Podstawy resocjalizacji
Definicje socjalizacji (co to jest? Jaka jest zależność między socjalizacją, a wychowaniem, a resocjalizacją?)
Socjalizacja – ogół zmian zachodzących w jednostce pod wpływem oddziaływań społecznych umożliwiających jej stopniowe stawanie się pełnowartościowym członkiem społeczeństwa. Proces socjalizacji jest spontaniczny i mało kontrolowany.
Wychowanie - to proces celowego i świadomego kształtowania ludzkich zachowań, postaw, ról społecznych, osobowości, zgodnie z wcześniej założonymi ideałami pedagogicznymi; czyli wzorem, modelem człowieka którego chcemy ukształtować w toku wychowania.
Resocjalizacja – zajmuje się dysfunkcjami, defektami, niedorozwojem motywacyjnym, powiązaniami z wadami środowiska społeczno – kulturowego i niekorzystnymi czynnikami biopsychicznymi.
Jakie czynniki decydują o sile socjalizacji/zachowania?
Czynniki biopsychiczne
genetyczne
choroby genetyczne, uszkodzenia chromosomów
ukł. nerwowy
P. Pawłow wyróżnił dwa typy ( układu nerwowego ) osobowości:
silny – mało wpływowy, nie zatrzymuje długo odruchów jest to typ mniej wrażliwy i czuły, mniej podatny na zaburzenia.
słaby – duża plastyczność, wrażliwość, bardziej podatny na zaburzenia, szybko przyswaja nowe odruchy i trudno się ich pozbywa.
Za podstawę wyodrębnienia tych 2 typów przyjął szybkość przyswajania nowych odruchów warunkowych i długość ich trwania.
H. I. Eysenck przyporządkował układom Pawłowa dwa typy osobowości:
ekstrawrtyk – typ silny, podatniejszy na przestępstwa, działa pod wpływem emocji, łatwo wpada w gniew, agresywny, osoba towarzyska, wolniej i gorzej się leczy. Resocjalizacja takiej osoby polega na stosowaniu ostrych metod, gdyż zmuszają one ich do zmiany zachowania.
introwertyk – typ słaby, podatny na zaburzenia nerwowe, podatny na nerwicę, depresję, prowadzi uporządkowany tryb życia, przywiązuje dużą wagę do wartości etycznych, uczy się szybciej i lepiej.
Resocjalizacja polega na wygaszaniu niewłaściwych nawyków, emocji, potem przeprowadzamy resocjalizację o charakterze terapeutycznym.
Na patologiczne zachowania mogą mieć wpływ:
zaburzenia natury biochemicznej
zła przemiana materii
urazy fizyczne
nowotwory.
Uszkodzenia systemu nerwowego mogą być wywołane:
spożyciem środków chemicznych
wypadkiem samochodowym
uprawianiem boksu.
endokrynologiczne
Oddziaływanie poszczególnych gruczołów wydzielania dokrewnego na psychikę człowieka zależy od wpływów zewnętrznych oraz od właściwości samych gruczołów. Do gruczołów mających największy wpływ na zaburzenia w zachowaniu należą:
NADNERCZA – produkują adrenalinę i noradrenalinę, zależą od nich stany emocjonalne, a ich poziom stanowi wskaźnik stopnia intensywności stanów emocjonalnych.
niedoczynność – choroba Addisona (depresja, apatia, brak koncentracji),utrata siły, wychudzenie, brązowe zabarwienie skóry, spadek ciśnienia krwi.
nadczynność – choroba Cuschinga (stałe podniecenie, skłonność do irytacji), charakterystyczna otyłość, okrągła twarz, gruby tułów przy szczupłych nogach, nadciśnienie.
TARCZYCA – wydziela tyroksynę.
niedoczynność – głęboki niedorozwój umysłowy zwany kretynizmem, ociężałość umysłowa, zwolnienie tempa przemiany materii, zahamowanie czynności umysłowych, gruby głos.
nadczynność – choroba Basedowa (lęki, szybka zmienność nastrojów), wole, wytrzeszcz gałek ocznych, przyspieszona przemiana materii, nerwowość.
TRZUSTKA - wydziela hormon insulin który reguluje proces wchłaniania cukrów i skrobi, pośrednio wpływa na szereg stanów psychicznych człowieka.
niedobór – apatia połączona z depresją.
nadmiar – nadmierna pobudliwość.
GRUCZOŁY PŁCIOWE – wydzielają hormony płciowe. Najaktywniejszy jest męski hormon – testosteron, który ma największy wpływ na zachowania agresywne i skłonność do dominacji.
GRUCZOŁY PRZYTARCZYCZNE – regulują przemianę wapnia i fosforu w organizmie tym samym wpływają na kształtowanie się układu nerwowego, mięśniowego i kostnego.
Czynniki socjokulturowe:
Rozwój psychiczny dziecka kształtowany jest też poprzez czynniki zewnętrzne takie jak rodzina, środowisko rówieśnicze, środowisko szkolne. Jeżeli nie zaspokajają one podstawowych potrzeb dziecka, stawiają zbyt wysokie wymagania w stosunku do jego możliwości rozwojowych, dostarczają negatywnych wzorców zachowania, wpływają na powstawanie zaburzeń w zachowaniu.
