1

Podstawy prawoznawstwa

Literatura
Sławomira Wronkowska – Podstawowe pojęcia prawa i prawoznawstwa

Status prawoznawstwa wśród generalnych nauk.
Nauka o prawie:
empiryczna (doświadczenia) czy formalna (tezy)? - empiryczna
teoretyczna czy praktyczna? - teoretyczna i praktyczna
społeczna czy przyrodnicza? - społeczna

Czym są nauki o prawie? - problematyki
-dogmatyczno-prawna (jakie normy obowiązują, jaka jest ich treść?)
-socjo-techniczna (badanie w jaki sposób poprzez prawo kształtują się stosunki społeczne - polityka
celna, podatki)
-teoretyczno-metodologiczna ((budowanie ogólnych twierdzeń o prawie)
-historyczno-dogmatyczna (jakie prawo w przeszłości)

Wypowiedzi i ich rodzaje:
1. opisowe - twierdzenia
2. oceniające - oceny
3. pytalne -pytania
4. dyrektywalne - dyrektywy

ad 1. opisują rzeczywistość; wypowiedzi twierdzące nie są istotne (chyba, że w postępowaniu
dochodowym)
ad 2. wyrażają aprobatę lub desaprobatę dla określonego punku widzenia
ad 3. artykuły pytajne
ad 4. celem jest kierownie ludzkim postępowaniem

Funkcje wypowiedzi:
>opisowa - opisuje rzeczywistość (twierdzenie, pytanie, dyrektywa)
>ekspresyjna - ich zadaniem jest wyrażenie emocji (ocena)
>sugestywna - skłaniają do podjęcia pewnego zadania (dyrektywa)
>performatywna - nadają określonym czynnością psycho-fizycznym sens dokonania czynności
konwencjonalnej (gest, wypowiedź niewerbalna)

Wskaż jakiego rodzaju funkcje wypełniają poniższe wypowiedzi:
-Lotnik kryj się (sugestywna, ekspresyjna, opisowa)
-Znaszli ten kraj nad Wisłą (opisowa)
-Nie życze sobie, abyś do mnie przyszedł (sugestywna, ekspresyjna)
-Powinieneś przestać palić (sugestywna, ekspresyjna, opisowa)
-Twoje zachowanie jest nieuczciwe (ekspresyjna, opisowa, sugestywna)

Dyrektywy i ich rodzaje:

Formy norm postępowania:
>wypowiedź rozkaźnikowa - rozkaz

2

Podstawy prawoznawstwa

>w postaci kategorycznej - adresat A w okolicznościach B powinien czynić C
>hipotetycznej - w każdym przypadku, jeżeli jest podmiot A i zachodzą okoliczności B to, (nie) powinien
czynić C.

Rodzaje norm postępowania:

Ze względu na rodzaje norm postępowania wskaż jaką normą jest:
-Najwyższy człowiek świata powinien udać się do lekarza. (heteronomiczna, generalna, abstrakcyjna,
jednostkowa)
-Prezydent powinien podpisać ustawę. (heteronomiczna, generalna, abstrakcyjna, ogólna)
-Jan Kowalski w dniu 11.11.2009r. powienien udać się na spotkanie. (heteronomiczna, indywidualna,
abstrakcyjna, ogólna)
-Kazdy kto nosi nazwisko Nowak powinien zgłosić się do Urzędu Miasta. (heteronomiczna, generalna,
abstrakcyjna, ogólna)
-Prezydent Miasta Poznania powinien każdego 15 dnia miesiąca składać zeznania Radnym.
(heteronomiczna, generalna, abstrakcyjna, ogólna)
-Spadkobierca powinien w osobnnym formularzu złożyć oświadczenie. (heteronomiczna, generalna,
abstrakcyjna, ogólna)

1. Zakres zastosowania normy. - Zbiór wszystkich potencjalnych adresatów danej normy.
2. Zakres normowania normy. - Zbiór wszystkich możliwych podjętych zakazanych lub
niezakazanych zachowań.
3. Jakaś norma n znajduje zastosowanie, wtedy kiedy znajdzie się adresat danej normy oraz
wystąpią okoliczności.
4. Norma jest realizowana, gdy adresat postępuje zgodnie z treścią normy.
5. Norma jest przestrzegana, gdy adresat postępuje zgodnie z treścią normy i robi to
świadomie, czyli ją świadomie realizuje.

