Mega skrypt z prawa – całość w jednym!!!

PODSTAWY

1. Norma prawna: budowa, rodzaje, obowiązywanie

Norma prawna jest najmniejszym, stanowiącym sensowną całość elementem prawa.
Norma prawna jest normą społeczną, rodzajem zachowania. Jest ona:

abstrakcyjna - wzór zachowania określony rodzajowo, nie dotyczy konkretnych zachowań

generalna - adresowana jest do pewnej grupy adresatów, a nie do konkretnej osoby

Zawiera żądanie określonego zachowania od określonej kategorii osób (adresata).

Budowa normy prawnej – 3 części (udziela odp. na pytania: kto; w jakich warunkach; jak
powinien się zachować; co się stanie gdy tego nie zrobi)

a) Hipoteza (kto i w jakich warunkach)- określenie adresata i dookreślenie go poprzez

deskrypcję okoliczności w których działa. Te pokazują cechy adresata (wiek, stan
zdrowia...), określają cel, sposób, czas i miejsce jego działania. Hipoteza określa
adresata nie jednym słowem.

b) Dyspozycja (jak powinien się zachować) – w treści ma: nakaz (ten odnosi się do

konkretnego zachowania. Nie spełnienie oznacza kolizję prawną), zakaz (określa
zachowanie niedopuszczalne, nie wychodzi poza treść zapisaną w normie. Nakaz i
Zakaz- zbiorczo nazywane obowiązkiem prawnym), lub dozwolenie na pewne
czynności (uprawnienie do pewnego działania , wybór opcji zachowania nie jest
obligatoryjny „może” „ma prawo”)

c) Sankcja (co się stanie jak tego nie zrobi) konsekwencja za naruszenie treści normy

prawnej. Polega na pozbawieniu lub ograniczeniu dóbr, pełni funkcję prewencyjną,
izolacyjną, eliminacyjną). Nie jest równoznaczna z karą. Mamy 3 rodzaje sankcji:

- Karna (penarna) za popełnianie czynów zabronionych (przestępstwo,

wykroczenie). Przestępstwo (zbrodnia v występek). Za przestępstwo –
sankcje: grzywny, ograniczenia, wolności, pozbawienia wolności (do
15 lat), 25 lat pozbawienia wolności, dożywocie.

- egzekucyjna (przymusowe wykonanie obowiązku, unicestwienie

czegoś co zrobiono wbrew prawu), gł. w prawie adm. i cywilnym. (Np.
nakazuje spłatę długu, lub przywrócenie stanu poprzedniego, v
przeproszenie). Zawsze opatrzona klauzulą wykonalności.

- nieważności czynności prawnej (konwencjonalnej), czynność nie rodzi

skutków prawnych. (np. oparta na zasadzie błędu istotnego, testament
bez prawa do zachowku). Musi być uznana przez sąd.

Budowa normy prawnej – 2 części: zakłada ona istnienie 2 norm określanych jako
sprzężone

- norma sankcjonowana (hipoteza + dyspozycja); określenie adresata i

tego co powinien zrobić.

- norma sankcjonująca (hipoteza dyspozycja); za hipotezę przyjmuję n.

sankcjonowaną i obwarowywuje sankcją za niewykonanie (co się stanie
jak adresat tego nie zrobi).

Rodzaje norm prawnych:

a) norma bezwzględnie wiążacą (norma imperatywna ius cogens) - ustanawia drogą nakazu
lub zakazu jeden rodzaj powinnego zachowania i nie dopuszcza zachowania odmiennego.
Naruszenie tej powinności pociąga za sobą sankcję

b) norma względnie wiążąca (ius dispositivum) - ustanawia pewien wzorzec zachowania do
wykorzystania przez adresatów, a jednocześnie dopuszcza, że adresaci mogą, jeśli zechcą,
zachować się w sposób odmienny, wybrany przez siebie

2. Norma prawna a norma moralna

• Dawniej normy te pokrywały się,
• norma moralna, nie ma sankcji i pozbawiona jest przymusu państwowego,
• obecnie wspólne pole normy moralnej i prawnej zawęża się – ograniczone 4 typami

relacji:

- pokrywające się (np. nie zabijaj)
- istnieje norma moralna, ale nie jest obwarowana sankcją prawną (np.

zdrada małżeńska)

- sprzeczne (imperatyw moralny, sprzeczny z nakazem prawnym np. nie

donoś, ale wymóg informowania o przestępstwie, obłożony sankcją -
kwestia ważności)

- obojętne: normy moralne nie zajmują się pewnymi kwestiami które leżą

w polu zainteresowania norm prawnych (np. znak towarowy,
wypełnianie PIT-u).

Norma moralna:

• nie stoi za nią przymus państwowy

• powstała się przed ukształtowaniem się struktur państwowych

• odnoszą się nie tylko do zewnętrznych zachowań człowieka, lecz także do jego

pobudek i intencji

• wpajane są jednostce w procesie wychowania i są przez nią przyjmowane za własne

• nie są spisane, uporządkowane i ogłaszane w postaci sformalizowanych zbiorów

3.Przepis prawny

Jest technicznym zapisem normy prawnej. Przepisem jest zarówno art., pkt., par., ust., Może
pokrywać się z normą prawną, lub zawierać 2 normy prawne, lub norma może być w 2
przepisach (część teoretyków twierdzi, że może być więcej przepisów).

Nazwy przepisów nie zawsze odnoszą się do norm. Generalnie dzielimy przepisy wg kilku
kategorii:

1)

- nakazujące
- dozwalające
- zabraniające

2) podobnie jak normy na: bezwzględnie obowiązujące i względnie obowiązujące,

3) na przepisy ogólne (lex generalis- zasady) i szczegółowe (lex specialis – wyjątki

wyłączające zasadę),

4)
a) przepisy odsyłające: jeśli ustawodawca nie chce się powtarzać może odesłać do

innego przepisu (a nie tworzyć nowy który nie jest konieczny). Stosuje się
wówczas analogię (np. immunitet posła – immunitet senatora),

b) przepisy blankietowe – przepisy puste (nie zawierające norm), stwarzające jednak

warunki by ktoś wskazany w nich normy te ustanowił. Są nimi np. upoważnienia
ustawowe do wydawania rozporządzeń. (upoważnienia mogą być obligatoryjne
lub fakultatywne; a rozporządzenie musi być poprzedzone uprawnieniem: na mocy
ust... ),

c) przepisy przejściowe (mówią jakie przepisy będą stosowane gdy czynność

zawarta za starego prawa, a obowiązuje nowe) i końcowe (z reguły na końcu aktu
normatywnego, dzielą się na wprowadzające – określające vacatio legis i
uchylające -

mówią kiedy moc stracą określone przez nie przepisy prawne, choć nie całe akty)

4. Stanowienie prawa

Organem stanowiącym prawo w Polsce jest Sejm. (Jedynie w stanie wojny i stanie
nadzwyczajnym gdy Sejm nie może się zebrać może robić to prezydent poprzez
rozporządzenia-chociaż te muszą być potem zatwierdzone). Inne organy prawodawcze np.
wojewodowie, czy ministrowie wydają rozporządzenia z upoważnienia ustawy
(rozporządzenia te stanowią tylko wykładnie- prowodawstwo powielaczowe).

1)

Dobre prawo powinno być ogólne, a normy w nim zawarte wielokrotne.

2)

Prawo musi być jawne – czyli należycie ogłoszone (wymaga publikacji).

3)

Nie działa wstecz,

4)

jasne i zrozumiale,

5)

unikające sprzeczności,

6)

nie rodzi niemożliwych obowiązków,

7)

jest względnie trwałe w czasie

Tok ustawodawczy:

a) inicjatywa: 15 posłów, komisja sejmowa, senat – uchwałą,

prezydent, rada ministrów, 100tys. obywateli.

b) Laska marszałkowska (złożenie): przepisy poboczne i zgodność z

prawem UE, kwestie finansowe.

c) Czytania: I (w komisji, ważniejsze na plenum, wystepuje

sprawozdawca- pytania -uchwała o wdrożeniu lub skierowaniu do
komisji, ta obraduje. II na plenum, jeszcze proj. można wycofać,
debata i poprawki, choć marszałek może je odrzucić. Gdy dużo
poprawek możliwy powrót do komisji. III stanowisko komisji –
Głosowanie- poprawek i całego projektu.

d) 30 dni Senatu (przyjęcie z poprawkami w całości, lub odrzucenie).
e) Sejm i senackie poprawki (głosowanie jedynie za odrzuceniem).
f) 21 dni Prezydenta veto, TK, podpis.

5. Stosowanie prawa

Stosowanie prawa jest sformalizowanym działaniem kompetentnych organów władzy
publicznej (lub upoważnionych przez nią innych organów i osób) polegającym na
podejmowaniu i realizacji decyzji władczych indywidualnych i konkretnych. Podstawą tych
decyzji są wynikające z przepisów kompetencje organów.

Stosowanie:

I - wypełnianie norm blankietowych

II - wydawanie orzeczeń prawnych w postaci wyroków i norm abstrakcyjnych

Stadia stosowania prawa:

a) wstępne ustalenie prawdopodobieństwa wystąpienia faktu mającego znaczenie

prawne

b) udowodnienie zaistnienia faktu

c) ustalenie norm obowiązujących

d) subsumpcja i podjęcie decyzji

e) wykonanie decyzji

Typy stosowania prawa

Ze względu na charakter prawny podmiotu stosującego prawo oraz obowiązujące w tych
procesach decyzyjnych procedurach, odróżnia się trzy typy stosowania prawa, a mianowicie:

- typ sądowy

- typ administracyjny

- typ quasi- sądowy i quasi- administracyjny

6. przestrzeganie prawa, praworządność

Przestrzeganie prawa jest zachowaniem adresata normy prawnej (sankcjonowanej lub
sankcjonującej) zgodnym z treścią dyspozycji tej normy w warunkach określonych w
hipotezie. Przestrzeganie prawa jest obowiązkiem wszystkich adresatów norm - pierwotnych i
wtórnych.

Typy zachowań:

I - Nigdy nie łamie prawa

II - Czasami łamie prawo

III - Łamie gdy nic za to nie grozi

IV - Łamie gdy nie zagraża innym osobom

V - Zawsze łamie prawo

Nieprzestrzeganie prawa może polegać na:

a) zachowaniu contra legem - zwanym naruszeniem lub złamaniem prawa

b) zachowaniu praeter legem - stanowi przypadek zwany nadużyciem prawa podmiotowego
albo omijaniem prawa lub obejściem prawa

Praworządność: Metoda kierowania się społeczeństwa (często wymieniana w konstytucji).
Jest de facto stanem faktycznym, w którym organy władzy w państwie działają na podstawie
przepisów prawa (pojęcie zastrzeżone dla przepisów państwowych). Dla praworządności
potrzeba szerokiej regulacji określającej relację państwo –obywatel (prawo publiczne). Treść,
forma i tryb uchwalanie przepisów prawa winny być regulowane prawnie. Praworządność jest
stanem kategorycznym (jest, lub nie ma). Organy władzy publicznej działają na podstawie
prawa i w jego granicach.

a) praworządność formalna – organy państwa przestrzegają prawa takim jakie ono jest,
b) praworządność materialna – oprócz przestrzegania prawa, trzeba sprawdzić czy jest to

dobre prawo? Wg Fullera dobre prawo jest: ogólne, jawne, niedziałające wstecz, jasne i
klarowne, unikające sprzeczności (ew. reguły kolizyjne), nie rodzące niemożliwych
obowiązków, względnie trwałe.

„Państwo prawa, działa wg prawa, jeśli jest to dobre prawo”!!!

Systemy gwarancji praworządności:

a) trójpodział władzy

b) prymat konstytucji nad innymi aktami prawnymi

c) Rzecznik Prawo Obywatelskich

d) NIK

e) wieloinstancyjność postępowania sądowego

7. Wykładnia prawa, pojęcie, rodzaje i obowiązywanie

Jest interpretacją przepisu prawnego, nie jest źródłem prawa, a jedynie pomocą dla
stosujących je, powszechnie uważa się, że wykładnia ma 3 źródła powstania.

a) błędy językowe w akcie prawnym, który zmienię można jedynie ustawą, a

które powodują rozbieżności,

b) rozbieżności dotyczące różnic w znaczeniu obiegowym słowa, a w jego

znaczeniu prawnym,

c) wątpliwości czy dana abstrakcyjna norma prawna, odnosi się do danego stanu

faktycznego.

d) Rodzaje wykładni prawa

a) według podmioty dokonującego:

•

Autentyczna: (dokonuje jej organ, który wydał dane prawo,
wyjaśnia ona co organ ów miał na myśli- autointerpretacja. Jest
aktem prawnym niższego rzędu).

•

Legalna: (dokonywana przez uprawniony do tego konstytucyjnie
przewidziany organ, tłumaczący treść aktu prawnego – ale inny niż
ten, który wydał przepis. Do 1997 r. organem wyznaczonym do
wykonywanie jej był Trybunał Konstytucyjny, teraz robi to także
ale nie jest to funkcja nadana mu przez konstytucję (a orzeczenie
ostateczne), czyli de iure obecnie w Polsce wykładnia ta nie
istnieje.

•

Praktyczna (operatywna): Dokonywane przez organy stosujące
prawo. Orzeczenia sądowe i odpowiedzi na pytania prawne
wydawane przez sądy wyższej instancji. Orzeczenia te wiążą tylko
pytającego. Czasem Sąd Najwyższy wydaje dyrektywy
interpretacyjne – obowiązujące w danej sprawie, choć będące także
pomocą dla sędziów.

•

Doktrynalna: Dokonywana przez osoby zawodowo (naukowo)
zajmujące się prawem, nie wiąże nikogo. Winna pełnić rolę
wskazówki, przy stanowieniu prawa.

b) według metody

•

Słowna (językowo – logiczna): Ustalanie norm poprzez analizę
zwrotów i znaczeń językowych i interpunkcji.

