzynarodowego ugrupowania integracyjnego należy rozumieć powstanie wyraźnie wyróżniającego się na tle otoczenia ( a więc np. w gospodarce światowej i w międzynarodowych stosunkach ekonomicznych) względnie jednolitego, nowego organizmu gospodarczego, obejmującego dwa lub więcej krajów ( gospodarek narodowych). W obrębie takiego organizmu spoiwem łączącym jego elementy składowe (tzn. kraje ich gospodarki) jest proces integracji gospodarczej, polegający na dostosowaniu się struktur gospodarczych elementów składowych ( a więc gospodarek narodowych integrujących się krajów, poszczególnych gałęzi tych gospodarek, działających w ich ramach przedsiębiorstw itd.). W wyniku takich procesów dostosowawczych powstaje stopniowo wewnętrznie przekształcona, nowa, jednolita struktura gospodarcza, obejmująca obszar całego ugrupowania. Powstające i działające obecnie międzynarodowe ugrupowania integracyjne mają charakter regionalny, to znaczy tworzą je zwykle kraje należące do tego samego regionu geograficznego, najczęściej sąsiadujące ze sobą i reprezentujące zbliżony poziom rozwoju gospodarczego.
Ugrupowania integracyjne mogą mieć charakter formalny ( zinstytucjonalizowany) tzn. przybierać postać np. międzynarodowego porozumienia lub organizacji gospodarczej bądź integracyjnej wraz ze stosownymi strukturami organizacyjnymi, organami, która ma w sposób instytucjonalny inicjować i sprzyjać procesom integracyjnym. Ugrupowania mogą mieć także charakter nieformalny, tzn. tworzyć je mogą formalnie nie zorganizowane grupy krajów, silnie jednakże powiązane międzynarodowymi stosunkami ekonomicznymi, między którymi zachodzą rzeczywiste procesy integracyjne. Dokonujące się w obrębie ugrupowań procesy integracyjne przekształcając strukturę integrujących się elementów ( np. gospodarek narodowych , ich gałęzi) - zmieniają i zmieniać mogą zarazem także m.in. zakres, sposób i formy ich działalności gospodarczej (np. przedsiębiorstwa krajowe stają się międzynarodowymi ), zmienić się też może zarówno profil jak i zakres oraz warunki i skala ich działania. Pod wpływem procesów integracyjnych zasadniczo zmieniają się warunki konkurencyjności - i w ramach gospodarek, i w obrębie ugrupowania. Zmienia się także charakter nawiązywanych przez poszczególne podmioty ( przedsiębiorstwa, korporacje, gałęzie produkcji) międzynarodowych stosunków ekonomicznych i obok tzw. Wewnętrznych (tj. w ramach ugrupowania) międzynarodowych stosunków ekonomicznych pojawiają się nawiązywane na zupełnie innych niż stosunki wewnętrzne zasadach tzw. Zewnętrzne, tj. wychodzące poza obręb ugrupowania, międzynarodowe stosunki ekonomiczne.
Międzynarodowe organizacje gospodarcze.
Międzynarodowe organizacje gospodarcze wywierają wpływ na mechanizmy międzynarodowej współpracy gospodarczej, a także na strukturę i charakter stosunków ekonomicznych między podmiotami gospodarki światowej. Spełniają w gospodarce światowej przede wszystkim określone funkcje regulacyjne. Funkcje regulacyjne organizacji międzynarodowych polegają na ustanawianiu pewnych wzorców czy norm postępowania. Odbywa się to głównie poprzez formułowanie odpowiednich zaleceń dla uczestników organizacji, tzn. najczęściej państw członkowskich, przez upoważnione do tego statutowe organy danej organizacji. Funkcje regulacyjne organizacji międzynarodowej ulegają zasadniczemu wzmocnieniu wówczas, gdy ustanawiane przez nią normy postępowania uzyskują moc prawnie obowiązującą i są egzekwowane od państw członkowskich pod groźbą określonych sankcji, np. politycznych czy gospodarczych. Wiąże się to najczęściej z jednoczesnym spełnianiem przez taką organizację funkcji kontrolnych ( nadzorczych, inspekcyjnych ), którym kraje członkowskie powinny się poddać (pod groźbą sankcji). Niektóre organizacje międzynarodowe o charakterze gospodarczym w ramach posiadanych uprawnień i możliwości ( organizacyjnych, technicznych, finansowych, itp. ) prowadzą również niekiedy bezpośrednią działalność, polegającą m.in. na udzielaniu krajom członkowskim różnego rodzaju pomocy, np. pomocy społecznej, humanitarnej (ONZ i jego agendy, jak np. FAO, UNICEF, WHO ), pomocy w rozwoju handlu ( GATT, UNCTAD ), pomocy w rozwoju technicznym, gospodarczym, pomocy finansowej, kredytowej ( UNIDO, Bank Światowy - IBRD ).
