Podstawy resocjalizacji

Podstawy resocjalizacji -kolokwium III

SYSTEMY RESOCJALIZACJI
METODY WYCHOWANIA RESOCJALIZACYJNEGO
ANTROPOTECHNIKA
PSYCHOTECHNIKA
INTERACJA GRUPOWA
INTERACJA INDYWIDUALNA
ZALEŻNOŚĆ WEWNĘTRZNA I ZEWNĘTRZNA
PRZEKAZYWANIE : DORADZANIE I WYCHOWANIE
KARY I NAGRODY

SYSTEMY RESOCJALIZACJI

SYSTEMY RESOCJALIZACJI NA PRZESTRZENI DZIEJÓW

Mam tutaj na myśli systemy takie jak (por. E. J. Dukaczewski, 1990):

System celkowy
System progresywny i system regresywny
System rodzinny
System republik i wiosek dziecięcych

System celkowy

Wielkim propagatorem tego systemu był Anglik J. Howard, Najważniejsze tezy zawarte w głoszonej przez niego ideologii to:

- nie powinno stosować się kar, które odbierają skazanemu nadzieję powrotu do życia w społeczeństwie;

- powinno się w więzieniach prowadzić kształcenie umysłowe i wychowanie religijne;

- powinno się w więzieniach wykonywać pracę społeczno użyteczną,

- powinno się w więzieniach stosować odosobnienie skazanych;

- powinno się zwalniać przed terminem więźniów pracowitych i wykazujących poprawę

W USA wyłoniły, pod wpływem ograniczania kary śmierci i religijnej doktryny kwakrów, dwa systemy penitencjarne:

a) pensylwański;

b) auburnski

System progresywny i regresywny

W systemie progresywnym według W. Croftona koncepcja wykonywania kary pozbawienia wolności przewidywała trzy fazy:

Faza I - Skazani poddawani są surowemu reżimowi. Dzieli się na dwa okresy:

1) okres, w którym skazani otrzymywali nudne i męczące prace w swoich celach

2) okres, w którym warunki odbywania kary były nieco łagodniejsze; więźniowie otrzymywali lepsze jedzenie, bardziej interesującą pracę; nie obowiązywało odosobnienie w czasie pracy, nauki, nabożeństw i wieczorów dyskusyjnych.

Faza II (główna) - więźniowie wykonywali ciężkie prace, najczęściej publiczne i na świeżym powietrzu. Noc spędzali pojedynczo w specjalnie przeznaczonych na ten cel boksach. Czas trwania tej fazy to około połowa całej kary.

Faza III - kara odbywana była w warunkach rozluźnionego reżimu. Więzień przebywał w zakładzie bez murów, gdzie strażnicy nie byli uzbrojeni. Więźniowie otrzymywali za wykonaną pracę większe wynagrodzenie. Faza ta kończyła się zwolnieniem warunkowym. Gdy osadzony pilnie pracował i zachowywał się nienagannie, każda z faz mogła ulec skróceniu. Gdy nie dostrzegano postępów w zachowaniu, to cofano więźnia do fazy poprzedniej, pozbawiając go w ten sposób możliwości wcześniejszego wyjścia z zakładu w trybie warunkowego zwolnienia lub nawet oddalając zwolnienie na czas późniejszy (A.Lewicki, L.Paryzek, B.Waligóra za: E. J. Dukaczewski, 1990). Podejście progresywne miało na celu stopniową poprawę losu skazanych w zależności od długotrwałości pobytu w więzieniu i wykazanej poprawy.

System regresywny zaś był odwróceniem progresji, gdyż według jego założeń więźniowie otrzymywali bezpośrednio po przyjęciu klasę najwyższą ze wszystkimi możliwymi ulgami. W razie złego sprawowania byli degradowani stopniowo do klas niższych z możliwością awansu do poprzedniego poziomu w razie poprawy.