•

Celowościowa (teleologiczna): Ustalenie znaczenia przepisu przez
ustalenie celu dla jakiego go wydano

•

Systemowa: Przywiązuje znaczenie do hierarchii przepisów. Istotne
jest miejsce w którym znajduje się przepis. Używana gdy zawodzi
wykładnia słowna, na prawo patrzy jak na sprawny system.

•

Historyczna (porównawcza): Ustalenie znaczenia norm za pomocą
materiałów historycznych, czyli analiza wcześniejszych przepisów

dotyczących danego faktu. Używana głównie w literaturze
naukowej.

c) według wyniku:

•

Rozszerzająca: gdy dana wykładania każe interpretować inną
wykładnie szerzej niżby stanowił zapis słowny.

•

Ścieśniająca: odwrotność

•

Stwierdzająca: Taka jak językowa, słowo w zapisie prawnym
rozumiane jak w mowie potocznej.

8. Źródła prawa

Źródłem prawa jest sformalizowany akt władzy państwowej zawierający przepisy prawne.
Źródłami powszechnie obowiązującego prawa polskiego są:

1) konstytucja

2) ustawy

3) ratyfikowane umowy międzynarodowe

4) rozporządzenia

5) akty prawa miejscowego

Źródła prawa tworzą hierarchicznie zbudowany system, w którym każde źródło ma swoje
miejsce. Ma to określone konsekwencje. Źródło prawa niższego szczebla nie może zawierać
przepisów sprzecznych z przepisami wyższej rangi, na przykład rozporządzenie nie może
naruszać przepisów ustawy. Warunkiem wejścia w życie ustaw, rozporządzeń i aktów prawa
miejscowego jest ich ogłoszenie. Ogłasza się taże niektóre umowy międzynarodowe.

Ustawa - inicjatywa sądownicza, droga ustawodawcza (prawo przygotowania ustawy).
Uchwalana jest przez Sejm z udziałem Senatu. Sejm i Senat mogą wydawać ustawy.
Uzasadnienie: wnioskodawcy przekładając Sejmowi projekt ustawy, przedstawiają skutki
finansowe wprowadzone w życie ustawy. Na podstawie szeregu przepisów konstytucji oraz
praktyki konstytucyjnej można sformułować kilka bardziej szczegółowych zasad
określających te przypadki, w których wymagane jest wydanie ustawy.

1) Wydanie ustawy konieczne jest w przypadku ustanawiania obowiązków prawnych
obywateli (przepisy karne, przepisy w sprawie nowych podatków i innych danin publicznych,
przepisy dotyczące granic wolności obywateli, przepisy dotyczące obowiązków rodzinnych
itp.).

2) Forma ustawy jest niezbędna w przypadku regulowania najważniejszych zagadnień
organizacyjno-ustrojowych organów ustawodawczych i administracji państwowej,
sądownictwa, prokuratury, kontroli państwowej.

3) Sejm powinien wydawać ustawy w tych wszystkich sprawach, które już poprzednio były
regulowane w drodze ustawowej, chociażby tego żaden szczególny przepis nie wymagał

Umowa międzynarodowa - oświadczenie woli dwu lub więcej podmiotów prawa
międzynarodowego , wywołujace dla nich skutki ptrawne. Umowy ratyfikuje prezydent.

Rozporządzenia(akt noramatywny niższego rzędu niż ustawa) są wydawane przez naczelne
organy administracji państwowej, do których należą:

a) Rada Ministrów

b) Prezes Rady Ministrów

c) ministrowie

d) przewodniczący określonych w ustawach komitetów.

Prawo wydawania rozporządzeń ma również Prezydent. Rozporządzenie może być wydane
na podstawie wyraźnego, szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie. Upoważnienie
powinno określać organ właściwy do wydania rozporządzenia i zakres spraw przekazanych
do uregulowania oraz wytyczne dotyczące treści rozporządzenia. Celem, któremu służy
rozporządzenie jest wykonanie ustawy. Rozporządzenie dotyczy z reguły jednego z zagadnień
uregulowanych w sposób ogólny w ustawie. Rozporządzenie ma stworzyć szczegółowe
przepisy wykonawcze, które umożliwiłyby wcielenie ustawy w życie. Sprawa, która w
ustawie została tylko generalnie unormowana jednym lub dwoma artykułami, w roz-
porządzeniu doznaje rozwinięcia w całym szeregu przepisów. Rozporządzenie może
normować tylko przedmiot określony w ustawie i tylko w granicach upoważnienia.

Prawo miejscowe - akty administracyjne generalne określające adresatów w sposób
abstrakcyjny i ustalające ciążące na nich obowiązki lub przysługujące im uprawnienia,
wydawane na podst. i w granicach wyraźnego upoważnienia i ogłoszone w sposób
przewidziany prawem. Zgodnie z tym określeniem prawa miejscowego, do jego zakresu w
szczególności nie będą wchodzić indywidualne decyzje administracyjne. Do kategorii prawa
miejscowego stanowionych przez organy samorządu terytorialnego należeć będą przepisy
powszechnie obowiązujące na obszarze gminy (powiatu), przepisy porządkowe oraz akty
planowania. Przepisy powszechnie obowiązujące na obszarze gminy (powiatu) wydawane
są na podstawie upoważnień zawartych w odrębnych ustawach w zakresie określonym w
normie upoważniającej. Są to przepisy mające w systemie źródeł prawa administracyjnego
rangę rozporządzeń wykonawczych o zasięgu ograniczonym do terenu gminy lub powiatu.
Przepisy porządkowewydawane są przez radę gminy (powiatu), a w przypadkach nie
cierpiących zwłoki przez zarząd gminy (powiatu). Przepisy te mogą być wydawane wyłącznie
w zakresie nie uregulowanym w odmiennych ustawach lub innych przepisach powszechnie
obowiązujących. Ich cechą szczególną jest to, że za ich naruszenie może zostać wymierzona
kara grzywny Akty planowania różnią się od wymienionych wyżej aktów tym, że mają
charakter zarówno generalny, jak i konkretny - ustalają np. plan zagospodarowania
konkretnego terenu. W tej kategorii mieszczą się również akty uchwalające budżet gminy
bądź powiatu, programy gospodarcze czy też miejscowe plany zagospodarowania
przestrzennego zarówno o charakterze ogólnym, jak i szczegółowym. Akty prawa
miejscowego, zarówno wydawane przez organy administracji rządowej, jak i organy
samorządu terytorialnego, podlegają ogłoszeniu w wojewódzkim dzienniku urzędowym,
który wydaje wojewoda. Dzień wydania dziennika urzędowego jest dniem ogłoszenia aktu.
Akty wchodzą w życie po 14 dniach od ich ogłoszenia. akty prawa miejscowego ustanawiają

- na swoim obszarze działania - organy samorządu terytorialnego (gminne, powiatowe,
wojewódzkie) oraz terenowe organy administracji państwowej (wojewodowie i organy
administracji rządowej niezespolonej), na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w
ustawie. Akty prawa miejscowego obowiązują na obszarze działania organów, które je
wydały. Zasady i tryb wydawania aktów prawa miejscowego określa ustawa.

9. Akt prawny, rodzaje i obowiązywanie

Jest wyrazem woli państwa wydanym w odpowiedniej formie, w określonym trybie. Powstaje
poprzez czynności prawne (np. umowa dwustronna), akty administracyjne (np. eksmisja) lub
orzeczenia sądowe (szczegół z abstrakcyjnej normy, uznanie że zaszedł stosunek prawny).
Może mieć charakter ogólny. Może mieć zarówno charakter normatywny, jak i
nienormatywny (akt stosowania prawa).

Akt normatywny jest to więc każdy akt państwa zawierający normy prawne. Reguły
postępowania mieszczące się w akcie normatywnym mają -charakter powszechny, tzn.
odnoszą się do wszystkich - są prawem. Akty normatywne pochodzą od organów państwa
spełniających funkcję ustawodawczą. Rolę źródeł prawa odgrywają w Polsce jedynie akty
normatywne. W naszych - warunkach te dwa pojęcia oznaczają to samo. Aktem
normatywnym jest ustawa, rozporządzenie.

Akt nienormatywny (stosowania prawa) to decyzja organu państwowego w konkretnej spra-
wie, dotycząca określonych osób lub instytucji. Nie ma w niej norm prawnych
obowiązujących wszystkich, jest natomiast rozstrzygnięcie sporu, załatwienie wniosku,
likwidacja urzędu itp. Akty nienormatywne wydawane są w imieniu państwa przez różne
organy państwowe i mają różnoraki charakter. Typowym aktem prawnym nienormatywnym
jest akt administracyjny, czyli władcze wyrażenie woli organu administracyjnego skierowane
do indywidualnego adresata w konkretnej sprawie. Innym przykładem aktu nienormatywnego
jest orzeczenie sądu.

Promulgacja - ogłoszenie aktu normatywnego

Organy promulgacyjne - wydawnictwa w których publikuje się akty normatywne

Jak ogłasza się akty normatywne?

1.Dziennik Ustaw publikuje ustawy, rozporządzenia, orzeczenia międzynarodowe, które
Polska podpisała

2.Monitor Polski publikuje zarządzenia, uchwały sejmu i senatu

3.Dzienniki Urzędowe poszczególnych ministerstw

4. Wojewódzkie dzienniki Urzędowe publikują akty prawa miejscowego

Budowa aktu prawnego:

• nazwa rodzajowa aktu normatywnego (ustawa, rozporządzenie)
• data uchwalenia aktu
• tytuł określający zapis przedmiotowy (o ...)

• preambuła (arenga) – uroczysty wstęp, w którym ustawodawca przedstawia motywy

wydania aktu normatywnego, zamierzone cele – nie jest elementem koniecznym,
występuje sporadycznie, często w przypadku konstytucji

• część ogólna – obejmuje przepisy, które zawierają elementy wspólne (zwykle

elementy hipotez), umieszczone są tu również definicje legalne, które wyjaśniają
znaczenie pojęć używanych w danym akcie

• część szczególna – zawiera zasadniczą materię aktu normatywnego, odnoszącą się do

dyspozycji i, niekiedy, sankcji

• przepisy końcowe – termin wejścia aktu w życie, akty normatywne uchylane

niniejszym aktem

• podpis – w wypadku ustaw prezydencki

10. Luki w prawie i sposoby ich uzupełniania

Luka w prawie - taki brak regulacji, co do którego można racjonalnie stwierdzić, że nie jest
przez ustawodawcę zamierzony tzn. gdyby ustawodawca działał racjonalnie, ten stan rzeczy
uregulowałby

Luka w prawie może w szczególności wystąpić wówczas, gdy:

a) ustawodawca nie zakończył procesu prawodwczego wbrew wyraźnej zapowiedzi

b) pomimo zakończenia procesu legislacyjnego nadal nie można ustalić norm regulujących
określona kwestię

Są to tzw. luki konstrukcyjne, pierwszą z nich nazywa się "swoistą luką w prawie", drugą
natomiast "techniczną luką w prawie"

Luka aksjologiczna - taka luka, w której twierdzimy, że ustawodawca powinien jakiś stan
rzeczy uregulować w ogóle lub w określony sposób, jeśli kierować się ma pewnymi
załozeniami aksjologicznymi.

Luki pozorne - istnieją tylko w wyobraźni osób oceniających prawo

Luki logiczne - wynikają z istnienia sprzeczności norm

Luki wypełnia się przy pomocy analogii:

•

analogie z ustawy - szukanie dla danej sprawy podobieństwa w innym przepisie
prawnym; stosowane w prawie kontynentalnym, oprócz prawa karnego. W Polsce
zabieg stosowany w prawie cywilnym.

• analogie z prawa - dla nieunormowanej kwestii tworzony jest nowy przepis prawny

(precedens) - głównie USA

11. Obowiązywanie prawa w czasie, przestrzeni i wobec osób

W czasie

Istnieje moment początkowy i końcowy obowiązywania normy prawnej (przepisu prawnego,
aktu normatywnego). Norma obowiązuje od momentu, który wyznaczy ustawodawca, nie

wcześniej jednak niż od dnia opublikowania. W Polsce obowiązuje generalna zasada, że akty
normatywne zawierające przepisy prawa powszechnie obowiązującego wchodzą w życie po
14 dniach od daty opublikowania w oficjalnym organie publikacyjnym chyba, że przepis
wprowadzający określi inny termin wejścia w życie.

Vacatio legis - czas dzielący daty opublikowania i wejścia w życie aktu normatywnego

Prawo nie działa wstecz (lex retro non agit) - oprócz retroakcji czyli działania prawa wstecz,
lecz jedynie na korzyść

W przestrzeni

Prawo wewnątrzkrajowe obowiązuje na całym terytorium państwa, którego organy je
ustanowiły lub (w przypadku prawa zwyczajowego) sankcjonują. Praw może też
obowiązywać cza części tego terytorium, tak jak np. w przypadku prawa miesjcowego.
Każdy, kto znajdzie się na obszarze danego państwa, podlega jego prawu tj. jego jurysdykcji
(zasada terytorialności) - wyjątki np . immunitety dyplomatyczne.

Postanowienia umów międzynarodowych, na mocy suwerennej decyzji danego państwa
9ratyfikcji), stają się elementem jego prawa wewnętrznego. Prawo wewnątrzkrajowe
poszczególnych państw dopuszcza także, w pewnych przypadkach możliwość stosowania na
danym terytorium prawa obcego, tj. prawa narodowego podmiotu cudzoziemskiego (tzw.
zasada osobowości).

Wobec osób

Wszyscy są równi wobec prawa.

PRAWO KONSTYTUCYJNE

12. Sejm i senat, sposób wybierania, organy i uprawnienia

1) Sposób wybierania- Sejm wybory 5 przymiotnikowe; senat 3 przymiotnikowe.