Pojęcie konkurencyjność odnosi się zarówno do podmiotów gospodarczych, jakimi są przedsiębiorstwa, jak i całych gospodarek narodowych. O ile stosunkowo łatwo jest określić determinanty konkurencyjności przedsiębiorstw czy firm o tyle ujęcie konkurencyjności w odniesieniu do całych gospodarek wydaje się co najmniej problematyczne.
Wątpliwości rodzi sama próba rozstrzygnięcia, czym jest konkurencyjność.
Ekonomiczne tło konkurencyjności
Na obecną postać i dynamikę konkurencyjności wpływ mają przede wszystkim przeobrażenia po okresie kryzysu naftowo-surowcowego na początku lat 70-tych.
Przemiany związane ze zmianą struktury konkurencyjności w gospodarce światowej są czasem bardzo gwałcone i zawsze pociągają za sobą duże koszty społeczne. Rządy krajów rozwiniętych mają do wyboru albo ratować słabnące gałęzie przemysłu za pomocą dotacji w obronie miejsc pracy, co w dłuższym okresie jest równoznaczne z zagrożeniem poziomu zatrudnienia przez pogorszenie międzynarodowej konkurencyjności, albo wspierać politykę restrukturyzacji.
Coraz większa konkurencja w gospodarce, prowadząca do nasilającej się specjalizacji nawet w ramach pojedynczego asortymentu dóbr, powoduje możliwość utraty przewagi nawet przez wielkie korporacje o sprzedaży kilku czy kilkunastu miliardów dolarów rocznie. Stąd narastająca liczba spółek, sojuszy i innych rodzajów współpracy między przedsiębiorstwami. Próbują one bronić swojej słabnącej konkurencyjności poprzez fuzje. Wyzwania konkurencyjne prowadzą do powstawania nowego typu korporacji, czyli tzw. dynamicznych sieci. Są to lapidarnie rzecz ujmując przedsiębiorstwa przemysłowe bez .. przemysłowej produkcji. Firmy takie zajmują się głównie wyszukiwaniem nisz rynkowych i organizowaniem produkcji, korzystając z taniej, zagranicznej siły roboczej i obcej technologii. Na początku lat 90-tych w obliczu wzrastającej konkurencji dochodziło do jeszcze innego rodzaju powiązań między dużymi przedsiębiorstwami. W USA ukuto dla nich określenie „wirtualna korporacja”, co oznacza przede wszystkim kompleksowość działań. Wirtualna korporacja to rodzaj tymczasowej sieci niezależnych firm- dostawców, klientów, a nawet rywali- połączonych technologią informatyczną, współuczestniczących w rozwoju technologii, podziale kosztów udostępniających własne rynki, co więcej nie posiadających jednego ośrodka zarządzającego ani nie zintegrowanych pionowo. Korporacja rozpada się po osiągnięciu swojego zadania. Generalnie można więc powiedzieć, że o wzroście bądź stagnacji gospodarek i przedsiębiorstw decyduje w dużej mierze zdolność dostosowania się do zmieniających się zewnętrznych i wewnętrznych warunków rozwoju.
Trudno powiedzieć iż gospodarka światowa jest po prostu sumą gospodarek narodowych. W przeciągu kilkunastu ostatnich lat stała się ona systemem zintegrowanym, w ten sposób, iż coraz trudniej jest z niej wydzielić niezależne gospodarki narodowe- mówimy więc o globalizacji światowej gospodarki, w której poszczególne gospodarki krajowe przenikają się związkami handlowymi, finansowymi, walutowymi i kapitałowymi.
Rynek międzynarodowy przestał być domeną dużych przedsiębiorstw i korporacji- nawet niewielkie firmy są w stanie sprzedawać na odległych rynkach i organizować produkcję. Kraje rozwijające stają się powoli lokomotywą światowego wzrostu gospodarczego. Ponieważ w gospodarce światowej spadło znaczenie dwóch podstawowych czynników produkcji, jakimi są siła robocza i surowce, stanowią one coraz mniejszy odsetek kosztów, coraz trudniej jest na podstawie tych atutów uzyskać międzynarodową konkurencyjność.