Przykład 1.
Każdy student powinien posiadać indeks.
ad 1. jakikolwiek student
ad 2. zbiór wszystkich zachowań, które umożliwiają studentowi psiadanie indeksu
ad 3. kiedy znajdzie się chociaż jeden student mający indeks

3

Podstawy prawoznawstwa

ad 4. kiedy student ma indeks
ad 5. kiedy student ma indeks i wie dlaczego
Przykład 2.
Każdy kto zauważy pożar powinien zawiadomić straż pożarną.
ad 1. ktokolwiek, kto zobaczy pożar
ad 2. kiedy okoliczności zmierzają do tego by ktoś mógł powiadomić
ad 3. kiedy choć jeden powiadomi
ad 4. kiedy każdy kto zobaczy zawiadomi
ad 5. kiedy każdy kto zobaczy pożar zawiadomi i wie czemu to robi

Jeżeli norma nie określa okoliczności to tak, jakby określała wszelkie okoliczności.
Obowiązywanie normy postępowania

Dwa sposoby skazywania terminu: norma obowiązkowa
-norma jest skuteczna, efektywna
-typ uzasadnień obowiązywania normy

>uzasadnienie tetyczne
>uzasadnienie aksjologiczne

Uzasadnienie tetyczne

Norma obowiązuje kiedy odwołujemy się do autorytetu. Normodawca cieszy się autorytetem, mocą,

upoważnieniem.
Uzasadnienie aksjologiczne

Norma obowiązuje, bo jej treść jest zgodna z oceną, wartościami preferowanymi przez adresata tej

normy.

Rodzaje norm prawnych

Norma prawna to szczególny przypadek normy postępowania
Adresat + okoliczności + nakaz/zakaz
Budowa normy prawnej:
Hipoteza + dyspozycja + sankcja

Hipoteza - wskazuje adresata i okoliczności normy (każdy A w okolicznościach B)
Dyspozycja – jakie zachowanie powinien czynić C
Sankcja – rodzaj środka przymusu, sankcji, gdy ktoś postąpi niezgodnie z dyspozycją.

1) Merytoryczne i kompetencyjne

Norma kompetencyjna – to taka norma, która upoważnia określony organ, podmiot do dokonania
określonej czynności psychofizyczne lub konwencjonalnej wskutek czego realizuje się czyjś obowiązek lub
czyjeś uprawnienie.

Obowiązek lub upoważnienie się aktualizuje

Norma merytoryczna – wszystkie inne normy, które nie są kompetencyjnymi są merytorycznymi.

2) Sankcjonowana i sankcjonująca

Norma sankcjonowana – norma, która określonym adresatom w określonych okolicznościach nakazuje lub
zakazuje określonego zachowania.
Norma sankcjonująca – określonym podmiotom nakazuje (gdy sankcjonowana jest przekroczona) organowi
wymierzyć sankcje.
Norma sankcjonująca istnieje wtedy, gdy norma sankcjonowana jest przekroczona. Są powiązane.

Źródła prawa
Dwa procesy
>tworznie prawa – uporządkowany

4

Podstawy prawoznawstwa

>......................... – nieuporządkowany

Sposoby rozumienia źródeł prawa
A fakt prawotwórczy, tworzący prawo
B wytwór faktu prawotwórczego
C źródło poznania prawa

A i B – Cyceron – fontes iuris oriundi
C – Horacy – fontes iuris cognoscendi (źródło wiedzy o prawie)

Rodzaje faktów prawotwórczych i wytwory tych faktów

1)

Stanowienie – akty normatywne

Czynność organów państwa, żądanie aby inne podmioty postępowały zgodnie z treścią
norm prawnych

> Akty normatywne – konstytucja, akty wykonawcze, ustawy, akty

2) Uznanie prawa zwyczajowego – prawo zwyczajowe

Zwyczaj – nawyk postępowania
Norma zwyczajowa – upowszechnienie zwyczaju, ze to jest dobre
Zwyczaj – norma zwyczajowa – norma prawa zwyczajowego
> Decyzje lub akty prawa zwyczajowego

3)

Wznawianie precedensu prawotwórczego – decyzje prawotwórcze, precedensowe (Wielka
Brytania i Stany Zjednoczone)

Kiedy np. sąd nie znajduje podstawy prawnej do wydania decyzji, ale decyzję podejmuje;
tworzy wtedy:
Nową podstawę prawną RATIO DECIDENTI – rozstrzygnięcia
Norma generalna i abstrakcyjna – precedensowa i prawotwórcza
Zasada podtrzymywania decyzji: jeżeli sąd a wydał decyzje precedensową to sąd B ma
obowiązek otrzymywać tę decyzję

4)

Zawiązanie umowy – umowa

Występuje, gdy strony umawiające się zawierają normy generalne i abstrakcyjne, np.
umowa między narodowa.