Wybory do Sejmu zarządza prezydent min. Na 90 dni przed upływem kadencji a
odbywają się one w jeden z 30 ostatnich dni kadencji liczonej od I posiedzenia. (de
facto wydłużenie kadencji).

a) Powszechne: pozwalają na uczestnictwo według zasad biernego (21; 30 lat) i

czynnego prawa wyborczego. Rejestry wyborcze prowadzone przez gminy
(zadanie zlecone od adm.) zawierają nazwiska mieszkańców posiadających
prawa wyborcze, na ich podstawie tworzy się spisy wyborców. W obwodzie
głosowania 0,5-3tys. wyborców (nr komisji = nr obwodu). Powszechność (w
RP) oznacza także, że wybory odbywają się w dzień wolny od pracy.

b) Bezpośrednie: głosowanie osobowe (tak jak testament i adopcja) i imienne

(podpis na liście).

c) Tajne: głosowanie, a nie wybory. Nie trzeba ujawniać swoich danych

osobowych na (ostęplowanej) karcie do głosowania. Ostęplowana urna.

d) Równe:

- formalnie – każdy ma tyle samo głosów (d. w UK głosowanie pluralne)

- materialnie – głos każdego liczy się tak samo (d. kurialne), dlatego tak

istotny jest podział na okręgi wyborcze (41 do Sejmu, 40 do Senatu). W
okręgu zamieszkuje określona liczba wyborców, dlatego okręgi takie by
iloraz l. posłów z danego okręgu i l. mieszkańców tegoż kręgu by
w z g l ę d n i e r ó w n y w s k a l i c a ł e g o k r a j u – t z w. n o r m a
przedstawicielska. W okręgach wybiera się 7-19 posłów.

W wyborach do senatu równość formalna wybiera się 2-3 (wyj. Warszawa – 4), brak
materialnej.

e) proporcjonalne: W okręg dana partia uzyskuje taką liczbę mandatów jak jest

proporcjonalna do liczby oddaną na nią głosów. By nie było posłów
ułamkowych – systemy przeliczania głosów.

PKW: sprawdza, które ugrupowania przekroczyły próg wyborczy w skali kraju. Te które to
zrobiły powrót do okręgów na podział mandatów. Deformacje wtórne i pierwotne. Lista
okręgowa zawiera min. 12 nazwisk, kto wszedł- decyduje lista głosów na nazwisko, w Polsce
preferuje się głosowanie na listy wyborcze. Do senatu wybory większościowe.

O ważności wyborów decyduje Sąd Najwyższy!!!

Kadencyjność: de iure 4 lata. Kadencja zaczyna się od pierwszego posiedzenia nowo
wybranego Sejmu (dla senatu także) i kończy w dzień poprzedzający I posiedzenie Sejmu
nowej kadencji. Zatem Sejm obraduje w sposób permanentny. Pierwsze posiedzenie Sejmu
zarządzane jest przez prezydenta, prowadzi je z początku marszałek senior, a zaczyna się ono
wyborem marszałka.

- Sejm może podjąć decyzję o samorozwiązaniu (2/3 ustawowej l.

posłów) co pociąga rozwiązanie Senatu.

- Prezydent może rozwiązać Sejm gdy ten prze 4 m-ce nie uchwali

budżetu, lub nie wybierze premiera (w 3 podejściach). Rozwiązanie to
musi być zaopiniowane przez marszałka. Wówczas nowe wybory w
tempie błyskawicznym (45 dni od zarządzeni, a I posiedzenie 15 dni od
wyborów).

Organizacja działalności: Permanentny tryb pracy, jawność posiedzeń (choć wyjątki).

2) Organy

a) organy kierownicze

- marszałek (Sejmu/Senatu): Organ konstytucyjny, ważna rola zapisana

w art. 110 konstytucji - przewodniczy obradom, strzeże praw Sejmu i
porządku w nim (straż), reprezentuje go na zewnątrz. Czuwa na
terminowością i tokiem prac (mianuje i odwołuje szefa kancelarii
sejmu). Kieruje pracami prezydium Sejmu i konwentu seniorów. Sam
ustala granice swojego następstwa (wice).

- Prezydium (marszałek i wice marszałkowie-w sejmie nie określona

liczba, w senacie-3), Ustala ono plan prac Sejmu, terminy posiedzeń
(na 3 m-ce w przód). Dokonuje wykładni regulaminu Sejmu, organizuje
współpracę komisji, opiniuje sprawy wniesione do marszałka.

- Konwent seniorów (prezydium + przewodniczący klubów poselskich +

przewodniczący kół poselskich, które miały własne listy wyborcze):
koordynuje prace kół i klubów parlamentarnych.

b) Organy pomocnicze

- komisje parlamentarne – w nich zasadnicze prace ustawodawcze.

Dzielą się na:

1)

stałe: resortowe (odpowiadające ministerstwom także
semantycznie), funkcjonalne (do zadań np. etyki, regulaminowa).
W nich przygotowywane akty prawne i rozstrzygnięcia (obrady
jawne)

2)

ad hoc: dla rozwiązanie konkretnego problemu

3)

śledcze: powołana dla zbadania sprawy, wchodzi w kompetencje
judykatywy, działa wg kpk. Powoływane tylko przez Sejm (bo
tylko on ma funkcję kontrolną).

3) Prawa (Art.105)i obowiązki

a) Mandat: wolny-czyli: uniwersalny, nieusuwalny (w trakcie

kadencji) i niezależny(od poleceń wyborców).

b) Obowiązki: Uczestnictwo w pracach Sejmu i w Komisjach (co

najmniej 1) – jeśli nie potrzeba usprawiedliwienia, jeśli nie pojadą
po diecie. Kontakt z wyborcami – z Sejmu środki na biuro
poselskie. Niepołączalność urzędów (nie może być: wojewodą i
wice, podsekretarzem stanu w ministerstwie, praca w administracji,
radnym. Nie może prowadzić działalności gospodarczej
wykorzystującej majątek skarbu państwa lub samorządu. Złożenie
oświadczenia majątkowego (do 30.IV) na ręce marszałka Sejmu – w
nim: o środkach pieniężnych, nieruchomościach, uczestnictwo w
spółkach kapitałowych, osobowych, o zarobkowaniu i mieniu
ruchomym o wart. pow. 10tys., zobowiązań pow. 10tys., o
współwłasności małżeńskiej.

c) Prawa:

- bezpłatne przejazdy środkami komunikacji
- immunitet-dotyczy odpowiedzialności karnej i karno-administracyjnej,

nie dotyczy cywilnej: formalny (dotyczy czynów karalnych nie
związanych z wykonywaniem mandatu, jest wzruszalny - można się go
zrzec) i materialny (parlamentarzysta za działalność związaną z
wykonywaniem mandatu odpowiada tylko przed Sejmem jeżeli
naruszy prawa osób trzecich może być pociągnięty do
odpowiedzialności tylko za jego zgodą 2/3. Chroni w czasie kadencji i
po jej zakończeniu, niewzruszalny np. głosowanie za kolege, obrażenie
z mównicy.

- Nietykalność poselska: nie może zostać aresztowany, ani zatrzymany

bez zgody Sejmu. Wyjątek złapanie na gorącym uczynku (wówczas
max 72h: 48 zatrzymanie, 24 na orzeczenie sądu)

- Dieta poselska

13. Prezydent, sposób wybierania i uprawnienia

1) Wybór: Obywatel RP, mieszkający na jej terytorium, który ukończył 35 lat. Urząd

od konstytucji marcowej, przywrócony w małej konstytucji z ’52 r.

2) Opróżnienie urzędu: śmierć, rezygnacja, trwała niezdolność do pełnienia funkcji

(zatwierdzona przez 2/3 głosów ZN), orzeczenie trybunału Stanu, uznanie
nieważności wyborów.

3) Pozycja ustrojowa:

a) dualizm egzekutywy,
b) funkcja arbitra (między Sejmem, a rządem),
c) wybór bezpośredni,
d) kadencyjność,
e) odpowiedzialność przed ZN, choć może wnosić pozwy do sądu,
f) wydaje akty wykonawcze (rozporządzenia) zapisane w art.142 konstytucji,

za zgodą premiera.

4) Uprawnienia prezydenta:

a) Asygnata aktów prawnych, nominacje sędziowskie i profesorskie, akty

łaski, ordery i odznaczenia, wprowadza stan wyjątkowy.

b) Względem legislatywy:

- zarządza wybory i zwołuje I posiedzenie Sejmu,
- w 2 przypadkach może rozwiązać Sejm – budżet, premier),
- inicjatywa ustawodawcza i prawo do zarządzania referendum (za

bezwzględną zgodą Senatu),

- inicjatywa hamująca (veto, odesłanie do TK),

c)

Względem rządu:

- powierza tworzenie rządu – daje 30 dni na zrobienie tego jeśli 2 razy

nic rozwiązanie parlamentu,

- może wnioskować o postawienie członka RM (przez Sejm) przed

Trybunałem Stanu,

- przewodniczy Radzie Gabinetowej,

d)

Uprawnienia względem judykatywy:

- absolutne prawo łaski, akt łaski,
- prawo abolicji (uznaje że jakiś czyn przestał być zabroniony – był bez

wyroku),

- amnestia („darowanie resztek kar”),
- powołuje sędziów (i ustala ich pensje) na wniosek krajowej rady

sądowniczej, ale bez Sędziów TK (prezesa i wice z przedstawionych
mu 2 kandydatów) i TS,

e)

Kompetencje w polityce zagranicznej:

- reprezentuje państwo,
- decyzje personalne o obsadzie funkcji ambasadora i konsula gen. (choć

kandydat na wniosek MSZ) + kontrasygnata szefa MSZ i premiera,

- ratyfikuje umowy międzynarodowe-czasem potrzeba akceptacji Sejmu,
- decyzje o postawieniu w stan wojny,

f)

zwierzchnik sił zbrojnych, decyduje o mobilizacji, a na czas wojny na
wniosek premiera mianuje naczelnego wodza,

g)

Za przestępstwa i nie podpisanie ustawy odpowiada przed TS

14. Rada ministrów, powoływanie i uprawnienia

1) Powoływanie:

a) Prezydent desygnuje kandydata na premiera, ten proponuje skład RM,

powołuje premiera i RM w 14 dni od I posiedzenia Sejmu, lub dymisji
poprzedników.

b) Max 14 dni potem wniosek o wotum zaufania- bezwzględna >przy min. ½,
c) Bez tego wybiera Sejm bezwzględną większością.

2) Dymisja:

a) obligatoryjnie składa premier na I posiedzeniu Sejmu, przyjęta przez

prezydenta,

b) brak wotum zaufania, lub wotum nieufności,

3) Pozycja ustrojowa:

a) konstytucyjny organ kolegialny o szerokich uprawnieniach,
b) odpowiedzialna politycznie przed sejmem i prawnie przed TS,
c) składa się z jednoosobowych organów (ministrów), a te z pomocniczych

ministerstw,

d) prowadzi bieżącą politykę państwa,
e) poprzez premiera sprawuje nadzór nad działalnością samorządu

terytorialnego (wojewodowie).

4) Prezes Rady Ministrów:

a) szef rządu,
b) na jego wniosek powoływanie/odwoływanie ministrów, lub gabinetu,
c) konstruktywne wotum nieufności,
d) władza organizacyjna:

- kieruje RM,
- powołuje kierowników urzędów centralnych, pełnomocników i szefa

kancelarii, oraz wojewodów i wice.

- Zwierzchnik służby cywilnej

e) stanowi prawo (rozporządzenia i zarządzenia)

5) Ministrowie: specjalizacja przedmiotowa, powoływanie ma charakter

merytoryczny, podwójna pozycja ustrojowa (członek RM, zwierzchnik resortu),
odwoływane za działanie wbrew polityce rządu prze premiera.

6) Wydawanie aktów prawnych – rozporządzenia jako akty stosowania prawa (z

przepisów blankietowych)

7) W RM są:

a) stałe komitety np. Komitet Obrony Kraju,
b) kolegium służb specjalnych (koordynujące prace ABW, AW, Policji, SG,

ŻW),

c) rada legislacyjna (opisywanie nowych aktów prawnych i nadzór nad ich

tworzeniem),

8) Prowadzi politykę zagraniczną.
9) Podstawowe Zadanie – kierowanie administracją, wykonanie budżetu ,

inicjatywa ustawodawcza i pilnowanie wykonywania ustaw.

15. Podział terytorialny kraju, uprawnienia samorządu terytorialnego

1) Samorządność jest metodą rozstrzygania spraw publicznych, występuje na 3

szczeblach, a jego podstawową funkcją jest decentralizacja.

2) Gmina: Jest podstawową jednostka administracyjną, jej skład to terytorium i

zamieszkujący je ludzie, obszar o określonych granicach, których demarkacji i
delimitacji dokonuje RM. Domniemywa się, że w jej kompetencjach wszystkie sprawy
publiczne, chyba ze akt prawny stanowi inaczej.

a) zadania własne: to co ma robić z założenia - realizowane w oparciu o

własne środki:

- dbanie o infrastrukturę techniczną i utrzymywanie bezpieczeństwa z nią

związanego (np. wały),

- prowadzenie społecznych żłobków, przedszkoli i szkół podstawowych,
- dla ich realizacji dysponuje majątkiem (należącym do wszystkich) –

może zawierać umowy handlowe - jest osobą prawną

b) zadania zlecone od administracji rządowej: dostaje na nie fundusze, są one

przekazywane ustawą (np. prowadzenie rejestru wyborców, nie może się
sprzeciwić), porozumieniem administracyjnym,

c) dochody gminy:

- własne: (przewidywane ustawą) podatki (gruntowy, nieruchomości,

środków transportu, leśny, rolny, od spadków i darowizn) opłaty
(klimatyczna, targowa, od czynności cywilno-prawnej),
samoopodatkowanie, udział w podatku dochodowym (15% od osób
fizycznych i 5% od prawnych), subwencje ogólne.