ŚRODOWISKO RODZINNE - jest pierwszym środowiskiem wychowawczym w życiu dziecka, zdobywa ono tu pierwsze doświadczenia z dziedziny współżycia społecznego. W ważnych czynnościach nerwowych istnieje tzw. „prawo pierwszych połączeń” gdzie pierwsze przeżycie staje się przeżyciem modelowym, trwałym i dlatego nieodpowiednie stosunki rodzinne są źródłem wszelkich wypaczeń, dlatego konflikty wczesnego dzieciństwa mają duże znaczenie dla formułowania się pewnych odchyleń osobowościowych w wieku późniejszym. Do czynników negatywnych wpływających na rozwój dziecka należą:
brak wzajemnego szacunku,
zbyt szybkie tempo życia rodzinnego,
niewłaściwe metody wychowawcze,
niewłaściwa postawa wychowawcza ojca: pobłażliwość, rygoryzm,
brak kontaktu i opieki ze strony matki,
wrogi lub obojętny stosunek uczuciowy jednego z rodziców,
brak harmonii współżycia rodzinnego,
nadużywanie alkoholu przez rodziców,
przestępczość rodziców.
ŚRODOWISKO SZKOLNE – szkoła jest drugim o rodzinie czynnikiem kształtującym osobowość dziecka, ma ona za zadanie przygotować dziecko do uczestnictwa w życiu społecznym. Szkoła może stać się pierwotnym źródłem zaburzeń rozwojowych. Do czynników zaburzających2 należą:
nieprawidłowe warunki życia szkolnego, zły lokal,
niedostosowany do możliwości dzieci system wymagań,
niekorzystne cechy nauczyciela, wychowawcy – może on w decydujący sposób wpłynąć na pozycję społeczną ucznia w klasie, jeśli np. wytyka błędy dziecka, podkreśla jego niższość w stosunku do klasy, klasa ma do ucznia ujemny stosunek.
Specjalną rolę ma do spełnienia szkoła w stosunku do dzieci pochodzących z rodzin nie realizujących swych funkcji opiekuńczo – wychowawczych, musi ona wyrównywać istniejące braki wychowawcze.
ŚRODOWISKO RÓWIEŚNICZE – już w wieku przedszkolnym dziecko zaczyna brać aktywny udział w grupie podporządkowywać się regułom w niej istniejącym, w młodszym wieku szkolnym do towarzystwa swych rówieśników. Grupy te są dzieciom potrzebne do rozwoju, ale niosą ze sobą pewne zagrożenia. Rola grup rówieśniczych w procesie uspołeczniania dzieci a zwłaszcza w powstawaniu zaburzeń tego procesu uwidacznia się w tych sytuacjach, w których słabnie więź dziecka z rodzicami. Jeśli dziecko ma problemy w rodzinie, w szkole, zaczyna szukać pomocy w środowisku w którym może liczyć na zrozumienie i akceptację.
Grupa separuje się od otoczenia (na strychach, w piwnicach), w tej sytuacji dochodzi do pierwszych wspólnie popełnianych przestępstw. Motywem może być np. okazja łatwej kradzieży, dokonanie dla żartu czynu chuligańskiego.
W chwili dokonania pierwszego przestępstwa grupa przekształca się w grupę zadaniową często przestępczą. Grupy te najczęściej występują w środowiskach wielkomiejskich.
Podsystemy w socjalizacji (ich znaczenie, funkcje, czynniki wpływające na niedostosowanie społeczne)
Przedmiot i zakres socjalizacji
Resocjalizacja - włączenie do życia społecznego kogoś, kto przez jakiś czas był pozbawiony możliwości uczestniczenia w nim, podejmowanie działań pedagogicznych i prawnych zmierzających do takiego ukształtowania i utrwalenia postawy skazanego (np. przestrzegania porządku prawnego, poczucia odpowiedzialności), aby po okresie pozbawienia wolności powrócił do życia społecznego. W zakładzie karnym resocjalizacja odbywa się przez stosowanie nagród i kar dyscyplinarnych oraz współdziałanie ze społeczeństwem (np. organizowanie koncertów i różnych zajęć kulturalno-oświatowych).
Znaczenie poszczególnych środków oddziaływania na skazanych (nagrody i kary, praca, nauczanie, zajęcia kulturalno-oświatowe, zajęcia sportowe, znaczenie kontaktów z rodziną)
Nagrody i kary
Skazanemu wyróżniającemu się dobrym zachowaniem w czasie odbywania kary mogą być przyznawane nagrody. Nagroda może być również przyznana skazanemu w celu zachęcenia go do poprawy zachowania.