Dla krajów o wysokich kosztach robocizny (kraje wysoko rozwinięte ) kierunek ten jest pozytywny, dla państw Trzeciego Świata natomiast powtórzenie sukcesów „azjatyckich tygrysów” staje się coraz trudniejsze, stąd uciekają się one coraz częściej do technologicznego naśladownictwa, czasem gwałcąc prawa wartości intelektualnej.
Składniki konkurencyjności
Najprościej rzecz ujmując konkurencyjność to zdolność do przystosowania i rozwoju, wykorzystywania zagrożeń jako rozwojowych wyznań.
Czym jest w istocie konkurencyjność?:
w odniesieniu do kraju konkurencyjność to warunki, które sprzyjają lub utrudniają rozwój gospodarczy i stanowią atrakcyjną lokatę dla inwestycji z punktu widzenia krajowych zasobów dla potencjalnego przedsiębiorcy.
Dla sektora gospodarczego konkurencyjność oznacza z kolei wielkość oferowanych możliwości w zakresie zwrotu od dokonanych inwestycji.
Konkurencyjność przedsiębiorstwa to zdolność projektowania i sprzedawania wyrobów lepszych niż konkurencja ( zarówno z punktu widzenia elementów cenowych jak i pozacenowych). W wypadku firm konkurencyjność to również poziom ich kompetencji do wykorzystania krajowych zasobów dla wytwarzania dóbr i usług.
Generalnym miernikiem konkurencyjności jest poziom wydajności pracy zarówno w całej gospodarce, jak i w poszczególnych jej sektorach.
Generalnie więc przewaga konkurencyjna jakiegoś kraju jest uzyskiwana w tych sektorach gospodarki, w których przedsiębiorstwa w najlepszy sposób mogą przy użyciu swoich zasadniczych kompetencji wykorzystać krajowe zasoby.
Istnieje osiem podstawowych czynników konkurencyjności. Są to:
wewnętrzna siła gospodarcza
internacjonalizacja gospodarki
działalność rządu
sektor finansowy
infrastruktura
sposób zarządzania
nauka i technologia
zasoby ludzkie
Koncepcja Michaela Portera
Nową odchodząca od wąskiego, technicznego punktu widzenia, koncepcję konkurencyjności przedstawił profesor uniwersytetu Harvarda, Michael Porter. Oparł ją na kilkuletnich badaniach w dziewięciu najbardziej rozwiniętych krajach świata. Uważa on, iż mówienie o przewadze komparatywnej w obecnych warunkach nie odzwierciedla istoty konkurencyjności. Przewaga komparatywna to w dużej mierze taka, która stanowi wynik istniejących w danym kraju czy sektorze warunków (naturalnych), przewaga konkurencyjna natomiast jest wynikiem walki konkurencyjnej, w której głównym orężem są innowacje. Właśnie poprzez innowacje przedsiębiorstwa uzyskują przewagę konkurencyjną. Nie muszą one mieć wyłącznie charakteru technologicznego - mogą być związane z produktem, procesem produkcji, nowym podejściem do rynku itd. Liczy się jednak bardziej ciągłość aktów innowacji jako procesów udoskonaleń niż przełomy o charakterze rewolucyjnym.
Diament przewagi konkurencyjnej.
Czynniki produkcji -wyposażenie danego kraju w czynniki takie jak ziemia, surowce, kapitał czy praca.
Cechy popytu - ten czynnik determinuje w jaki sposób firmy dostosowują się do potrzeb nabywców.
Strategia i struktura firmy - warunki powstawania, organizacji i funkcjonowania przedsiębiorstw na sygnały rynkowe i wdrażanie innowacji.
Branże pokrewne i wspierające to równie ważny element, niezbędny do osiągnięcia konkurencyjności. Oznacza to, iż konkurencyjności nie można osiągnąć z niczego, a dokładniej poprzez decyzję administracyjną dotyczącą jakiejś produkcji. Musi istnieć bowiem odpowiednio konkurencyjne zaplecze, zarówno w postaci technologii jak i specjalistów, które umożliwi wysoki poziom produkcji.
Praca pochodzi z serwisu www.e-sciagi.pl