- Spoza: subwencja główna (środki należne gminie, wypłacane w 12

ratach przez szefa MF, zależne od liczby mieszkańców), subwencja
oświatowa (na utrzymanie szkół podstawowych, zależna od ich liczby),
dotacja: doraźna, na konkretne zadanie (własne lub zlecone) jeśli
nadwyżka to zwrot!

d) Organy gminy:

- stanowiące i kontrole: Rada gminy lub miasta, (różna liczba radnych

zależna od populacji), wybory równe, tajne, bezpośrednie, powszechne,
proporcjonalne (de iure, większościowe de facto). Działa w trybie
sesyjnym, kadencja 4 lata rozpoczynająca się w dniu wyborów, sesję
zwołuje przewodniczący rady gminy, są w radzie komisje. Posiedzenia
jawne. Kompetencje: stanowienie uchwał i statutu, wybieranie i
odwoływanie zarządu (ale bez wójta), uchwala wysokość podatków (w
określonych granicach), uchwala plan zagospodarowania
przestrzennego, kontroluje zarząd (komisja rewizyjna), zarządza
majątkiem.

- Zarządzające: zarząd (na czele z nieodwoływalnym wójtem,

burmistrzem, prezydentem), 3-5 osób, ze składu Rady, wykonuje
budżet, projektuje i wykonuje uchwały Rady.

3) Demokracja bezpośrednia w gminie, powiecie województwie:

a) referendum (od mieszkańców 10%, lub rady), na niektóre sprawy wyłączność

(samoopodatkowanie, rozwiązanie rady), ważne przy 30% frekwencji, %0% za
rozwiązanie lub 2/3 za samoopodatkowaniem.

4) Nadzór nad samorządem: sprawdza legalność działań własnych (prawną) i zleconych
(rzetelność, legalność, gospodarność, celowość). Gminy kontrolowane przez premiera,
regionalne izby obrachunkowe i wojewodów.

a) organizacyjny: badanie czy Rada gminy nie narusza konstytucji (jeśli tak premier

może zwrócić się do sejmu by ten rozwiązał ją, zarząd i szefa, - wówczas
tymczasowy zarządca (od premiera). Jeżeli robi to Zarząd: Wojewoda nakazuje
radzie zdyscyplinować lub odwołać go. Gdy brak efektów wojewoda prosi by
sejmik samorządowy rozwiązał, a rada wybiera wówczas nowy. Premier może na
2 lata (ale nie dłużej niż do następnych wyborów) rozwiązać radę i zarząd i
wprowadzić nadzór komisaryczny.

b) Merytoryczny: pozwała organom nadzorującym zażądać danych, zwizytować lub

uczestniczyć w obradach rady. W 7 dni uchwała rady gminy musi się znaleźć u
wojewody a ten może orzec jej niezgodność z konstytucją. Jeżeli w sprawach
zleconych taka sytuacja wojewoda ma prawo wydać zarządzenie zastępcze.

16. Rzecznik praw obywatelskich, sposób wybierania oraz uprawnienia

1)

Sposób wybierania: Powoływane przez Sejm za zgodą senatu na 5

letnią kadencję. O odwołanie może wystąpić jedynie marszałek sejmu gdy:

a) zrzeczenie się funkcji,
b) choroba uniemożliwia wykonywanie zadań,
c) sprzeniewierzenie ślubowania.

2) Uprawnienia:

a) wysuwa wnioski o stanie praworządności,
b) działa w wymiarze indywidualnym i dla grup społecznych,
c) stoi na straży praw i wolności człowieka i obywatela

gwarantowanych prze konstytucję,

d) działa z inicjatywy własnej lub na wniosek
e) pomaga poszukiwać w systemie prawnym,
f) może wystąpić do sejmu z wnioskiem o kontrolę NIK,
g) prawo do postępowania wyjaśniającego,
h) prawo do wszczęcia postępowania sądowego i prokuratorowania w

nim,

i) działa siłą autorytetu,
j) może napisać skargę do NSA,

Ze swojej działalności składa coroczne sprawozdanie przed sejmem.

17. NSA, organizacja i uprawnienia

Naczelny Sąd Administracyjny - organ państwowy sprawujący kontrolę nad
funkcjonowaniem działalności administracji publicznej. Kontrola ta obejmuje również
orzekanie o zgodności z ustawami uchwał organów samorządu terytorialnego i aktów
normatywnych terenowych organów administracji rządowej.

Zgodnie z art. 15 § 1 ustawy - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi
Naczelny Sąd Administracyjny:

•

rozpoznaje środki odwoławcze od orzeczeń wojewódzkich sądów administracyjnych;

•

podejmuje uchwały mające na celu wyjaśnienie przepisów, których stosowanie
wywołało rozbieżności w orzecznictwie sądów administracyjnych;

•

podejmuje uchwały zawierające rozstrzygnięcie zagadnień prawnych budzących
poważne wątpliwości w konkretnej sprawie sądowoadministracyjnej;

•

rozstrzyga spory o właściwość między organami jednostek samorządu terytorialnego i
między samorządowymi kolegiami odwoławczymi oraz spory kompetencyjne między
organami tych jednostek a organami administracji rządowej;

•

rozpoznaje inne sprawy należące do właściwości Naczelnego Sądu Administracyjnego
na mocy odrębnych ustaw.

Organy

Organami Naczelnego Sądu Administracyjnego, w myśl art. 31 ustawy - Prawo o ustroju
sądów administracyjnych, są:

• Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego;
• Zgromadzenie Ogólne Sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego;
• Kolegium Naczelnego Sądu Administracyjnego.

18. TS, skład, podmiotowość i przedmiotowość orzekania

1) Orzeka o odpowiedzialności konstytucyjnej, jest odrębnym ciałem władzy

sądowniczej dział wg procedury karnej, członek TS, pełni swą funkcję honorowo.
Ma charakter dwuinstancyjny.

2) Powoływanie: wybierany na I posiedzeniu Sejmu spoza grona parlamentarzystów,

kadencja równa kadencji Sejmu.

3) Skład:

a) Przewodniczący: I prezes Sadu Najwyższego,
b) 2 wice przewodniczących, (kwalifikacje sędziowskie),
c) 16 członków (1/2 ma mieć kwalifikacje sędziowskie).

19. TK, powoływanie, skład, uprawnienia i moc orzeczeń

1) Organ władzy sądowniczej, choć nie jest sądem w rozumieniu konstytucji.

Cechy wspólne z sądami:

- niezawisłość sędziów,

- działa w oparciu o ustawy,
- rozstrzyga sprawy przy stanowieniu i stosowaniu prawa,
- trzeba wnieść sprawę,

2) skład: zawsze nieparzysty na rozprawach. 15 sędziów wybranych przez Sejm na 9 lat (brak
związków politycznych), Sędziowie mają wyróżniać się wiedzą prawniczą i mieć
kwalifikacje Sędziów Sądu Najwyższego (80% to prof., dr hab.)

3) powoływanie: kandydatura prezydium Sejmu lub gr. 50 posłów, wybór większością

bezwzględną. (Konstytucja nie przewiduje odwołania). Prezydent wybiera
przewodniczącego i wice ( z 2 kandydatów na każde ze stanowisk).

4) Uprawnienia:

a) immunitet sędziowski (o pozbawieniu decyduje 2/3 członków TK), jedyny zawód

– profesor,

b) kontroluje normy prawne, rozstrzyga o zgodności aktów prawnych niższego rzędu

z aktami wyższego rzędu, (uchwalenie-kontrola, chyba że odsyłka od prezydenta,
odpowiada na pytania prawne,

c) rozstrzyga spory kompetencyjne i orzeka w skargach konstytucyjnych,
d) orzeka o zgodności z konstytucja celów i zasad polityki państwa,
e) rozstrzyga o zaistnieniu przeszkody w sprawowaniu urzędu przez prezydenta.
f) Przyjmuje i rozpatruje skargi konstytucyjne,

5) Orzeczenia mają moc ostateczną, są źródłem prawa, proceduje wg kodeksu cywilnego.

20. NIK, skład kolegium NIK sposób powoływania, uprawnienia

1) skład kolegium NIK:

a) prezes: powoływany przez Sejm na 6 lat, z prawem jednej reelekcji. Nie może

on należeć do partii politycznej, ani wykonywać innej pracy poza profesurą,
Zasadniczo nieodwoływalny (ewentualnie dymisja, choroba), odpowiada przed
TS (przestępstwa), nie odpowiada politycznie,

b) wiceprezesi (2-4): powoływani przez prezydium Sejmu,
c) dyrektor generalny: wybierany przez prezesa za zgodą marszałka Sejmu,
d) 14 członków: powoływani przez prezydium Sejmu, 7 długoletnich

pracowników NIK, a pozostałych 7 musi mieć wykształcenie prawnicze.

2) Uprawnienia:

a) Działa na szczeblu lokalnym i terenowym,
b) Kontroluje 4 grupy podmiotów:

- organy administracji rządowej (RM),
- państwowe osoby prawne (1 osobowe sp. Skarbu państwa),
- NBP,
- samorząd

Ich kontrola dotyczy - legalności, celowości, rzetelności, gospodarności,

c) Trybunał Konstytucyjny, Trybunał Stanu, KRRiTV, NSA, Kancelaria Sejmu i

prezydenta: kontrola dotyczy wykorzystania środków budżetowych.

d) Komunale osoby prawne: Ich kontrola dotyczy – legalności, rzetelności,

gospodarności.

e) Jednostki prowadzące działalność gospodarczą – wąski zakres kontroli (jak

wywiązują się ze zobowiązań dla skarbu państwa) – legalność i gospodarność.

f) Swobodne wejście do kontrolowanej placówki, wgląd do archiwum i pytania
g) Immunitet na czas kontroli
h) Brak sankcji, choć raport pokontrolny o błędach i wnioski,
i) Opiniuje wniosek o absolutorium dla rządu

PRAWO ADMINISTRACYJNE

21. Istota prawa administracyjnego

Administracja – organizacja składająca się z różnych jednostek, które zajmują się na bieżąco
zarządzaniem. Za administrację uważa się wszystko co jest działalnością państwową a nie jest
ustawodawstwem i wymiarem sprawiedliwości. Jest to działalność różnych podmiotów
prowadzona w ramach prawa na rzecz realizacji interesu publicznego. Najwyższa Izba
Kontroli nadzoruje wszystkie pozostałe organy.

Administracja publiczna:

1. administracja rządowa:
a) administracja centralna:
- organy naczelne: ministrowie, premier, prezydent;
- urzędy centralne np.: GUS, GUC, Komenda Główna Policji, Straży Pożarnej ! podlegają

ministrom. Premierowi lub prezydentowi;

b) administracja rządowa terenowa: wojewoda, Regionalna Izba Obrachunkowa;
2. administracja samorządowa
Administracja:

1. rząd + administracja rządowa ! centralna administracja państwowa;
2. w formach zdecentralizowanych o charakterze:
- kompozycyjnym ? ! samorząd terytorialny, zawodowy;
- kapitałowym ! ZUS.
Prawo administracyjne: zespół norm prawnych, które regulują strukturę organów
administracyjnych, ich tok działania oraz sposób załatwiania poszczególnych spraw i stosunki
administracyjno – prawne., powstające w toku tej działalności.

Stosunki administracyjno – prawne powstają w wyniku wydania aktu administracyjnego
przez organ administracji publicznej – najczęściej decyzji.

W stosunku administracyjno – prawnym biorą udział dwa podmioty:

- organ administracyjny – wyposażony we władzę;
- obywatel – który musi się podporządkować – nierówność pozycji – administracja

uprzywilejowana.

Przedmiotem są tylko te sprawy, które należą do kompetencji organów administracyjnych.

SIUDA:

Prawem administracyjnym nazywamy zespół norm regulujących:

a) strukturę i kompetencję organów administracji państwowej,

b) stosunki prawne powstające w toku wykonawczo – zarządzającej działalności tych

organów.

Prawo konstytucyjne stanowi wyjście dla prawa administracyjnego.

Całość przepisów składających się na prawo administracyjne można podzielić na trzy grupy:

a) przepisy odnoszące się do struktury organów administracyjnych,
b) przepisy regulujące tok działania organów administracyjnych,
c) przepisy odnoszące się do sposobu załatwiania poszczególnych rodzajów spraw.

Przepisy regulujące strukturę administracji i tok jej działania tworzą cześć ogólną prawa

administracyjnego. Natomiast przepisy normujące sposób załatwiania poszczególnych
rodzajów spraw należy szukać w części szczegółowej.

Działalność administracyjną prowadzą organy administracji publicznej. Wśród nich

wyróżniamy organy administracji rządowej i samorządowej.

Stosunek administracyjnoprawny – jest to stosunek społeczny uregulowany przepisami

prawa administracyjnego.

Cechy stosunku administracyjnoprawnego:

1. Jedną ze stron jest zawsze organ administracji państwowej, wyposażony w uprawnienie

władcze czyli tzw. imperium – drugą stroną jest obywatel, przedsiębiorstwo, inny organ
itp. – jest to więc stosunek n i e r ó w n o r z ę d n y c h partnerów. Jeden z nich jest
reprezentantem państwa i może drugiej, podporządkowanej stronie narzucić swoją wolę.
Organ administracyjny w zasadzie sam określa prawa i obowiązki wzajemne obu stron
stosunku.

2. Przedmiotem stosunku administracyjnoprawnego są jedynie sprawy należące do

kompetencji organów administracji państwowej.