Przykładem zakładu, w którym zastosowano system progresywny jest amerykańskie reformatorium z XIX wieku w Bostonie, którego kierownikiem był duchowny protestancki E.M.P. Wells. Stworzony przez niego system progresywny obejmował sześć stopni: trzy złe i trzy dobre. Dla każdego z nich ustalono przywileje i ograniczenia.

System rodzinny

Zwany jest także kierunkiem szwajcarskim, gdyż miał szczególnie wielu zwolenników w Szwajcarii. Tam powstała pierwsza placówka (Zakład w Hofwyl w kantonie Argowia) oparta na zasadach życia rodzinnego (1810 r.) Hrabia Filip E. Von Fellenberg, założył tę placówkę w swoim majątku. Jego zakład był przeznaczony głównie dla skrajnie biednych dzieci, ujętych przez policję za włóczęgostwo, żebractwo, a także dla dzieci pochodzących z tzw. "dobrych domów" zepsutych brakiem zainteresowania lub rozpieszczonych przez rodziców oraz opuszczone sieroty. Pierwszym kierownikiem tego zakładu w latach 1810 - 1833 był młody nauczyciel Jan Jakub Wehrli. Przebywał stale, dzień i noc, ze swymi wychowankami i dzielił z nimi pracę, pożywienie, zabawy, a nawet ubranie. Przed pracą i podczas niej udzielał chłopcom nauki, najczęściej w formie rozmów w związku z wykonywaną pracą. Nauka obejmowała: czytanie, pisanie, rysunki, śpiew, ćwiczenia w mówieniu, geometrię, przyrodę, technikę z nauką rzemiosła, geografię i historię kraju ojczystego oraz religię i zasady moralności. W końcowym stadium rozwoju zakładu Wehrli oparł się na znanym już w ówczesnych szkołach systemie "monitorów". Gdy liczba wychowanków zwiększyła się znacząco (było ich 40) wychowanie zostało tak przez niego zorganizowane, że każdy chłopiec do 15 roku życia był poddany nadzorowi starszego. W chwili gdy wychowanek ukończył 15 lat, mógł zostać sam "bratem - opiekunem". Jeśli jednak jego postępowanie było tego rodzaju, że funkcji tej nie mógł pełnić, to jej nie otrzymywał i sam nadal zostawał pod opieką. Przydział młodszych chłopców pod opiekę starszych odbywał się przez losowanie. W celu wyeliminowania jednostronności i niesprawiedliwości, tak zorganizowana opieka zmieniała się co kwartał. Troska brata - opiekuna dotyczyła: higieny osobistej, gospodarowania pieniędzmi, pomocami szkolnymi, zachowania wychowanka. Idea Wehrliego o konieczności stworzenia dziecku wykolejonemu warunków i ciepła rzeczywistej rodziny rozszerzyła się poza granice Szwajcarii (E. J. Dukaczewski, 1990).

System republik i wiosek dziecięcych

Republiki młodzieżowe organizowano na zasadach całkowitej samodzielności i inicjatywy samej młodzieży. Koedukacyjna Republika Młodzieży Wykolejonej we Freeville w USA przyjęła 2 podstawowe założenia organizacyjne:

zupełna wolność
praca

Później pomysłodawca republiki we Freeville W. George zdołał wprowadzić w życie całkowity samorząd a odpowiedzialność za opinię republiki przeniósł na samych wychowanków. W taki sposób w republice powstała następująca struktura organizacyjna:

Legislatywa
Egzekutywa
Sądownictwo

SYSTEMY WYCHOWANIA RESOCJALIZUJĄCEGO WEDŁUG CZ. CZAPÓWA (1980)

1. System dyscyplinarny i progresywny
2. System socjopedagogiczny i indywidualny
3. System homogeniczny i komplementarny

Ad)1 W obrębie tak nazwanego systemu oddziaływań przez Cz. Czapówa mamy do czynienia z niejako dwoma podsystemami:

Podsystemem dyscyplinarno-izolacyjnym - polegającym na całkowitym podporządkowaniu objętych nim jednostek rygorowi narzuconemu przez dyscyplinę oraz na odizolowaniu ich od wpływu czynników spoza środowiska zakładu poprawczego. W szczególności w tym drugim przypadku system ten przypomina system celkowy, który hołdował zasadzie całkowitego odosobnienia więźnia (por. E. J. Dukaczewski, 1990).
Podsystemem progresywnym - w którym na czoło wysuwa się dyscyplina opierająca się na swoistych zewnętrznych nagrodach (Cz.Czapów, 1980). Otrzymują je skazani np. w formie przywilejów w zależności od tego, do których dobrych stopni ze względu na sprawowanie przynależą (por. E. J. Dukaczewski, 1990).

W systemie dyscyplinarnym i progresywnym, centralną pozycję zajmuje dorosły szef grupy a jego pozycja opiera się na formalnej władzy, która określa zależność wychowanka od wychowawcy.

Ad)2 W systemie tym centralna pozycja wychowawcy opiera się na strukturze nieformalnej, a jest przy tym zależnością ze względu na zbiorowość społeczną. System ten w zasadzie odpowiada założeniom systemów republik młodzieżowych i wiosek dziecięcych. Hołdował on zasadom samorządności, autonomii, czy też wewnątrzsterowności wychowanków, dzięki czemu umożliwiał indywidualny rozwój osobowości, ale nie pomijał przy tym terapeutycznej wartości interakcji społecznych z grupą/kolektywem (psychoterapia indywidualna i grupowa).

Ad)3 System ten nie ma odpowiednika w "historycznej klasyfikacji systemów resocjalizacyjnych" E. J. Dukaczewskiego (1990). Został wyodrębniony ze względu na problem różnorodności przypadków zaburzeń wśród młodzieży społecznie wykolejonej (M. Grzegorzewska za: Cz.Czapów, 1980). Hołdując założeniom tego systemu tworzono zakłady resocjalizujące młodzież, tak by funkcje wychowawcze pełnione w ich obrębie wynikały z właściwej diagnozy psychopedagogicznej. Diagnoza ta winna być na tyle trafna i rzetelna, by umożliwić efektywną selektywność zaburzeń, na które winno się oddziaływać w ramach systemu. W tym systemie do grup wychowawczych zalicza się młodzież w zależności od diagnozy indywidualnego przypadku tj. umieszczając wychowanków w miarę homogenicznej pod względem stopnia wykolejenia społecznego oraz zaburzeń osobowościowych i emocjonalnych (czyli odmiany niedostosowania społecznego) grupie. Indywidualne zaburzenie stanowi także wyznacznik dla określonego sposobu oddziaływania opartego na założeniach, wszystkich, zaprezentowanych wyżej systemów.

System komplementarny zakłada niedoskonałość wszystkich systemów resocjalizacyjnych i jest zarazem eklektycznym, gdyż według jego założeń w każdym z systemów można znaleźć coś wartościowego. Dobór technik wychowawczych i strategii resocjalizacyjnych zależy od specyfiki wychowanka i grupy wychowawczej cechującej się względnym podobieństwem indywidualnych zaburzeń wychowanków (por. Cz. Czapów, 1980).
Wydaje się, że pomimo podstawowego zarzutu, który głosi, iż w pracy wychowawczej z młodzieżą uczestniczącą w procesie resocjalizacji nie powinno się ignorować wpływu całej zbiorowości zakładowej oraz, że opieranie się na grupach homogenicznych stwarza niebezpieczeństwo dezintegracji tej zbiorowości, system homogeniczny i komplementarny jest najbardziej korzystnym rozwiązaniem w resocjalizacji.

TYPY SYSTEMÓW RESOCJALIZACJI

3.System wychowania resocjalizującego.