§ 1. Nagrodami są:
1) zezwolenie na dodatkowe lub dłuższe widzenie,
2) zezwolenie na widzenie bez osoby dozorującej,
3) zezwolenie na widzenie w oddzielnym pomieszczeniu, bez osoby dozorującej,
4) zatarcie wszystkich lub niektórych kar dyscyplinarnych,
5) nagroda rzeczowa lub pieniężna,
6) (uchylony),
7) zezwolenie na widzenie bez dozoru, poza obrębem zakładu karnego, z osobą najbliższą lub osobą godną zaufania, na okres nie przekraczający jednorazowo 30 godzin,
8) zezwolenie na opuszczenie zakładu karnego bez dozoru, na okres nie przekraczający jednorazowo 14 dni,
9) pochwała,
10) zezwolenie na częstsze branie udziału w zajęciach kulturalno-oświatowych, z zakresu kultury fizycznej i sportu,
11) zezwolenie na przekazanie osobie wskazanej przez skazanego upominku,
12) zezwolenie na odbywanie widzeń we własnej odzieży,
13) zezwolenie na otrzymanie dodatkowej paczki żywnościowej,
14) zezwolenie na dokonywanie dodatkowych zakupów artykułów żywnościowych i wyrobów tytoniowych oraz przedmiotów dopuszczonych do sprzedaży w zakładzie karnym,
15) zezwolenie na telefoniczne porozumienie się skazanego ze wskazaną przez niego osobą na koszt zakładu karnego.
§ 2. (uchylony).
§ 1. Nagrody wymienione w art. 138 katalog nagród, § 1 pkt 7 lub 8 można przyznać skazanemu, którego postawa w czasie odbywania kary uzasadnia przypuszczenie, że w czasie pobytu poza zakładem karnym będzie przestrzegał porządku prawnego, po odbyciu przez niego co najmniej połowy tej części kary, po której mógłby być warunkowo przedterminowo zwolniony, lub połowy kary nieprzekraczającej 6 miesięcy.
§ 2. Przyznanie nagród wymienionych w art. 138 katalog nagród, § 1 pkt 7 lub 8 tymczasowo aresztowanemu, mającemu prawa i obowiązki skazanego odbywającego karę pozbawienia wolności, wymaga wydania zarządzenia o zgodzie przez organ, do którego dyspozycji pozostaje.
§ 3. Łączna liczba nagród wymienionych w art. 138 katalog nagród, § 1 pkt 7 nie może przekroczyć 28 w roku.
§ 4. Łączny czas trwania nagród wymienionych w art. 138 katalog nagród, § 1 pkt 8 nie może przekroczyć 28 dni w roku.
§ 5. Skazanemu odbywającemu karę dożywotniego pozbawienia wolności nagroda wymieniona w art. 138 katalog nagród, § 1 pkt 7 lub 8 może być przyznana po odbyciu co najmniej 15 lat kary.
§ 6. Przyznanie nagrody wymienionej w art. 138 katalog nagród, § 1 pkt 7 lub 8 skazanemu odbywającemu karę 25 lat pozbawienia wolności albo karę dożywotniego pozbawienia wolności, w zakładzie karnym typu zamkniętego, wymaga zgody sędziego penitencjarnego.
§ 6a. Przepis § 6 stosuje się odpowiednio do skazanego z zaburzeniami preferencji seksualnych odbywającego karę pozbawienia wolności w zakładzie karnym typu zamkniętego za przestępstwo określone w art 197-203 Kodeksu karnego, popełnione w związku z tymi zaburzeniami.
§ 7. Nagrody wymienione w art. 138 katalog nagród, § 1 pkt 7 lub 8 dyrektor zakładu karnego przyznaje z urzędu lub na pisemny wniosek przełożonego skazanego. Dyrektor zakładu karnego może upoważnić kierownika wyodrębnionego oddziału do przyznawania nagrody wymienionej w art. 138 katalog nagród, § 1 pkt 7.
§ 8. Jeżeli po przyznaniu nagrody, określonej w art. 138 katalog nagród, § 1 pkt 7 lub 8, wystąpią nowe okoliczności uzasadniające przypuszczenie, że skazany w czasie pobytu poza zakładem karnym nie będzie przestrzegał porządku prawnego, albo jeżeli skazany korzystający z nagrody określonej w art. 138 katalog nagród, § 1 pkt 7 lub 8 zostanie zatrzymany przez uprawniony organ w związku z naruszeniem przez niego porządku prawnego w trakcie trwania nagrody, organ, który przyznał nagrodę, podejmuje decyzję o cofnięciu nagrody bądź o zamianie nagrody na inną. W wypadku, o którym mowa w § 2, powiadamia się organ, który wydał zarządzenie.
§ 9. Skazanemu, który, korzystając z nagród wymienionych w art. 138 katalog nagród, § 1 pkt 7 i 8, nadużył zaufania, a w szczególności nie powrócił do zakładu karnego w wyznaczonym terminie, nie udziela się tych nagród przez okres co najmniej 6 miesięcy od udzielenia ostatniej nagrody.
§ 1. W wypadkach szczególnie uzasadnionych warunkami rodzinnymi lub osobistymi skazanego nagrody mogą być stosowane jako ulgi.
§ 2. Nie przyznaje się jako ulg nagród wymienionych w art. 138 katalog nagród, § 1 pkt 7 lub 8.
§ 3. Ulgi przyznaje dyrektor zakładu karnego lub osoba przez niego upoważniona na prośbę skazanego lub osoby najbliższej albo na wniosek przełożonego skazanego.
§ 4. (uchylony).