3. Stosunki administracyjnoprawne powstają najczęściej z mocy aktów administracyjnych

pomiędzy organem wydającym akt a adresatem aktu. Niekiedy nawiązują się one z mocy
samego prawa – obowiązek rejestracji wojskowej. Przyczyną powstania stosunku może
być także zgłoszenie przez obywatela pod adresem organu roszczenia o określone
zachowanie się.

22. Akt administracyjny i jego ważność

Akt administracyjny – jednostronne, władcze wyrażenie woli organu administracyjnego,
załatwiające konkretną sprawę do konkretnego adresata.

Cechy aktu administracyjnego:

- wydawane są przez organ administracji państwowej lub inny, któremu państwo to

powierzyło;

- oparty jest na przepisach prawa administracyjnego;
- w wyniku wydania aktu, adresat otrzymuje prawa lub nakłada się na niego obowiązki;
- jest podwójnie konkretny – skierowany do konkretnego adresata w konkretnej sprawie.

Podział aktów:

• akty administracyjne wewnętrzna – są kierowane przez organ administracyjny nadrzędny

do mu podległego np.: minister do wojewody;

• akty wewnętrzne – decyzja wobec adresata spoza struktury administracji, kierowane są do

organu, który nie podlega administracji.

- akty administracyjne deklaratywne – np.: wydanie dowodu osobistego osobie urodzonej i

mieszkającej zagranicą, ale obywatelowi polskiemu; wniosek emerytalny – akty te
stwierdzają, że komuś przysługuje jakieś prawo nie tworzą nowych sytuacji;

- akty administracyjne konstytutywne – tworzą nową sytuację prawną np.: przyznanie

obcokrajowcowi obywatelstwa, pozwolenie budowlane.

S I U D A :

Akt administracyjny to jednostronne władcze wyrażenie woli organu administracji
państwowej, załatwiające konkretną sprawę i skierowane do oznaczonego adresata.

Akt charakteryzuje się:

1. Jest wydawany przez organ administracji państwowej. Niekiedy także inny organ państwa

lub nawet inna jednostka może być wyposażona w prawo wydawania aktów
administracyjnych, jeśli państwo powierzyło jej wykonanie w pewnej dziedzinie zarządu
państwowego.

2. Przy wydawaniu aktu administracyjnego organ państwowy korzysta z posiadanych

uprawnień władczych ( imperium ), występuje w stosunku do adresata jako
rozkazodawców;

3. Akt administracyjny nakłada na adresata określone obowiązki lub prawa, powodując

zmianę, powstanie lub zniesienie stosunku prawnego; akt administracyjny jest więc
zdarzeniem prawnym.

Do aktów administracyjnych nie należą te akty organów administracji państwowej, które
zawierają przepisy ogólnie obowiązujące.

Podział aktów administracyjnych:

• Zewnętrzne – zaliczamy do nich te akty, które organ administracyjny kieruje do innego

adresata niż podległy organ administracyjny, a więc na zewnątrz, poza krąg administracji,
najczęściej do obywatela, jednostki gospodarczej, organizacji społecznej

• wewnętrzne. – akty kierowane przez organ administracyjny – nadrzędny do innego organu

administracyjnego. Akty te nie wchodzą poza organów administracyjnych, pozostają
wewnątrz administracji.

• akty deklaratywne – ustala w sposób wiążący, że w danej sytuacji wynikają z ustawy dla

adresata obowiązki i prawa, sam tych obowiązków i praw nie tworzy;

• akt konstytutywny – ma charakter twórczy. Tworzy on zmienia, zmienia, lub uchyla

stosunki prawne. Stosunek prawny następuje tu nie z mocy ustawy, lecz z aktu
administracyjnego opartego na ustawie.

• Akty pozytywne – akt załatwiający sprawę zgodnie z przedstawionym wnioskiem;

• Akty negatywne – akt, który odmawia całkowicie lub częściowo żądanie strony.

WAŻNOŚĆ AKTU ADMINISTRACYJNEGO:

Akt administracyjny powinien spełniać wszystkie wymagania stawiane przez ustawy i
wydane na ich podstawie akty prawne – rozporządzenia, uchwały itd. ). Wymagania te
nazywane są PRZESŁANKAMI WAŻNOŚCI aktu administracyjnego.

Przesłanki te są następujące:

- akt administracyjny może być wydany tylko na podstawie ustawy lub przepisów

wykonawczych;

- akt administracyjny powinien pochodzić od właściwego organu i mieścić się w ramach

jego kompetencji;

- akt administracyjny często może być wydany po przeprowadzeniu określonego przez

przepisy prawne postępowania i przy zachowaniu pewnych wymagań formalnych;

Akt może nie mieć mocy obowiązującej jeśli zawiera:

- wadę nieistotną – jeśli akt administracyjny narusza przepis, mający charakter porządkowy,

wadliwość nie powoduje dla aktu żadnych ujemnych skutków, uzasadnia jedynie
ewentualną odpowiedzialność służbową pracownika, który taki akt wydał. Akt
administracyjny jest i pozostaje dalej ważny, wymaga jedynie uzupełnienia i sprostowania.

- Wada istotna – unieważnia ona akt gdy:
• został wydany przez niewłaściwy rzeczowo organ;
• został wydany bez podstawy prawnej lub z rażącym naruszeniem prawa,
• dotyczy sprawy która została uprzednio rozstrzygnięta ostateczną decyzją;
• został skierowany do osoby nie będącej stroną w sprawie,
• w razie niewykonania wywołałby czyn zagrożony karą;
• zawiera inną wadę, powodującą nieważność aktu z mocy wyraźnego przepisu prawa.

Obecnie każdy akt administracyjny chroniony jest domniemaniem ważności, co ma zapobiec
samodzielnemu ocenianiu aktu przez zainteresowane podmioty i swobodnemu decydowaniu
czy go wykonać.

Uchylając akt administracyjny organ nadrzędny decyduje czy był on nieważny od

chwili wydania – ex tunc i od początku nie wywoływał żadnych skutków prawnych, czy też
nieważny od chwili uchylenia – ex nunc.

23. Zasady postępowania administracyjnego

Postępowanie administracyjne to tok czynności organu administracyjnego i stron
zmierzających do wydania aktu administracyjnego.

- jest sformalizowane – art. 6 konstytucji – zasada praworządności.

Postępowanie administracyjne jest zróżnicowane, istnieje postępowanie administracyjne
ogólne – uregulowane w Kodeksie Postępowania Administracyjnego 14. 06. 1960 r, - wtedy
powstał, nowelizowany, to postępowanie jest stosowane wtedy gdy nie obowiązuje
postanowienie szczególne.

Postępowanie:

1. jest wszczynane na wniosek lub z urzędu ! WKU, wniosek o zburzenie domu,

sam organ administracyjny ma w zakresie swojego urzędowania zajęcie się tą sprawą;

2. organ bada, czy wniosek jest właściwy miejscowo i rzeczowo:
• właściwość rzeczowa – właściwość kompetencji organu do załatwienia konkretnej sprawy

ze względu na jej rodzaj np.:

~ gmina – pozwolenie budowlane;

~ powiat – zmiana imienia, nazwiska;

~ WKU – decyzja o wcieleniu do wojska;

• właściwość miejscowa – właściwość ze względu na terytorialny zasięg kompetencji do

rozstrzygnięcia sprawy, miejsce zamieszkania lub na przykład położenia nieruchomości;

3. gdy organ decyduje się na wszczęcie postępowania ! zawiadamia o wszczęciu wszystkie
zainteresowane strony. Zainteresowaną stroną jest ten, czyjego interesu prawnego lub
obowiązku którego postanowienie dotyczy a także ten kto żąda czynności organu ze względu
na swój interes lub obowiązek – mogą to być podmioty gospodarcze, organizacje itp.

Na każdym etapie postępowania strona ma prawo do zajrzenia do akt sprawy, chyba że
sprawa została objęta klauzulą tajności.

4. w celu wszczęcia postępowania administracyjnego organ przeprowadza dowody – główne

dowody pochodzą z dokumentów, ale też mogą zostać wezwani świadkowie, żeby ustalić
rzeczywisty stan rzeczy, może się odbyć rozprawa, wtedy gdy może to doprowadzić do
przyspieszenia postępowania.

5.

• I instancja w wydawaniu decyzji ma jeden miesiąc na jej wydanie od momentu wszczęcia

postępowania, w sprawach szczególnie skomplikowanych czas ten wydłuża się do dwóch
miesięcy

• II instancja ma jeden miesiąc na podjęcie decyzji w sprawie odwołania,
6.organ administracyjny wydaje decyzję bądź postępowanie kończy się ugodą między
stronami, którą organ administracyjny musi potwierdzić.

7. decyzja jest doręczana stronom, od momentu doręczenia strona ma 14 dni na odwołanie, po
upływie tego czasu decyzja staje się ostateczna, w wyjątkowych sytuacjach nie dochodzi do
doręczenia ale do ogłoszenia decyzji – robi się to gdy przemawia za tym interes stron, a
przepisy się temu nie sprzeciwiają.

Postępowanie administracyjne NIE jest postępowanie sądowym, nie odbywa się przed sądem.
Arbitrem jest organ administracyjny.

SIUDA:

Postępowanie administracyjne to tok czynności organu administracyjnego i stron,

zmierzający do wydania aktu administracyjnego. Inaczej mówiąc – tryb i formy
postępowania.

Pojęcie postępowania administracyjnego ogólnego dotyczy podstawowych rodzajów
postępowania administracji państwowej. Do trybu postępowania ogólnego należą mianowicie
wszelkie sprawy, które nie zostały – na mocy wyraźnych przepisów – przekazane do któregoś
z postępowań szczególnych.

Zasady postępowania administracyjnego:

1. zasada prawdy obiektywnej – oznacza ciążący na organie administracyjnym prowadzącym

postępowanie obowiązek dążenia do możliwie najwierniejszego odtworzenia
rzeczywistego stanu faktycznego, na podstawie którego ma nastąpić wydanie decyzji;

2. zasada udziału stron w postępowaniu – postępowanie toczy się przy aktywnym udziale

zainteresowanych w treści przyszłej decyzji stron,

3. zasada kontroli społecznej – znajduje ona zastosowanie w kilku rozwiązaniach

proceduralnych, jednak żadna z nich nie odznacza się rzeczywistą skutecznością;

4. zasada uwzględniania z urzędu interesu społecznego i słusznego interesu stron – zasada ta

zmierza do podkreślenia, iż organ administracyjny powinien mieć na uwadze z jednej
strony interes społeczny, z drugiej zaś nie wolno mu dopuścić do naruszenia słusznego
interesu uczestnika postępowania. Przez słuszny interes należy rozumieć taki interes
strony, który nie pozostaje w kolizji z przepisami prawa i zasadami współżycia
społecznego.

Zasady pomocnicze:

- zasada odrębności postępowania administracyjnego;
- zasada oficjalności;
- zasada względnej jawności,
- zasada dwuinstancyjności;
- zasada swobodnej oceny interesów,
- zasada dyspozycyjności;
- zasada prostoty i koncentracji,
- zasada ograniczonego formalizmu,
- zasada trwałości decyzji administracyjnej.

Przebieg postępowania administracyjnego:

Wszczęcie postępowania może nastąpić z urzędu lub na wniosek stron.

1. pierwszą decyzją organu administracyjnego jest stwierdzenia czy jest on organem

właściwym do wydania decyzji. Mówimy tu o właściwości rzeczowej i miejscowej.

2. O wszczęciu postępowania zawiadamia się wszystkie osoby będące stronami w sprawie.

Stronami mogą być obywatele, podmioty gospodarcze, państwowe jednostki
organizacyjne, organizacje społeczne itp.

3. W każdym stadium postępowania organ administracji państwowej zobowiązany jest

umożliwić stronie przeglądanie akt sprawy oraz sporządzenie z nich notatek i odpisów.

4. W celu ustalenia okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, organ administracyjny

przeprowadza stosowne dowody.

5. Postępowanie powinno charakteryzować się szybkością i elastycznością.
6. Jeśli względy celowości za tym przemawiają organ administracyjny może zarządzić

przeprowadzenie rozprawy.

24. Decyzja i postanowienia w prawie administracyjnym

Decyzja jest merytorycznym załatwieniem sprawy, rozstrzyga ją merytorycznie.

Decyzja to akt administracyjny kończący postępowanie w danej instancji.

Elementy każdej decyzji:

• oznaczenie organu, który wydał decyzję,
• data wydania,
• oznaczenie strony lub stron, do których skierowana jest decyzja;
• treść rozstrzygnięcia – osnowa decyzji,
• powołanie podstawy prawnej,
• uzasadnienie faktyczne - organ przedstawia swój tok rozumowania, który doprowadził do

decyzji – nie zawsze musi się pojawić, uzasadnienie prawne,

• pouczenie o możliwości odwołania i jego trybie, a także o możliwości wniesienia skargi

do NSA,

• podpis z podaniem imienia i nazwiska oraz stanowiska służbowego osoby upoważnionej

do wydania decyzji.

Załatwienie poszczególnych spraw cząstkowych, nasuwających się w toku postępowania
administracyjnego następuje w drodze postanowień. Postanowienia różnią się od decyzji, że
nie dotyczą rozpatrywanej sprawy i nie kończą postępowania.

25. Istota decyzji ostatecznej

Decyzja ostateczna to taka decyzja, która:

• nie może być już zmieniona lub uchylona w administracyjnym toku postępowania,
• decyzja wydana przez naczelny lub centralny organ administracji państwowej,
• decyzja wydana przez organ II instancji;
• decyzja wydana przez organ I instancji po upływie 14 dni od chwili doręczenia lub

ogłoszenia;

Decyzja ostateczna podlega natychmiastowemu wykonaniu – rygor natychmiastowej
wykonalności

26. Zwykłe środki odwoławcze

Istota środków odwoławczych wiąże się z dwuinstancyjnością postępowania:

I INSTANCJA – od rozstrzygnięcia wydanego w I instancji można wnieś odwołanie do II
instancji innego organu administracyjnego.