-system dyscyplinarno-izolacyjny - izolować jednostki i stosować dyscyplinę

-system progresywny- ostry regulamin, ale nagradzać za dobre zachowanie,

-system socjologiczno-pedagogiczny- oparty na strukturach samorządowych i demokratycznych,

-system indywidualny- poznać wychowanka, nawiązać więzi z wychowankiem i od tego jakie zostały

stosunki nawiązane z wychowankiem zależy jego proces resocjalizacji,

-system homogeniczny-ważna diagnoza co do stopnia wykolejenia społecznego. Skupia jednostki o

podobnym wykolejeniu społecznym i podejmuje pracę wychowawczą,

-system komplementarny- opiera się na szczegółowym poznaniu wychowanka. Wychowawca

pobudza jednostkę do aktywizującego życia i jest otwarty na jego propozycje,

II . METODY WYCHOWANIA RESOCJALIZAJĄCEGO

Metody wychowania resocjalizującego

Ostatecznym celem oddziaływań antropotechnicznych- posługiwanie się jako narzędziem realizacji celów wychowawczych konkretnymi ludźmi i kulturotechnicznych jest zainspirowanie, ukierunkowanie i podtrzymywanie samowychowanie.

Metody ukierunkowujące aktywność wychowanka- oddziaływanie to prowadzi do informowania i transformowania informacji(efektem są procesy orientacyjno- intelektualne) jak również do aktywizowania emocjonalnego(efektem są określone procesy emocjonalne)

Dwa zbiory metod: metody te opierają się na zewnętrznej i wewnętrznej zależności.

Metody ukierunkowujące aktywność wychowanka, a więc metody eksponujące informowanie. Obejmuje on: metody rozmawiania czy dyskusji zbiorowej.

Opierające się na zależności zewnętrznej

a) przekazywanie decyzji, czyli wydawanie określonej osobie zleceń zadaniowych. Zlecenie może być stawianiem zadań bądź udzielaniem informacji. Wychowawca powinien pozostawiać swobodę, aby wychowanek mógł rozwijać samodzielność. Ważną sprawą w rozwijaniu samodzielności jest forma przekazania informacji:

Rozkaz- zobowiązuje zleceniobiorcę do wykonania danej decyzji pod rygorem zastosowania określonych kar
Nakaz- rozkaz wskazujący na to jak zleceniobiorca ma się zachować (sankcja zewnętrzna)
Zakaz- rozkaz informujący o tym jak nie powinien się zachować zleceniobiorca
Zlecenie- jest to zlecenie, którego odrzucenie nie powinno powodować żadnej kary (sankcja wewnętrzna)

Wychowawca chcący rozwijać samodzielność i poczucie odpowiedzialności powinien posługiwać się zleceniami, gdyż wówczas nie wzbudza poczucia krzywdy w wychowanku.

b)doradzanie wychowawcze polega na ukazywaniu wychowankowi niedostrzeganych przez niego aspektów sytuacji. Wychowawca zwraca wychowankowi uwagę na następstwa na przykład niepożądanych zachowań, wyjaśnia, na czym polega niewłaściwe zachowanie i informuje go, w jaki sposób wychowanek powinien się zachowywać, dostarczając mu odpowiednich wzorów. Poszukujący rady wychowanek najpewniej przyjmuje ja od osoby stanowiącej dla niego autorytet niż od kogoś innego. Doradzanie wychowawcze można skutecznie stosować w dwóch przypadkach:

Gdy wychowanek przypadkowo znajdzie się w okolicznościach wymagających doradzanie mu
Gdy wychowawca zorganizuje takie warunki, w których dotychczasowe negatywne wychowawczo postępowanie nie będzie przynosiło mu oczekiwanych nagród.