§ 1. Dyrektor zakładu karnego może udzielić skazanemu zezwolenia na opuszczenie zakładu karnego pod konwojem funkcjonariusza Służby Więziennej, osoby godnej zaufania lub samodzielnie, na czas nieprzekraczający 5 dni, w celu odwiedzenia poważnie chorego członka rodziny, uczestnictwa w pogrzebie członka rodziny oraz w innych wypadkach szczególnie ważnych dla skazanego.
§ 2. (uchylony).
§ 3. Udzielenie zezwolenia, o którym mowa w § 1, tymczasowo aresztowanemu mającemu prawa i obowiązki skazanego odbywającego karę pozbawienia wolności wymaga wydania zarządzenia o zgodzie przez organ, do którego dyspozycji tymczasowo aresztowany pozostaje.
§ 4. Przepis art. 139 przesłanki przyznawania nagród
, § 8 stosuje się odpowiednio.
§ 5. Na decyzję, o której mowa w § 1, przysługuje skarga.
§ 1. Karami dyscyplinarnymi są:
1) nagana,
2) pozbawienie wszystkich lub niektórych nie wykorzystanych przez skazanego nagród lub ulg albo zawieszenie ich wykonania, na okres do 3 miesięcy,
3) pozbawienie korzystania z udziału w niektórych zajęciach kulturalno-oświatowych lub sportowych, z wyjątkiem korzystania z książek i prasy, na okres do 3 miesięcy,
4) pozbawienie możliwości otrzymania paczek żywnościowych, na okres do 3 miesięcy,
5) pozbawienie lub ograniczenie możliwości dokonywania zakupów artykułów żywnościowych lub wyrobów tytoniowych, na okres do 3 miesięcy,
6) udzielanie widzeń w sposób uniemożliwiający bezpośredni kontakt z osobą odwiedzającą, na okres do 3 miesięcy,
7) obniżenie przypadającej skazanemu części wynagrodzenia za pracę, nie więcej niż o 25%, na okres do 3 miesięcy,
8) umieszczenie w celi izolacyjnej na okres do 28 dni.
§ 2. Kar dyscyplinarnych wymienionych w § 1 pkt 4, 5 lub 8 nie stosuje się wobec kobiet ciężarnych, karmiących lub sprawujących opiekę nad własnymi dziećmi w domach matki i dziecka.
§ 3. Karę dyscyplinarną, o której mowa w § 1 pkt 8, można wymierzyć skazanemu, który popełnił przekroczenie naruszające w poważnym stopniu obowiązującą w zakładzie karnym dyscyplinę i porządek. Kara ta polega na osadzeniu skazanego pojedynczo w celi oraz uniemożliwieniu mu kontaktu z innymi skazanymi; w trakcie jej wykonywania skazanego pozbawia się możliwości:
1) korzystania z widzeń i samoinkasujących aparatów telefonicznych,
2) korzystania ze sprzętu audiowizualnego i komputerowego,
3) bezpośredniego uczestniczenia, wspólnie z innymi skazanymi, w nabożeństwach, spotkaniach religijnych i nauce religii; na żądanie skazanego należy mu jednak umożliwić bezpośrednie uczestniczenie w nabożeństwie w warunkach uniemożliwiających mu kontakt z innymi skazanymi,
4) korzystania z udziału w zajęciach kulturalno-oświatowych, z zakresu kultury fizycznej i sportu, z wyjątkiem korzystania z książek i prasy,
5) dokonywania zakupów artykułów żywnościowych i wyrobów tytoniowych,
6) otrzymania paczki żywnościowej w kwartale następującym bezpośrednio po kwartale, w którym kara została wymierzona,
7) uczestniczenia w nauczaniu i zatrudnieniu poza celą,
8) korzystania z własnej odzieży, obuwia oraz wyrobów tytoniowych.
§ 1. Kary dyscyplinarne określone w art. 143 katalog kar dyscyplinarnych, § 1 pkt 4-8 wymierza dyrektor zakładu karnego, a inne kary - również osoba przez niego upoważniona.
§ 2. Kary dyscyplinarne wymierza się z urzędu lub na pisemny wniosek przełożonego skazanego.
§ 3. Decyzja o ukaraniu karą dyscyplinarną powinna zawierać dokładne określenie przekroczenia popełnionego przez skazanego.
§ 4. Decyzję o ukaraniu karą dyscyplinarną sporządza się na piśmie i podaje do wiadomości skazanemu, a gdy względy wychowawcze za tym przemawiają - również innym skazanym lub innym osobom. Przepis ten ma zastosowanie również do decyzji o uchyleniu, darowaniu, odroczeniu, zamianie, zawieszeniu lub przerwaniu kary dyscyplinarnej, a także o odstąpieniu od ukarania dyscyplinarnego.
§ 5. Na decyzje, o których mowa w § 1, przysługuje skarga.