Rodzaje środków odwoławczych:

1. odwołanie – składa się je do drugiej instancji za pośrednictwem pierwszej, która ma
jeszcze „moment refleksji” i może zmienić dotychczasową decyzję. Strona ma na wniesienie

odwołania 14 dni od chwili doręczenia lub ogłoszenia. Decyzja od momentu doręczenia lub
ogłoszenia wiąże organ administracyjny i inne strony postępowania.

• II instancja przeprowadza po raz kolejny postępowanie i może:
- utrzymać decyzję I instancji;
- uchylić decyzję I instancji i wydać nową w całości lub częściowo,
- umorzyć postępowanie,
- uchylić i umorzyć.
II instancja ma 1 miesiąc na rozpatrzenie odwołania.

Odwołanie można złożyć od każdej decyzji chyba, że prawo stanowi inaczej ! kiedy decyzję
wydał organ centralnej administracji państwowej nie można złożyć odwołania gdy żnie
zaistnieje dewolutywność – czyli rozpatrywanie sprawy przez wyższą instancję. Można
jedynie zwrócić się do tego samego organu o ponowne rozpatrzenie decyzji.

Decyzja ostateczna to taka decyzja, która:

• nie może być już zmieniona lub uchylona w administracyjnym toku postępowania,
• decyzja wydana przez naczelny lub centralny organ administracji państwowej,
• decyzja wydana przez organ II instancji;
• decyzja wydana przez organ I instancji po upływie 14 dni od chwili doręczenia lub

ogłoszenia;

Decyzja ostateczna podlega natychmiastowemu wykonaniu – rygor natychmiastowej
wykonalności

2.zażalenie na postanowienie – w toku postępowania administracyjnego wydawane jest wiele
postanowień a na końcu decyzja lub dochodzi do ugody, jedynym postanowieniem
rozstrzygającym sprawę jest postanowienie o umorzeniu postępowania. Od postanowienia
przysługuje zażalenie w ściśle określonych przez prawo przypadkach, musi być wyraźnie
zapisane, że od danego postanowieni przysługuje zażalenie. Zażalenie składa się w terminie 7
dni od dnia doręczenia lub ogłoszenia, strona wnosi zażalenie do II instancji za pośredni

II instancja może :

- uchylić i wydać nowe postanowienie,
- utrzymać postanowienie.

Postanowienie:

- oznaczenie organu, który go wydał,
- data wydania, osnowa,
- uzasadnienie – powołanie podstawy prawnej,
- uzasadnienie faktyczne lub prawne wtedy kiedy przysługuje zażalenie lub skarga do NSA,
- pouczenie czy przysługuje zażalenie w jakim trybie i do kogo,
- podpis z imieniem i nazwiskiem oraz stanowiskiem osoby upoważnionej do wydania

postanowienia.

Wniesienie zażalenia nie wstrzymuje postanowienia.

27. Nadzwyczajne środki odwoławcze

1. wniosek o wznowienie postępowania – wniosek prowadzi do podjęcia na nowo
postępowania administracyjnego, które zostało zakończone wydaniem decyzji ostatecznej.

Aby wniosek mógł zostać rozpatrzony muszą zaistnieć szczególne okoliczności a nie ma
możliwości kontynuowania postępowania administracyjnego:

a) decyzja została wydana w wyniku przestępstwa np.: korupcji,
b) dowody na których oparł się organ administracyjny okazały się fałszywe.
Aby postępowanie mogło zastać wszczęte nie może minąć 10 lat od momentu ogłoszeni lub
doręczenia decyzji i 5 lat od momentu zapoznania się z postanowieniem.

c) wyjdą na jaw nowe okoliczności, nie znane w chwili wydania decyzji,
d) strona bez swojej winy nie brała udziału w postępowaniu,
e) decyzja została wydana na podstawie innej decyzji lub orzeczenia sądowego, które zostało

uchylone lub zmienione.

Wniosek o wznowienie postępowania powinien wpłynąć w terminie do 30 dni od momentu
dowiedzenia się o zaistniałej okoliczności.

Wniosek o wznowienie postępowania:

Kieruje się do I instancji, która wydała decyzję, organem właściwym do stwierdzenia czy są
podstawy do wznowienia postępowania, jest organ który był organem ostatniej instancji dla
danej sprawy.

28. Istota skargi do NSA

Naczelny Sąd Administracyjny nie jest organem administracyjnym tylko sądem, mimo iż
postanowienie sądowe powinno być dwuinstancyjne tu mamy do czynieni z postępowaniem
jednoinstancyjnym.

Zadaniem NSA jest sądowa kontrola czy decyzja organu administracyjnego została wydana
zgodnie z prawem i czy sposób jej wydania był także zgodny z prawem.

Skargę do NSA może złożyć:

• każdy kto ma w tym interes prawny czyli skarga musi dotyczyć uprawnień danej osoby,

która ją składa,

• rzecznik praw obywatelskich,
• prokurator,
• organizacja społeczna, jeśli w zakresie jej statutowej działalności mieści się pomoc

prawna innym podmiotom.

Skargę do NSA wnosi sie na:

• decyzję ostateczną, po wyczerpaniu toku instancji – nie dotyczy prokuratora i RPO;
• na niektóre postanowienia;
• na każde postanowienie na które przysługuje zażalenie,
• na bezczynność administracji.

Termin na wniesienie skargi do NSA upływa po 30 dniach od chwili doręczenia lub
ogłoszenia decyzji ostatecznej; dla prokuratora i RPO jest to 6 miesięcy.

Skargę składamy od razu do NSA w Warszawie. NSA sporządza odpis skargi i wysyła do
organu administracyjnego, który wydał decyzję, organ musi odpowiedzieć na skargę, ma tu
jeszcze „moment refleksji”. Organ ma na odpowiedź 30 dni.

NSA bada podstawy wniesienia skargi. NSA wyznacza rozprawę, gdzie jest arbitrem między
skarżącym a organem administracyjnym.

NSA może skargę:

1. odrzucić gdy:
- została wniesiona po terminie,
- została wniesiona przez organ nieuprawniony,
- w terminie nie uzupełniono braków etc. ! nie bada skargi;
wydaje postanowienie

2. oddalić, NSA zbadał skargę i jej nieuwzględnił ! wydaje wyrok;
3. uwzględnienie skargi ! wyrok:
! na bezczynność organu administracyjnego ! zobowiązanie organu administracyjnego do
wydania aktu i dokonania czynności

! na decyzję administracyjną i postanowienie:

I.

uchylenie decyzji i postanowienia w części lub w całości gdy sąd stwierdza:

a) naruszenie prawa materialnego, które miało wpływ na wynik sprawy,
b) naruszenie prawa dające podstawy do wznowienia postępowania;
c) inne naruszenie przepisów postępowania jeśli mogło mieć istotny wpływ na wynik

sprawy.

II.

stwierdzenie nieważności decyzji lub postanowienia gdy przyczyna z art. 156 KPA np.:
decyzja wydana z naruszeniem przepisów własności, skierowana do osoby nie będącej
stroną sprawy.

III.

Stwierdzenie niezgodności z prawem D lub P, gdy przedawnieniu uległa możliwość
uchylenia lub stwierdzenia nieważność ! ma to znaczenie symboliczne; skarżący
może jedynie dochodzić odszkodowania, a decyzja będzie obowiązywać.

NSA nie wydaje nowych decyzji jedynie kasuje dotychczasowe, po nową decyzję należy
zwrócić się do organu administracyjnego, ten natomiast jest związany wyrokiem NSA.
Orzeczenia NSA są prawomocne.

PRAWO KARNE

29. Przestępstwo, pojęcie i rodzaje

Przestępstwo:

1) czyn człowieka

2) zabroniony przez ustawę obowiązującą podczas popełnienia

3) pod groźbą kary

4) jako zbrodnia lub występek

5) bezprawny

6) zawiniony

7) społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy

czyn zabroniony + wina + bezprawność + społ. szkodliwość = przestępstwo ==>
odpowiedzialność karna

rodzaj zachowania opisany w ustawie jako zabroniony

ad.1

musi mieć charakter zewnętrzny, sterowany ludzką wolą

przymus bezwględny, przymus względny

ad. 2

znamiona (cechy) danego przestępstwa - elementy czynu zabronionego

Każde przestępstwo składa się z kilku elementów:

- podmiotu - sprawca, współsprawca, podżegacz, pomocnik

- przedmiotu - dobra prawne przeciw którym przestępstwo zostaje skierowane

- strony podmiotowej - określenie na czym czyn zabroniony polega oraz czynności, które
trzeba wykonać by mówic o czynie zabronionym

- strony przedmiotowej

Konieczność udowodnienia winy umyślnej lub nieumyślnej.

ad. 3 - sankcja karna warunkuje przestępstwo

ad. 5 - bezprawność - prawo zabrania i nic nie może wyłączyć tej bezprawności

ad. 6

teoria normatywna - zarzucalność czynu (postawienie zarzutu z określonego czynu)

teoria psychologiczna - psychiczny stosunek sprawcy do określonego czynu

Rodzaje przestępstw

Zbrodnia - kara nie krótsza od lat 3 lub surowsza (pozbawienie wolności)

Występek - kara przekracza 1 miesiąc (pozbawienie wolności), ograniczenie wolności lub
grzywna powyżej 30 stawek dziennych

Przestępstwa umyślne - jeśli zbrodnia to trzeba udowodnić winę umyślną, występki też z
winy umyślnej, chyba, że ustawa stanowi inaczej (np. art 155 k.k.)

Przestępstawa nieumyślne - adekwatnie

Przestępstwa z działania i zaniechania - w zależności od przestępstwa

Przestępstwa skutkowe (materialne) - skutek materialny potrzebny do dokonania przestępstwa
np. kradzież, zabójstwo itp.

Przestępstwa bezskutkowe (formalne) - np. składanie fałszywych zeznań

Przestępstwa powszechne - każdy może być sprawcą przestępstwa

Przestępstwa indywidualne - tylko dana kategoria ludzi może popełnić dane przestępstwo np.
prezydent itd

Przestępstwa publiczno-skargowe - ścigane z oskarżenia publicznego (prokurator albo
oskrażyciel posiłkowy)

Przestępstwa publiczno-skargowe wnioskowe - np. gwałt

Przestępstwa prywatno-skargowe - ścigane z oskarżenia prywatnego

Przestępstwa typu podstawowego - normalne

Przestępstwa typu kwalifikowanego - kara zostaje zwiększona, dochodzą szczegóły
określające dokładniej przestępstwo

Przestępstwa typu uprzywilejowanego - kara zostaje zmniejszona, dochodzą szczegóły
określające dokładniej przestępstwo

30. Zasady odpowiedzialności w prawie karnym

indywidualizacja winy - winę udowadniamy dla każdego ze sprawców oddzielnie
(odpowiedzialność w granicach czynu)

odpowiedzialność indywidualna - wszelkie okoliczności osobiste, które wyłączają, łagodzą,
zaostrzają karę uwzględnia się tylko wobec osób, których dotyczą bezpośrednio

odpowiedzialność osobista - każda dorosła osoba osobiście ponosi odpowiedzialność przed
prawem

31. Wiek odpowiedzialności karnej

By odpowiadać przed prawem trzeba być dorosłym (17 lat; poniżej 17 lat - nieletni).Przy
orzekaniu kary kieruje się w przypadku nieletnich i młodocianych prewencją indywidualną

Nieletni, który ukończył 15 lat może być traktowany jako dorosły jeśli spełni odpowiednie
warunki osobiste:

- zamach na życie prezydenta

- zabójstwo

- morderstwo

- ciężkie uszkodzenie ciała

- katastrofa komunikacyjna

- zgwałcenie ze szczególnym okrucieństwem lub zbiorowe

- przetrzymywania zakładnika

- rozbój

W takim przypadku kara wynosi 2/3 maxymalnej kary przewidzianiej dla dorosłego.

Osoby dorosłe traktowane jako nieletni:

- warunki osobiste

- skrucha

- jedyny konflikt z prawem

32. Wina w prawie karnym

Wina zachodzi wtedy gdy możemy sprawcy postawić zarzut z popełnienia danego czynu
zabronionego

Wina umyślna:

a) w zamiarze bezpośrednim "CHCĘ"

zamiar bezpośredni ciągły - w krótkim czasie bez szczególnych przemyślen

zamiar bezpośredni przemyślany - dokładnie przemyślany plan popełnienia

przestępstwa

b) w zamiarze ewentualnym "GODZĘ SIE" - sprawca przewiduje, iż może popełnić czyn
zabroniony i godzi się na to

Wina mieszana kombinowana - art. 9 &3 KK część znamiona przestępstwa objęta jest
zamiarem sprawcy a druga część tylko wina nieumyślna

Wina nieumyślna (wiąże się z nieostrożnością):

a) lekkomyślność - sprawca świadomie naruszając zasady ostrożności przwiduje możliwość
popełnienia czyny zabronionego, lecz bezpodstawnie sądzi, iż tego uniknie

b) niedbalstwo - sprawca nie uświadamia sobie możliwości popełnienia czynu zabronionego
choć może to przewidzieć

33. Formy popełnienia czynu zabronionego

Jako kto można brać udział w przestępstwie?

- sprawstwo (jednosprawstwo) - 1 osoba popełnia czyn zabroniony

- współsprawstwo - element obiektywny --> co najmniej 2 osoby

element subiektywny --> wspólne działanie objęte porozumieniem

każdy z współsprawców ponosi odpowiedzialność za wspólne przestępstwo.