W procesie tym krytyka jest konieczna, jest ona nieodzownym elementem skutecznej zmiany zachowania wychowanka. Ważne jest, aby krytyka ta była przeprowadzona umiejętnie i właściwie

c)przekonywanie służy modyfikowaniu postaw młodzieży wykolejonej. W rozmowie w cztery oczy łatwiej nawiązać pozytywną więź emocjonalną, łatwiej ukazać wszechstronnie własną pozycję i wyznać, co się właściwie myśli i dlaczego myśli się tak o tej lub innej sprawie niż człowieka traktowanego jako członka grupy, na którą oddziałujemy. Podstawowe zasady przekonywania:

Skuteczne przekonywanie wychowanka wymaga odwołania się do jego istotnych, ważnych potrzeb, zainteresowań oraz aktualnie przeżywanych problemów ze wskazaniem mu sposobów ich rozwiązania.

Rezultaty przekonywania zależą od tego czy wychowawca potrafi wywołać u wychowanka konflikt przekonań oraz spowodować rozwiązanie tego konfliktu zgodnie ze swoimi oczekiwaniami

Efekt przekonywania jest tym większy im bardziej wychowawca jest dla wychowanka osobą wiarygodną i zarazem znaczącą wewnętrznie.

Rezultaty tej metody zależą od 3 czynników:

Cech wychowanka-chodzi o ustosunkowanie wychowanka. Nawet najlepsza argumentacja nic nie pomoże, jeśli wychowanek będzie negatywnie nastawiony do samego przekonywania. Trzeba ustalić zakres tych wartości, które mogą być zaakceptowane przez wychowawcę i wychowanka, odwołać się do nich w toku przekonywania.

Cech wychowawcy- przekonywanie jest tym bardziej skuteczne, jeśli wychowawca dla wychowanka jest wiarygodny, jak dużym autorytetem jest dla niego wychowawca. Wychowawca powinien być bezstronny, obiektywny, życzliwy, rzetelny w postępowaniu
Rodzaj argumentacji: argumenty racjonalne-odwołują się do myślenia logicznego, argumentacja jednostronna-obejmuje argumenty „za” danym poglądem, argumenty dwustronne „za „ i „przeciw”, argumenty emocjonalne

Zasadnicze sposoby operowania argumentami:

Polega na wykazywaniu nieprawidłowości lub niesłuszności twierdzeń za pomocą odpowiednio dobranych argumentów
Polega na zadawaniu pytań wychowankowi, tak, aby on sam doszedł do stwierdzeń, o które chodzi wychowawcy

Metody pobudzające tj. podtrzymujące, intensyfikujące i utrwalające aktywność. Obejmuje metody nagradzania wychowanka, czy podnoszenia prestiżu grupy, do której wychowankowie należą.

Opierające się na zależności wewnętrznej

a)organizowanie doświadczeń- metoda ta polega na stworzeniu takich sytuacji, w których zachowanie wychowanka wywołują naturalne następstwa dodatnie(nagrody i unikanie kar) Zachowania niepożądane powodują naturalne następstwa ujemne( kary i brak nagród.) Źródłem wzmocnień jest w tym wypadku sytuacja, w której znajduje się wychowanek. Zadaniem wychowawcy jest zorganizowanie odpowiednich sytuacji i dbaniu o to, aby podopieczny znalazł się w sferze ich wpływów.

III. KARY I NAGRODY

b)oddziaływanie dyscyplinujące(stosowanie kar i nagród)

Nagroda-utwierdza wychowanka w przekonaniu, że jego droga postępowania jest właściwa

Kara- blokuje drogę do zachowań negatywnych informując jednostkę, że dane postępowanie jest dla niej niekorzystne, nie wskazuje natomiast, jakie zachowanie jest opłacalne, kary nie usuwają niewłaściwych zachowań szczególnie, gdy są surowe i często stosowane, a wychowanek nie potrafi nich uniknąć.