Praca
Partycypacja publiczna polegająca na włączaniu obywateli w realizowanie działań na rzecz społeczności lokalnych może być wykorzystywana przez władze jako instrument przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu. Jedną z grup narażonych na takie wykluczenie są osoby skazane na karę pozbawienia wolności. Pobyt w więzieniu nie tylko wyłącza skazanych na jakiś czas z funkcjonowania na rynku pracy i udziału w „zwykłym” życiu społecznym, ale ma również działanie stygmatyzujące, co dodatkowo utrudnia byłym więźniom powrót do społeczeństwa. Izolacja i monotonia związane z pobytem w więzieniu są dla wielu skazanych trudne do zniesienia; w związku z tym, więźniowie chętnie podejmują zatrudnienie, które umożliwia im opuszczenie na jakiś czasu zakładu karnego i urozmaicenie codziennej rutyny. Zazwyczaj są to więźniowie skazani za drobne wykroczenia.
Nauczanie
Szkoły działające przy zakładach karnych i aresztach śledczych są szkołami publicznymi, działającymi zgodnie z ustawa o systemie oświaty. Realizują takie same podstawy programowe, programy nauczania jak szkoły „wolnościowe”. Nauczyciele podlegają tym samym przepisom i wymogom co ich koledzy w szkołach zewnętrznych. Wyposażenie przywięziennych placówek edukacyjnych spełnia wymagania do prowadzenia i realizacji procesu dydaktycznego, a wysokie osiągnięcia absolwentów, potwierdzone przez egzaminy zewnętrzne, potwierdzają ogromny wysiłek jaki w tych specyficznych warunkach pokonuje osadzony oraz nauczyciel, aby sprostać wymogom egzaminacyjnym.
W procesie przygotowania skazanych do życia na wolności, istotną rolę odgrywa stworzenie warunków do podniesienia poziomu wykształcenia oraz zdobycia kwalifikacji zawodowych. Wszyscy osadzeni w zakładach karnych i aresztach śledczych mają możliwość realizacji prawa do nauki, gwarantowanego im i organizowanego zgodnie z przepisami Kkw Art. 102 oraz Art.130 - 134.
Szkoły i placówki oświatowe działające przy zakładach karnych i aresztach śledczych organizowane są na wszystkich poziomach edukacyjnych z wyjątkiem szkół wyższych.
Istnieje również możliwość realizacji prawa do nauki poza zakładem karnym zgodnie z Art. 131 Kkw. Z tego przywileju korzysta 130 osadzonych w 71 szkołach poza obrębem zakładu karnego.
Zajęcia kulturalno-oświatowe
W działalności kulturalno-oświatowej skazanych również upatruje się walory resocjalizacyjne. Aktywność kulturalna skazanych często ogranicza się do zajęć świetlicowych, oglądania telewizji, korzystania z biblioteki ,prowadzenia gazetek naściennych. Jednak wielu skazanych decyduje się na aktywne odbywanie kary przejawiające się uczestnictwem w zajęciach prowadzonych w ramach kół zainteresowań. Pod hasłem „resocjalizacja przez kulturę i sztukę” na terenie zakładów rozwijają swoją działalność koła literackie, plastyczne, muzyczne, komputerowe, modelarskie itp.
§ 1. Skazanym można zezwolić na tworzenie zespołów w celu prowadzenia działalności kulturalnej, oświatowej, społecznej i sportowej. Z tych względów można również zezwolić na nawiązywanie kontaktów oraz na współdziałanie z odpowiednimi stowarzyszeniami, organizacjami i instytucjami. W szczególności można zezwolić na podejmowanie prac na cele publiczne, jak również na realizację innych społecznie uznanych celów.
§ 2. Dyrektor zakładu karnego może powołać rzeczników skazanych w celu powierzenia im zadań opiniotwórczych i konsultacyjnych.
§ 3. Do wykonywania zadań związanych z zajęciami kulturalno-oświatowymi, z zakresu kultury fizycznej i sportu, dyrektor zakładu karnego może wyznaczyć skazanych wyróżniających się wzorową postawą i zachowaniem.
Zajęcia sportowe
Zajęcia sportowe wpływają na kształtowanie się postaw obywatelskich, prospołecznych, ucząc jednocześnie przestrzegania pewnych zasad i norm. Co pozwala podjąć zdrową rywalizację. Osiągane sukcesy dają satysfakcję, zaspokajają psychiczne potrzeby oraz ukazują, że przestrzeganie pewnych ustaleń może się opłacać i dawać satysfakcję. Sport wpływa nie tylko na siłę mięśni, (która w społeczności więziennej jest bardzo ważnym i cenionym elementem), ale i charakteru.
Wynika wiec , że zajęcia sportowe mają walory terapeutyczne. Sukcesy indywidualne bądź zbiorowe stają się sukcesami całej zbiorowości. Fakt ten może wpływać na poziom uspołeczniania.
Więźniowie przebywający w zakładzie karnym mogą, (jeśli placówka dysponuje), korzystać z siłowni, salki gimnastycznej, boiska. Jednak nie każdy może się cieszyć takimi luksusami. Skazani przebywający w placówkach zamkniętych spędzają w celach mieszkalnych 23 godziny. Ich aktywność fizyczna to godzinny spacer oraz podnoszenie butelek z wodą w celi.