Otwarty i zamknięty system źródeł prawa
Zamknięty –określa się katalog źródeł prawa; np. konstytucja, ustawy, akty wykonawcze, akty prawa
miejscowego
Otwarty – nie zawiera katalogu i źródeł prawotwórczych

Prawodawca praktyczny i formalny
Faktyczny – zespół ludzi, którzy biorą udział w procesie prawotwórczym.
Formalny – założenie, że decyzję „wydaje” podmiot nazywany prawodawcą.

Rozumienie prawa w sensie podmiotowym i przedmiotowym

5

Podstawy prawoznawstwa

Pytania:

Czy ustawy są źródłami prawa pojmowane jako
a)

fontes

iuris

oriundi

b) fontes iuris cognoscendi
c) umowa

Z jakim źródłem prawa łączysz pojęcie RATIO DECIDENTI?
Uznanie precedens prawotwórczego

Który ze znanych Ci faktów prawotwórczych nie obwiązuje w Polsce?
Decyzja precedensowa

Zaznacz dyspozycję
Każdy kto ze swej winy wyrządził drugiemu szkodę powinien ją naprawić.

Sankcje i ich rodzaje

Sankcja kary – ograniczenie, pozbawienie wolności, praw do czegoś
Sankcja nieważności – dolegliwość, której czynności sa nieważne, np. brak umowy – uznanie że

sprzedaz jest nieważna, ex lege

Sankcja egzekucji – organy mają uprawnienie, wymuszenie zachowań, doprowadzenie do więzienia,

czynności komornicze

Normy niedoskonale – leges imperfectae – nie przewidują sankcji za przekroczenie normy,

uchybienie

Tworzenie prawa jako tworzenie zbioru norm

>wydawanie nowych norm
>zmiana zbioru norm –

nowelizacja

– dodanie do zbioru norm bądź zastąpieniu jednej normy drugą normą

o innej treści
>usuwanie norm

>derogacja – usunięcie przypisu lub fragmentu przypisu
>abrogacja – usunięcie całego aktu normatywnego

Nowelizacja i derogacja – może tylko ten organ, który ustanowił i ma upoważnienie

>

Desuetudo

(z łac. odwyknienie, odzwyczajenie) –jedna z reguł derogacyjnych, według której długotrwałe

niestosowanie lub nieprzestrzeganie w praktyce określonej normy prawnej, skutkuje utratą przez nią mocy
obowiązującej; utrata skuteczności danej normy; podstawa usunięcia, utrwala się przekonanie, że nie jest
powszechnie wiążąca; zestarzenie się prawa nie może być wyłączną podstawą uznania normy za
nieobowiązującą.
> normy stanowione na określony czas np. ustawa budżetowa
>twierdzenie przez kompetentny organ niezgodności z normą hierarchicznie wyższą (np. z konstytucją)
>utrata podstawy prawnej – dot. aktów wykonawczych

Rodzaje zbiorów norm

Prawo wewnętrzne, międzynarodowe i Unii Europejskiej

Prawo wewnętrzne – zbiór norm, które obowiązują na terytorium danego państwa i są tworzone

przez organy tegoż państwa.

Prawo międzynarodowe – reguluje stosunki między państwami, organizacjami międzynarodowymi,

reguluje formy tworzenia, uznania, organizacji międzynarodowych – umowy, konwencje, deklaracje
Prawo Unii Europejskiej

>instytucjonalne – struktury, sposób przyjęcia
>materialne – reguluje sprawy działalności Unii: polityka rolna, transfery, finanse
>pierwotne – wszystkie traktaty założycielskie i nowelizujące
>wtórne – stanowione przez organy wspólnoty dyrektywy komisji, decyzje, opinie,

rozporządzenia, zalecenia.

6

Podstawy prawoznawstwa