- sprawstwo kierownicze - kierowanie wykonaniem przestępstwa; wykorzystanie innej osoby
(uzależnionej) w celu dokonania

przestępstwa

- podżegacz - odpowiada za nakłanianie do przestępstwa; nakłanianie do popełnienia
przestępstwa trzeba wykazać winę umyślną w

zamiarze bezpośrednim

- pomocnictwo - ułatwienie innej osobie popełnienia przestępstwa poprzez dostarczenie
informacji, środków trasportu, narzędzi itd., musi mieć miejsce przed lub w trakcie
przestępstwa

34. Stadia czynu przestępczego

Pochód przestępstwa

1. Zamiar - nie jest stadium przestępstwa

2. Przygotowanie

3. Usiłowanie

4. Dokonanie

w przypadku przestępstwa nieumyślnego przygotowanie i zamiar odpada

ad. 2 - przygotowanie

a) wejście w porozumienie

b) przygotowanie w sensie ścisłym czyli podjęcie czynności mających stworzyć dogodne
warunki do popełnienia przestępstwa; nie jest to karalne, chyba że ustawa stanowi inaczej, a
dokładnie:

przestępstwa przeciw pokojowi lub ludzkości

przestępstwa przeciw państwu

przestępstwa przeciw bezpieczeństwu powszechnemu

fałszowanie pieniędzy i dokumentów

przygotowanie zamachu na prezydenta

możliwośc skorzystania ze skutecznego czynnego żalu

ad. 3 - usiłowanie

a) zamiar popełnienia czynu zabronionego

b) zmierza bezpośrednio ku jego wykonaniu

c) brak wykonania

kara w tych samych graniach co za wykonanie

usiłowanie nieudolne - sprawca nie uświadamia sobie, że dokonanie przestępstwa jest
niemożliwe (np. zabójstwo nieboszczyka)

karane tak samo jak normalne usiłowanie

karane tylko, gdy dokonanie jest niemożliwe, ze względu na:

a) brak przedmiotu wykonawczego nadającego się do wykonania na nim przestępstwa

lub

b) użycie środka nienadającego się do popełnienia przestępstwa

możliwośc skorzystania ze skutecznego czynnego żalu

35. Wyłączenie odpowiedzialności karnej

- ze względu na brak winy

niepoczytalność - pojęcie lekarsko-prawnicze. W chwili czynu był brak możliwości
rozpoznania znaczenia czynu lub pokierowania swoim postępowaniem i jest to spowodowane
upośledzeniem umysłowym, chorobą psychiczną lub innymi zakłóceniami czynności
psychicznych.

upośledzenie umysłowe - niedorozwój określony jako tępota, idiotyzm etc. O stanie
niepoczytalności decydują biegli (odtwarzają co się działo w psychice sprawcy, gdy popełniał
przestępstwo). Sąd sam decyduje które dowody są ważne. Opinia biegłych psychiatrów nie
przesądza, czy sprawca był niepoczytalny, osądza to sąd. Sprawcę niepoczytalnego sąd może
umieścić w zakładzie psychiatrycznym. Ale to nie jest wyrok, nie ma oznaczenia czasowego.
Sąd może wyrokiem zwolnić.

stan pośredni - oznaki niepoczytalności, osoba podlega odpowiedzialności karnej, ale można
stosować nadzwyczajne obniżenie kary. Można też osadzić ją w więzieniu i leczyć
psychiatrycznie.

W chwili używania alkoholu lub narkotyków wina normalna.

Na głodzie - gdy jest uzależniony fizycznie.

- ze względu na brak bezprawności

kontratypy - okoliczności wyłączające bezprawność

1. obrona konieczna - odpieranie bezpośredniego, bezprawnego zamachu na jakiekolwiek
dobro chronione prawem, przy użyciu środków koniecznych do odparcia tego zamachu i w
sposób współmierny do niebezpieczeństwa zamachu

Przekroczenie granic obrony koniecznej (usprawiedliwiona okolicznościami czynu) - wynik
strachu, wzburzenia; wtedy sąd odstępuje od wymierzenia kary

2. stan wyższej konieczności - art. 26 KK - poświęcenie jakiegoś dobra, jeśli było to
zachowanie podjęte w celu uchylenia bezpośredniego niebezpieczeństwa, grożącego dobru
chronionemu prawem, przy czym niebezpieczeństwa tego nie można było inaczej uniknąć
oraz dobro poświęcone nie przedstawia wartości wyższej niż dobro chronione prawem.

Bezpośrednie niebezpieczeństwo to takiego, którego nie można uniknąć.

Proporcjonalność dóbr - dobro poświęcone powinno mieć wartość niższą niż dobro chronione

Celowość działania w stanie wyższej konieczności - działanie umyślne i określony cel. Trzeba
mieć świadomość niebezpieczeństwa i działać w celu jego uchylenia.

Nie można powoływać się na stan wyższej konieczności wtedy gdy wykonuje się obowiązku
służbowe (oprócz ratowania własnego życia).

Przekroczenie granic stanu wyższej konieczności:

- niebezpieczeństwo nie było bezpośrednie

- niebezpieczeństwa można było uniknąć

- dobro poświęcone miało wyższą wartość

Gdy przekroczono granice stanu wyższej konieczności to sąd może odstąpić od wymierzenia
kary lub ją złagodzić, ale jest wina.

3. zgoda pokrzywdzonego

Nie ma przestępstwa, jeśli naruszenie lub zagrożenie dobra prawnego nastąpiło za zgodą
pokrzywdzonego (który dysponował tym dobrem).

Warunki aby zgoda była prawnie skuteczna:

- pokrzywdzony musi swobodnie dysponować dobrem

- zgoda w chwili czynu

- bez przymusu

Ale zgoda na zabójstwo nie zwalnia sprawcy z odpowiedzialności za zabójstwo.

Można dysponować wszystkimi dobrami oprócz życia.

4.czynności lecznicze

Łączą się z ryzykiem niezamierzonych negatywnych skutków w postaci pogorszającego się
stanu zdrowia pacjenta, uszkodzenia ciała lub śmierci pacjenta.

Żeby nie było charakteru przestępstwa:

- działanie musiało być podjęte w celach leczniczych

- leczący działał zgodnie z zasadami sztuki medycznej

- nie było błędu lekarskiego

Leczenie powinno się odbywać za zgodą pacjenta (oprócz wypadku ratowania życia).

Jeżeli pacjent nieletnie to wymagana zgoda rodziców. Jeżeli rodzice nie wyrażają zgody, to
sąd rodzinny na czas zabiegu odbiera władzę rodzicielską. Ale konieczny jest warunek
ratowania życia.

5. karcenie nieletnich

Wyłącza się przestępczość czynów, które mają charakter wychowawczy (czyn który narusza
nietykalność cielesną, ale mieści się w ramach dozwolonego karcenia).

Karcenie musi mieć cel wychowawczy, wykonane przez rodziców lub prawnych opiekunów i
nie może przekraczać pewnego stopnia intensywności.

Nie można karcić na zapas.

Karcenie nie może być okrucieństwem (wtedy dręczenie).

Konstytucja zabrania kar cielesnych.

Przyjmuje się, że rodzice mają uprawnienia do stosowania kar cielesnych.

6.ryzyko sportowe

- dyscyplina dozwolona

- działanie w celu sportowym

- nie zostały naruszone warunki danej dyscypliny sądowej

§ Ryzyko nowatorstwa

Kiedy jest ryzyko dopuszczalne to nie ma przestępstwa.

Cel: eksperyment poznawczy, medyczny, gospodarczy, techniczny.

Spodziewana korzyść ma istotne znaczenie. W świetle aktualnej wiedzy cel osiągnięcia
korzyści jest zasadny. Działanie musi być zgodne z zasadami sztuki danej wiedzy i zgodne
Sas wiedzą.

W eksperymencie medycznym i psychologicznym potrzebna jest zgoda pacjenta.

36. Istota kary w prawie karnym

kara- nie tylko w prawie karnym, ale dyscyplinowe, w prawie cywilnym etc.

kara kryminalna - osobliwa dolegliwość ponoszona przez sprawcę jako odpłata za
popełnione przestępstwo wyrażające potępienie popełnionego przez niego czynu i
wymierzona w imieniu państwa przez sąd. Wyrok zapada w imieniu RP. Do kar kryminalnych

nie zaliczamy środków zabezpieczających. Posługiwanie się karą było przedmiotem refleksji
filozoficznych.

Dwie teorie:

- bezwzględne (absolutne) kara to odpłata za przestępstwo

- względne - charakter kary, aby osiągnąć cele i zapobiec popełnieniu przestępstwa w
przyszłości

Co to jest sądowy wymiar kary?

(sędziowski wymiar kary) - orzeczenie kary przez sąd konkretnemu sprawcy w konkretnej
sprawie karnej

Zasada swobodnego uznania sędziowskiego w ramach ustawy.

Zasada indywidualizacji kary

Dyrektywy sądowego wymiaru kary:

- stopień winy sprawcy

- humanitaryzm kary

- stopień szkodliwości społecznej czynu

- prewencja indywidualna (cele wychowawcze i zapobiegawcze dla sprawcy)

- prewencja ogólna (kształtowanie świadomości prawnej społeczeństwa)

Kara śmierci ma jedynie prewencję ogólną.

Dyrektywy stopnia winy:

- przy ocenie zachowania sprawcy trzeba rozważyć, jak silny był jego stosunek do
przestępstwa

- nic nie uzasadnia wymierzenia kary naruszającej godność człowieka, uszkadzającej ciało
etc. Kara musi się mieścić w ramach humanitarnego postępowania z człowiekiem.

Stopień szkodliwości czynu:

Na podstawie przesłanki winy (podmiotowej) oraz sposobu (przedmiotowej):

- podmiotowej - motywacja, czy pod wpływem nacisku psychicznego

- przedmiotowej - w jaki sposób (czy była szczególnie okrutna, czy starali się naprawić
szkodę)

PREWENCJA INDYWIDUALNA - skierowana z jednej strony na uniemożliwienie
popełnienia tego samego czynu, ale i resocjalizacje

PREWENCJA OGÓLNA - odstraszanie innych

37. Kary i środki karne

Kara

1) grzywna - kara wolnościowa

2) ograniczenie wolności - kara wolnościowa

3) pozbawienie wolności

4) 25 p.w.

5) dożywoscie

ad. 1

I - ustalenie ilości stawek dziennych od 10 do 360

II - określenie wartości stawki dziennej od 10 do 2000 PLN

- możliwość rozłożenia na raty

- przeliczenie grzywny na pozbawienie wolności możliwe - 2 stawki dzienne = 1 dzień
pozbawienia wolności

- można łączyć grzywnę z innymi karami

- grzywna samoistna --> przewidziania w sankcji z dany czyn zabroniony

- jeśli przestępstwo miało na celu uzyskanie korzyści mająatkowych to istnieje możliwość
połączenia jej z pozbawieniem wolności

- jeśli kara została umorzona lub nazdwyczajnie złagodzona to w niektórych wypadakach
można dać grzywnę za umorzenie lub złagodzenie kary p.w.

ad. 2

- od 1 do 12 miesięcy; w pełnych miesiącach

- sąd może "zasięgnąć opinii" skazanego co do kary

- obowiązek wykonywania prac

- ustalenie ilości godzin od 20 do 40 godzin w ciągu miesiąca (szpitale, pomoc społeczna,
fundacje itd.)

- zabranie od 10 do 25% wynagrodzenia w obecnej pracy na dany cel (skazany nie może
wypowiedzieć umowy o pracę, jeśli pracodawca wypowie to zamiana kary)

- bez zgody sąd u nie można zmieniać miejsca stałego zamieszkania

- skazany ma obowiązek informować o przebiegu kary (kurator)

ad. 3

- od 1 miesiąca do 15 lat; w miesiącach i latach

- system wolnej progresji - wpierw w Irlandii, warunki odbycia kary zależne czegoś tam

- 4 rodzaje wiezień

dla odbywających karę po raz pierwszy

dla młodocianych

dla recydywistów

dla żołnierzy

- 3 typy więzień

zamknięte

półotwarte

otwarte

- możliwość przeniesienia do więxienia o niższym/wyższym rygorze

Środki karne:

- pozbawienie praw publicznych czyli zakaz zajmowania określonego stanowiska,
wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej art.
41 KK

Wyrózniamy 2 grupy utraconych przez skazanego uprawnien 1. dotycza uprawnien
zwiazanych z dzialalnoscia

w sferze publicznej (czynne i bierne prawo wyborcze, prawo do udzialu w wymiarze
sprawiedliwosci, prawo do

pelnienia funkcji w organizacjach i instytucjach panstwowych samorzadowych, utrata stopnia
wojskowego

degradacja do szeregowca 2. dotyczace dodatkowego pozbawienia praw publicznych (utrata
orderów odznaczen

i tytulów honorowych, utrata zdolnosci ich odzyskania w okresie trwania pozbawienia
wolnosci

Zakaz zajmowania okreslonych stanowisk. Sad moze orzec gdy: sprawca naduzyl stanowiska
lub zawodu,

okazal ze dalsze zajmowanie stanowiska lub wykonywania zawodu zagraza istotnym dobrom
chronionym

prawem.

- zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych

Za przestepstwo przeciwko bezpieczenstwu w komunikacji lub gdy prowadzenie pojazdu prze
osobe zagraza

bezpieczenstwu w komunikacji, gdy sprawca byl w stanie nietrzezwosci pod wplywem srodka
odurzajacego lub

zbiegl z miejsca wypadku.

- przepadek przedmiotów

Przepadek przedmiotów dotyczy - przedmiotów stanowiacych mienie ruchome które sluzy
lub bylo

przeznaczone do popelnienia przestepstwa, przedmioty pochodzace bezposrednio z
przestepstwa, przedmiotów

których wytwarzanie posiadanie obrób lub przetwarzanie sa zakazane, przepadek korzysci
majatkowych które

posrednio pochodza z przestepstwa.