Znaczenie kontaktów z rodziną
Rodzaj kontaktów osadzonych z ich rodzinami i najbliższymi w znacznej mierze jest uzależniony od samego skazanego, jego postawy i zachowania w trakcie odbywania kary. Rozmowy telefoniczne i korespondencja to tradycyjne i najbardziej rozpowszechnione formy kontaktów. Ich ograniczenia i limitowanie wynikają jedynie z braku środków finansowych na zakup niezbędnych materiałów (np. kart telefonicznych, znaczków). Widzenia z osobami bliskimi z kolei odbywają się na terenie zakładu karnego i są zróżnicowane ze względu na typ i rodzaj danego zakładu, uwarunkowania architektoniczne oraz możliwości adaptacyjne, także pomieszczenia przeznaczone do widzeń są zróżnicowane w jednostkach pod względem funkcjonalności i stanu technicznego (Dubiel, 2009, s. 186). Przepustki z kolei są szczególną formą kontaktu skazanych z rodziną, ponieważ umożliwiają im pobyt w domu rodzinnym. Ma to ogromne znaczenie dla skazanych mających dzieci, gdyż spotkania z ojcem przebiegają w naturalnym środowisku.
Zasady oddziaływań poprawczych (Niewiadomska)
Skutki izolacji więziennej (w tym procesy występujące w zakładzie zamkniętym)
wstrząs psychiczny spowodowany wyrwaniem z dotychczasowego "kontekstu" życiowego, z bliskich sobie kręgów i grup społecznych, utratą przedmiotów codziennego użytku z najbardziej osobistymi włącznie, pozbawieniem pełnionych dotąd ról społecznych, odebraniem wszelkiego znaczenia; w rezultacie następuje istotne naruszenie poczucia własnej wartości i poczucia tożsamości (zważywszy na fakt pozbawienia możliwości stosunków heteroseksualnych, miejsce mieć może także zagubienie tożsamości seksualnej); wszystko przyjdzie budować na nowo, i obraz samego siebie, i subiektywną rzeczywistość społeczną, a ze względu na otaczające warunki z konieczności przybiorą one charakter irracjonalny lub dewiacyjny,
liczne dystresy związane z nowymi układami, z nowymi sytuacjami pełnymi konfliktów i bezradności, wynikające z niemożności podjęcia nawet prób rozwiązania istotnych spraw własnych lub osób bliskich,
narastanie agresji, która w każdej chwili może znaleźć wewnętrzny wyraz i skierować się czy to na samego siebie, czy na któregoś z funkcjonariuszy, na współwięźnia lub na przedmiot materialny,
zubożenie wszelkiej aktywności - ruchowej, kulturowej, duchowej, czasem zawężenie świata zainteresowań do spraw najbardziej podstawowych, takich jak: jedzenie, spanie, seks; nie tylko nie można mówić o rozwoju osobowości, ale faktycznie ma miejsce regres i degradacja,
nieustanne naruszanie godności (wynikające z charakteru samej instytucji, m.in. z formalnego podziału na posiadających władzę i całkowicie jej pozbawionych, ci pierwsi uzurpują sobie często prawo do statusu lepszych i do wyrażania w różnej formie w interakcjach ze skazanymi swej przyjętej a priori wyższości), konsekwencją tego jest m.in. obniżenie samooceny u skazanych, co ułatwia naruszanie istniejących nakazów lub narastania wewnętrznego, często nieuświadomionego, buntu mogącego wyrażać się w poniżaniu z kolei słabszych - z sięgnięciem do przyjętych negatywnych wzorów,
stałe doświadczanie przemocy, uczenie się jej stosowania lub zobojętnienia na jej objawy w najbliższym otoczeniu,
pozbawienie istotnych wyrazów człowieczeństwa - wolności, godności, twórczości (choćby w tym najskromniejszym zakresie: samodzielnego organizowania dnia),
niszczenie uczucia wstydu przez brutalne obnażanie człowieka, przez proces alienacji, w którym "konstruuje się" jednostkę li tylko z jej negatywnych cech; stanowi to w istocie naruszenie godności i prowadzi do wszystkich związanych z tym skutków,
narastanie poczucia krzywdy,
utrwalanie postawy usprawiedliwienia popełnionego czynu, który doprowadził do więzienia,
pobudzanie inwencji w kierunku bezkarnego łamania nakazów regulaminu więziennego, a zatem w konsekwencji - utrwalanie nawyku nierespektowania społecznych nakazów i zakazów,
wykształcanie lub utrwalanie dewiacyjnych form zaspokajania istotnych potrzeb (np. kradzież papierosów czy żywności, homoseksualizm),
"kondycjonowanie" do różnych negatywnych, z punktu widzenia społecznie uznanych wartości, skłonności, postaw, zachowań, np. hamowanie samodzielności myślenia i działania; niszczenie postaw solidarności, kształtowanie nastawienia, że kto inny zawsze będzie wszystko załatwiał,
wzajemna demoralizacja - przejmowanie lub utrwalanie negatywnych postaw, wartości, ułatwiane przez to, że w tej społeczności obowiązuje "kontrmoraność", co wyraża się m.in. w tendencji do ukazywania się od najgorszej strony,
uczenie się nowych technik przestępczych,
uczenie się nowych, patologicznych form życia, odpowiednich ról zawodowych lub społecznych (np. niektóre dziewczyny pierwszy raz karane po wyjściu z więzienia zostają prostytutkami),
osłabienie więzi rodzinnych,
osłabienie więzi ze światem ludzi wolnych, w tym także z tymi, którzy żyją w szacunku dla prawa i moralności,
wykształcenie się poczucia obcości w stosunku do świata ludzi wolnych, narastanie lęku przed życiem na wolności,
wzmacnianie więzi z osobami, które naruszają prawo,
intensyfikacja procesu identyfikowania się z rolą przestępcy,
trudności w adaptacji do życia wolnego, m.in. dlatego, że w więzieniu nie było okazji do pełnienia wielu ról, że obca stała się kultura własnego społeczeństwa, że nie uczestniczyło się w przemianach, które miały miejsce,
stygmatyzacja, która utrudnia wejście w pozytywne układy społeczne, otrzymanie lepszej pracy, czy pracy w ogóle,
przełamanie pewnej bariery psychicznej - wyzbycie się lęku przed więzieniem: "takie życie też jest życiem"; uznanie więzienia za swój dom,
pogorszenie się sytuacji społecznej i ekonomicznej rodziny.