Jeśli wychowawca karze wychowanka, ale nie troszczy się o to czy zrozumiał on i w jakim stopniu, za co jest ukarany, i czy uznaje słuszność stosowanych wobec niego kar, trudno wówczas mówić o rozbudzeniu pożądanej motywacji. Postępowanie reformujące, kształtujące poprzez stosowanie kar dyspozycje motywacyjne, musi przebiegać zupełnie inaczej. Każdy wychowawca stosujący jakiekolwiek kary musi respektować dwie podstawowe zasady:

Należy dać wychowankowi do zrozumienia, że mimo wymierzenia mu kary szanuje jego godność ludzką
Kara powinna rozwiązywać problem ostatecznie a nie stwarzać nowy.

Niewłaściwe kary:

Pozbawienie wychowanka tego, do czego ma prawo bez względu na swoje zachowanie
Przydzielenie podopiecznemu dodatkowej pracy, ponieważ jest to sprzeczne z zasadami wychowania socjalistycznego, praca jest przywilejem, a nie koniecznością, trudno wpoić jednostce zamiłowania do pracy, gdy staje się ona dla niego karą.
Okazywanie podopiecznemu swojej siły, przemocy, i przewagi nad nimi
Wyśmiewania się, szyderstwa i złośliwy sarkazm, ubliżające, porównania, które pogłębiają poczucie niższości, budzą niechęć i bunt oraz wymagają agresywności

c)metoda wpływu osobistego- wychowawca powinien dbać o to żeby wychowanek zorientował się, iż naśladowanie wychowawcy zapewnia mu pożądane oceny, a więc zdobycie nagrody czy uniknięcie kary, oraz aby zorientował się, że jego wychowawca przeżywa i realizuje wspólnie z wychowankami określone zadania. Im silniej wychowanek reaguje na zachowanie się wychowawcy jest większa szansa na to, że wytworzy się między nimi więź wewnętrznej zależności.

Metoda ta ma kilka aspektów:

-wychowawca ukazuje te walory, których oczekuje od wychowanków. Wychowawca powinien być w pełni sobą i maksymalnie pokazywać styl swego postępowania nawet w drobnych szczegółach, przejawiając w ten sposób pewność siebie i pełne panowanie nad sytuacją

-wysuwanie sugestii, wychowawca nie tylko daje przykład, jak należy się zachowywać się w danej sytuacji i jak rozwiązywać wspólny problem, lecz wywiera swój wpływ osobisty za pomocą odpowiednich słów, wyrażających jego stanowisko w danej sprawie

IV. ANTROPOTECHNIKA / PSYCHOTECHNIKA

Antropotechnika - gł. elementami są osoby wychowujące oraz psychotechniki wychowania resocjalizującego: -zależność za względu na osobę wychowującego, - ukierunkowanie aktywności (doradzanie, przekonywanie do aktywności wychowanka). Głównym środkiem oddziaływań jest osoba wychowawcy, która stosuje metodę wpływu osobistego. Podstawowym czynnikiem jest więź osobowa z wychowankiem, grupą oraz środowiskiem.

Socjotechnika - głównym elementem są zależności ze względu na grupy społeczne, wpływ ukierunkowany grupy (zarządzanie i samorząd, kształtowanie celów, norm, struktury grupy), intensyfikowanie i podtrzymywanie wpływu grupy (podnoszenie jej prestiżu, integracji z innymi grupami). Podstawowym środkiem oddziaływania jest grupa wychowawcza, odpowiedzialnym jest wychowawca stosując metodę wpływu grupowego

Kulturotechnika - wykorzystuje się elementy dóbr kultury ( pracę, naukę, rekreację, turystykę). Wymienia się trzy odmiany; kulturotechnika aktywności szkolnej, pracowniczej, rekreacyjnej.
Efektywność metod zależy od osobowości wychowanka, uprzednich wpływów społecznych, od sprawności metodycznej, a wiec kwalifikacji kadry, umiejętności wychowawców oraz od klimatu w instytucji resocjalizacyjnej.