Demoralizacja (co to jest i jakie są jej przesłanki)
demoralizacja «odrzucenie obowiązujących norm moralnych, prowadzące do łamania prawa, rozwiązłości obyczajów itp.; też: czyjeś działania lub zachowanie powodujące u innych odrzucenie takich norm»
Przesłanki demoralizacji:
- naruszenie zasad współżycia społecznego
- popełnienie czynu zabronionego
- systematyczne uchylanie się od obowiązku szkolnego lub kształcenia zawodowego
- używanie alkohol lub innych środków w celu wprowadzenia się w stan odurzenia
- uprawianie nierządu
- włóczęgostwo
- udział w grupach przestępczych
Ogólne zagadnienia resocjalizacji nieletnich (Sąd Rodzinny, Zakład poprawczy, Schronisko dla nieletnich, młodzieżowy ośrodek wychowawczy)
Zakład poprawczy (patrz: schematy)
Przesłanką do umieszczenia w zakładzie poprawczym nieletniego jest nieskuteczność stosowanych dotychczas oddziaływań resocjalizacyjnych, albo gdy nieletni dopuścił się takiego czynu karalnego, który wskazuje na bardzo wysoki jego demoralizacji, np. zabójstwo, gwałt zbiorowy ze szczególnym okrucieństwem. Zadaniem zakładu poprawczego jest przygotowanie wychowanków do życia zgodnego z normami społecznymi, a także nauczenie samodzielności życiowej poprzez zintegrowaną działalność wychowawczą, korekcyjną, dydaktyczną i opiekuńczą, przygotowanie do pracy zawodowej, organizowanie udziału w życiu społecznym, gospodarczym oraz kulturalnym środowiska wychowanków, współdziałanie w procesie wychowawczym z wychowankami i
ich rodzinami, organizacjami społecznymi, ośrodkami pomocy społecznej właściwymi organowi administracji rządowej i samorządu terytorialnego oraz innymi osobami.
Schroniska dla nieletnich (patrz: schematy)
Schronisko dla nieletnich jest środkiem tymczasowym, który jest stosowany przez sąd dla nieletnich w trakcie trwania postępowania sądowego. Wypełnia podobne funkcje jak areszt tymczasowy wobec osób dorosłych. Jest to placówka opieki całkowitej o charakterze diagnostyczno-resocjalizacyjnym. Tak jak zakład poprawczy, nie jest placówką koedukacyjnąMłodzieżowe Ośrodki Wychowawcze
Celem MOW jest tworzenie właściwych dla prawidłowego rozwoju dzieci i młodzieży warunków
wychowawczych, zdrowotnych i materialnych oraz umożliwienie prawidłowego przebiegu procesów rozwoju i socjalizacji. Zadaniem ośrodka jest eliminowanie przyczyn i przejawów niedostosowania społecznego, przygotowanie wychowanków do samodzielnego życia, zgodnego z normami prawnymi społecznymi, oraz samodzielności zawodowej.
Cechy dobrego nauczyciela/wychowawcy
Refleksja i plastyczność myślenia - warunkują twórczość pedagogiczną, zapobiegają schematom w nauczaniu i wychowaniu, umożliwiają przewidywanie skutków podejmowanych działań i eliminowanie z nich nieskutecznych czynności.
Umiejętność budowania poczucia własnej wartości uczniów, wyrażania opinii o nich w taktownej formie, bez agresji, złośliwości i poniżania.
Cierpliwość i wytrwałość pozwalają zrozumieć potrzeby dzieci w różnym wieku
Autentyczność - umiejętność bycia zawsze sobą, a nie grania roli w zależności od sytuacji.
Poczucie sprawiedliwości
Umiejętność organizowania pracy dydaktycznej i różnych form aktywności uczniów, rozbudzania ciekawości i rozwijania zainteresowań oraz stymulowania do samorozwoju.
Umiejętność rozładowywania przykrych przeżyć, napięć i lęków, stresów i frustracji - dzieci nie potrafią sobie z tym same poradzić.
Poczucie humoru - umożliwia tworzenie przyjemnego klimatu w stosunkach nauczyciel-uczeń, łagodzi konflikty i zapobiega agresji.
Umiejętność współpracy i współdziałania z rodzicami, wspólne opracowywanie strategii wychowania.
Zdolność empatii - rozumienia wewnętrznego świata dziecka i wnikania w jego uczucia - warunkuje dobór właściwych metod wychowania i nauczania.
Zdolność decentracji - umiejętność rozpatrywania wielu zdarzeń z pozycji ucznia, wchodzenia w jego rolę i patrzenia na świat z jego perspektywy. Chroni przed popełnieniem błędów w kontaktach z uczniem.
Zdolność dostrzegania zmian w postawach i rozwoju poznawczym uczniów. Sztywne utrzymywanie raz wytworzonej opinii o uczniu hamuje jego rozwój. Będzie się on zachowywał na zasadzie "samospełniającego się proroctwa" - potwierdzi zachowanie zgodne z tą opinią.
Odporność na trudności i wytrwałość w ich pokonywaniu
Dojrzałość emocjonalna - umożliwia rozważne dokonywanie ocen wielu sytuacji, powstrzymywanie wybuchów złości, okazywanie opanowania. Przejawia się w cierpliwości, wytrwałości i umiejętności panowania nad sobą. Jest to jedna z najistotniejszych cech nauczyciela, bez niej nie można efektywnie spełniać swojej roli.
Umiejętność aktywnego słuchania uczniów.
Umiejętności diagnostyczne i terapeutyczne
Zdolność adaptacji do zmieniających się sytuacji, otwartość na innowacje pedagogiczne.
Umiejętność stosowania urozmaiconych strategii nauczania, zachęcania do rozwijania myślenia krytycznego, rozwiązywania problemów i stosowania wiedzy w praktycznym działaniu.
Zdolność racjonalnego programowania swego czasu pracy i czasu wolnego, by uczniowie nie dostrzegali nauczyciela jako zmęczonego, znerwicowanego.
Samoświadomość pełnionej roli - nauczyciel powinien zdawać sobie sprawę z odpowiedzialności roli, z zadań jakie przed nim stoją. Od niego zależy w dużym stopniu rozwój uczniów i ich zdrowie psychiczne.
Umiejętność społecznego komunikowania się - jej brak powoduje wiele nieporozumień w relacjach nauczyciel-uczeń. Pożądanymi formami społecznego komunikowania się są dialog, rozmowa, dyskusja, negocjowanie itp. Stosunki nauczyciel uczeń powinny mieć charakter demokratyczny.
Samoakceptacja - wpływa na zdolność do odbioru krytycznych informacji na swój temat. Jej zaniżony poziom u nauczyciela sprawia, że odbiera on napływające informacje jako zagrażające jego osobie.
Główne założenia programów resocjalizacyjnych dla nieletnich (jakie powinny być programy resocjalizacyjne)
Cel:
Dostarczanie informacji na temat skutków zachowań ryzykownych; uwrażliwienie dorosłych na czynniki sprzyjające występowaniu zaburzeń; umożliwienie dokonywania racjonalnych wyborów.
Realizacja:
Przygotowanie zróżnicowanych programów informacyjnych i edukacyjnych kierowanych do ogółu społeczeństwa (w tym: rodziców, nauczycieli, dzieci i młodzieży) uwzględniających:
wiedzę o rozwoju dziecka, potrzebach, utrudnieniach i zaburzeniach, sposobach rozwiązywania trudnych problemów rozwojowych i wychowawczych,
informację o zagrożeniach społecznych, przyczynach, przejawach i następstwach rozpowszechnionych zjawisk patologii społecznej (w tym uzależnień), niedostosowania społecznego, przestępczości dzieci i młodzieży,
upowszechnianie informacji na temat poradnictwa rodzinnego, prawnego, psychiatrycznego, pomocy psychologiczno-pedagogicznej oraz instytucji i organizacji udzielających pomocy dziecku i rodzinie,
upowszechnianie przykładów rozwiązań.
Wzbogacenie programów kształcenia osób pracujących z dziećmi i młodzieżą, albo na ich rzecz, o treści związane z zapobieganiem niedostosowaniu społecznemu. Wypracowanie minimum programowego na kierunkach studiów przygotowujących (formach dokształcających i doskonalących), w szczególności: nauczycieli, sędziów rodzinnych, pracowników socjalnych, lekarzy, policjantów, pracowników poradni psychologiczno-pedagogicznych, placówek opiekuńczo-wychowawczych i innych.
Wdrażanie projektu systemu pomocy metodycznej dla osób pracujących z młodzieżą zagrożoną niedostosowaniem społecznym, demoralizacją i przestępczością.
Wzbogacenie dopuszczanych do użytku szkolnego programów nauczania oraz podręczników, dla szkół wszystkich typów o treści z zakresu profilaktyki społecznej.
Wdrożenie edukacji społeczno-prawnej realizowanej w ramach obowiązku szkolnego na wszystkich poziomach nauczania.
Monitorowanie realizacji szkolnych programów profilaktyki.
Problemy współczesnej resocjalizacji