- obowiązek naprawienia szkody

Sąd może orzec naprawienie szkody w całści lub części na wniosek pokrzywdzonego lub
innej osoby

uprawnionej w razie skazania za pewne przestepstwa: za spowodowanie śmierci, cieżkiego
uszczerbku na

zdrowiu. Sad moze zobowiazać podmiot do zwrotu korzysci w calosci lub czesci na rzecz SK
chyba, że

korzyść ta podlega zwrotowi innemu podmiotowi.

- nawiązka

Orzekana jest jako obowiazek uiszczenia na rzecz pokrzywdzonego kwoty podwójnej
wysokosci w

stosunku do wyrzadzonej szkody. Moze byc orzeczona za przestepstwo umyslne przeciwko
zdrowiu lub życiu.

Moze tez byc przekazana na cel spoleczny wskazany przez pokrzywdzonego przestepstwem
znieslawienia.

Moze tez byc przeznaczona na rzecz ochrony srodowiska.

- świadczenia pienieżne

Sąd może orzec świadczenia pieniężne na okreslony cel społczny gdy odstępuje od
wymierzenia kary.

- podanie wyroku do publicznej wiadomosci - znaczenie ogólnoprawencyjne.

38. Nadzwyczajne złagodzenie kary i ustawowe podwyższanie wymiaru kary

Nadzwyczajne złagodzenie kary - wymiar kary poniżej dolnej granicy

- przypadki w ustawie (przekroczenie granic obrony koniecznej, popełnienie czynu w
znacznie ograniczonym stopniu poczytalności,

w stanie wyższej konieczności)

- w stosunku do młodocianego, jeżeli przemawiają za tym względy wychowawcze

- w szczególnie uzasadnionych wypadkach, gdy nawet najniższa kara byłaby za surowa (np.
pokrzywdzony pojednał się ze

sprawcą, szkoda została naprawiona)

- ze względu na postawę sprawcy (czynny żal, robił wysiłki, aby naprawić szkodę)

- jeżeli sprawca przestępstwa nieumyślnego lub jego najbliższy poniósł poważny uszczerbek

- w stosunku do sprawcy przestępstwa, który niezależnie od wyjaśnień złożonych w danej
sprawie, ujawnił organom ścigania inne przestępstwa, których najniższe zagrożenie karą było
powyżej 5 lat.

Sąd może nadzwyczajnie złagodzić karę lub nawet warunkowo zawiesić w stosunku do
sprawcy współdziałającego z innymi osobami w popełnieniu przestępstwa, jeżeli ujawni on
informacje dotyczące sprawy, będzie współpracował (świadek koronny).

Wymiar nadzwyczajnego złagodzenia kary:

- jeśli czyn stanowi zbrodnię sąd wymierza karę pozbawienia wolności od 1/3 dolnej granicy
kary

- jeśli czyn jest występkiem i jeśli w sankcji przewidziana jest kara pozbawienia wolności od
roku, sąd wymierza karę grzywny, albo

karę ograniczenia wolności

- jeśli czyn stanowi występek a dolna granica kary poniżej 1 roku też albo grzywna albo kara
pozbawienia wolności

- jeśli za przestępstwo jest grzywna, ograniczenie wolności, bądź kara pozbawienia wolności
do lat 2 to odstępuje od wymierzenia

kary, należy orzec środki karne

Zaostrzenie ustawowego wymiaru kary (sąd orzeka karę do górnej granicy zwiększoną o
połowę)

Recydywa:

- specjalna zwykła (warunkiem żeby została zastosowana jest to, ażeby sprawca skazany za
przestępstwo umyślne na karę

pozbawienia wolności, popełnił w ciągu 5 lat od odbycia, co najmniej 6 miesięcy kary inne
przestępstwo umyślne, ale podobne do

przestępstwa. Sąd może zwiększyć zagrożenie o połowę - podobne tzn. to samo dobro, ten
sam podmiot)

- specjalna wielokrotna (już został skazany w warunkach recydywy zwykłej, odbył co
najmniej rok kary pozbawienia wolności, w

ciągu 5 lat od odbycia kary popełnia kolejne przestępstwo (przestępstwo przeciw życiu,
zdrowiu, zgwałceniu, rozbój, kradzież z

włamaniem, inne przestępstwa przeciwko mieniu z groźbą użycia przemocy). Wtedy sąd musi
orzec powyżej dolnej granicy

sankcji, a górną zwiększa o połowę). Recydywa specjalna to przynajmniej 3 przestępstwa
spełniające warunki (i dalsze).

39. Środki zapobiegawcze

Środki zapobiegawcze:

- tymczasowe aresztowanie (może być stosowane tylko przez sąd, nie może stosować
prokurator, podstawowa „stawka” 3

miesiące, może być przedłużona do 2 lat; stosujemy, gdy zachodzi uzasadniona obawa
ucieczki lub ukrycia się osoby ( np. gdy

nie ma stałego miejsca zameldowania); uzasadniona obawa, że oskarżony będzie namawiał do
składania fałszywych zeznań lub w

inny sposób utrudniał postępowanie karne; gdy zeznań lub gdy zarzuca się popełnienie
zbrodni lub gdy występek z górną granicą

powyżej 8 lat.

Bez orzeczenia można zatrzymać na 48h. Tymczasowego aresztowania nie można stosować,
gdy byłoby poważne niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia aresztanta, jak również gdy

tymczasowe aresztowanie pociągałoby ciężkie skutki dla rodziny aresztowanego. SN na
wniosek sądu właściwego może jeszcze przedłużyć tymczasowe aresztowanie.Czas
tymczasowego aresztowania liczony jest od czasu zatrzymania.

Oprócz tymczasowego aresztowania pozostałe środki zapobiegawcze:

- poręczenie od osoby godnej zaufania

- poręczenie majątkowe

- poręczenie od zakładu pracy, szkoły, organizacji społecznej etc.

- może być orzeczony dozór policyjny; w ramach tego mogą być nałożone obowiązki (zakaz
opuszczania miejsca zamieszkania,

odebranie paszportu, meldowanie się na policji etc.)

Kiedy można zatrzymać:

- każdy ma prawo ująć osobę na gorącym uczynku

- policja, gdy istnieje uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa

Można wydać postanowienie o „zaprowadzeniu pod przymusem”. Sąd może wymierzyć
grzywnę za obrazę sądu lub niestawiennictwo. Może wydać list gończy za podejrzanym lub
oskarżonym.

List żelazny - w stosunku do osoby oskarżonej i przebywającej za granicą. Zapewnienie, że
jeśli stawi się w sądzie będzie odpowiadał z wolnej stopy. Przy liście żelaznym może być
poświadczenie majątkowe.

40. Warunkowe umorzenie postępowania karnego

Możliwość warunkowego umorzenia postępowania karnego:

- bezwarunkowe umorzenie postępowania karnego, gdy sprawca zmarł

- warunkowe umorzenie przestępstwa - przestępstwo nie jest występkiem, sprawca się
przyznał, nie był karany za przestępstwo

umyślne, okoliczności popełnienia czynu nie budzą wątpliwości, wina i społeczna
szkodliwość czynu nie są znaczne, istnieje

pozytywna prognoza, że przestępca mimo umorzenia będzie przestrzegał prawa.

- gdy górna granica 5 lat, można umorzyć jeżeli pokrzywdzony pojednał się ze sprawcą i
sprawca naprawił szkodę

Sąd uznaje winę, ale nie wymierza kary, stosuje się wtedy okres próbny na czas od roku do 2
lat. Można też nałożyć następujące obowiązki:

- obowiązek informowania kuratora lub sądu o przebiegu próby

- obowiązek przeproszenia pokrzywdzonego

- obowiązek wykonania zobowiązań alimentacyjnych

- obowiązek powstrzymania się od nadużywania alkoholu i używania środków odurzających

- sąd może również orzec świadczenia pieniężne np. na rzecz instytucji charytatywnych lub
zakazać prowadzenia samochodu na okres 2 lat

Do okresu próby dolicza się 6 miesięcy i po tym okresie nie ma wpisu w centralnym rejestrze
skazań.

Warunkowe umorzenie jest środkiem karnym dla celów wychowawczych. Są to najczęściej
przestępstwa nieumyślne. Ważny element: okoliczności sprawy nie mogą budzić żadnych
wątpliwości.

41. Różnice między postępowanie przygotowawczym, a postępowaniem sądowym

PRAWO CYWILNE

42. Osoby fizyczne i prawne (dobra osobiste i ich ochrona)

osoba fizyczna - osobą fizyczną jest człowiek od narodzin do śmierci. W dniu urodzenia
zdobywa zdolność prawną. Płód nienarodzony może dziedziczyć po zmarłym w przeciągu
300 dni od poczęcia. Poroniony płód nie jest osobą fizyczną.

• Osoba fizyczna:

- człowiek
- każdy żyjący człowiek jest podmiotem prawa cywilnego ( nie odgrywa roli wiek,

płeć itd.)

Na osobowość prawną składają się 2 elementy:

- zdolność prawna

- zdolność do czynności prawnych (zdolność do zaciągania zobowiązań we własnym imieniu
(0-13 brak zdolności do czynności prawnych, 13-18 ograniczona zdolność do czynności
prawnych)

osoba prawna- organizacja ludzi, która w swoich regułach skrutkturalnych wskazuje jakie
działania, jakich ludzi i w jakich okolicznościach traktowane są jako działania tej organizacji,
a nie tych ludzi. Osoba prawna powstaje w chwili wpisu do rejestru.

Musi posiadać:nazwę - określoną w statucie lub akcie założycielskim, adres siedziby -
najczęsciej tam gdzie znajduje się organ zarzadzający.

• osoba prawna:

- wyodrębniona jednostka organizacyjna, która zgodnie z obowiązującymi

przepisami może występować jako samodzielny podmiot prawa cywilnego

- twór sztuczny, powołany przez człowieka
- istota osoby prawnej

a). element ludzki

b).element majątkowy

c). element organizacyjny

d). Cel

- ze względu na sposób tworzenia rozróżniamy osoby prawne typu:

a). instytucjonalnego = tworzone przez państwo w drodze władczego aktu

b). Zrzeszeniowego = powstają na drodze porozumień członków – założycieli

- ze względu na cel:

a). dążące do celów gospodarczych

b). Dążące do celów niegospodarczych = idealnych

- jednostka administracyjna staje się osobą prawną w chwili wpisania do właściwego

rejestru

- do osób prawnych zaliczamy:

a). Skarb Państwa

b). Spółki kapitałowe

c). przedsiębiorstwa państwowe

d). Banki

e). Państwowe jednostki organizacyjne

f). spółdzielnie

g). Fundacje

h). Stowarzyszenia

i). Inne jednostki organizacyjne o zróżnicowanym charakterze

- jednostki prowadzące działalność o charakterze niegospodarczym : wyższe

uczelnie, muzea, filharmonie, instytuty naukowe, itp.

- Spółki kapitałowe – spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i spółki akcyjne

( pozostałe spółki są pozbawione osobowości prawnej)

• Skarb Państwa

- państwo występuje nie jako suweren, wyposażony w uprawnienia władcze wobec

wszystkich innych podmiotów, lecz jako partner w stosunkach majątkowych z
innymi, równoprawnymi partnerami

- jest to państwo na płaszczyźnie prawa cywilnego, gdzie króluje wszechwładna

zasada równorzędności stron

- właściciel tej części majątku państwowego, która nie należy do innych

państwowych osób prawnych

• organy osób prawnych:

- organ to osoba lub kilka osób, które zgodnie z przepisami określającymi ustrój

danej osoby prawnej tworzą, urzeczywistniają i wyjawiają jej wolę

- reprezentacja łączna – do skuteczności czynności prawnej konieczne jest

współdziałanie kilku osób ( np., dyrektora i jego zastępcy w przedsiębiorstwie
państwowym, lub dwóch członków zarządu spółki)

- pełnomocnik – samodzielny podmiot prawa, który w oparciu o umocowanie

wynikające z udzielonego mu pełnomocnictwa, w imieniu i na rzecz osoby
prawnej, dokonuje czynności prawnych

Dobra osobiste - (art. 23 KC) to dobra osobowe człowieka jak w szczególności zdrowie,
wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek tajemnica
korespondencji, nietykalność cielesna, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i
racjonalizatorska pozostaje pod ochroną prawa cywilnego, niezależnie od tego, jaka jest
ochrona przewidziana innymi przepisami. Ochrona może być dublowana. Dobra osobiste są
niezbywalne, są to prawa tzw. podmiotowe. Każde naruszenie pociąga za sobą konsekwencje
prawne, jednak sam pokrzywdzony decyduje czy dochodzić swych praw czy nie (powództwo
z własne inicjatywy). Chyba, że pozew dotyczy osoby zmarłej. Ktoś, kto reprezentuje jakąś
np. firmę, której dobra zostały naruszone, też może wszcząć postępowanie.

43. Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych

zdolność prawna - zdolność do bycia podmiotem prawa lub obowiązku

zdolność do czynności prawnych - zdolność do samodzielnego dysponowania prawem i/lub
obowiązkami, nabywa się ją z wiekiem:przed 13 rokiem życia - brak

pomiędzy 13 - 18 rokiem życia - ograniczona zdolność do czynności prawnych, przy
większości czynności prawnych

potrzebna zgoda opiekuna

ukończone 18 lat - pełne zdolności do czynności prawnych

Osoby całkowicie ubezwłasnowolnione też nie mają zdolności do czynności prawnych

• zdolność prawna osoby fizycznej:

-

zdolność do występowania w charakterze podmiotu (strony) w stosunkach
cywilnoprawnych

- możność posiadania praw i obowiązków wynikających z prawa cywilnego, gdyż

stosunek prawny to właśnie więź między stronami, której istotę stanowią ich
wzajemne obowiązki i prawa

- posiadanie zdolności prawnej oznacza, że człowiek może być właścicielem rzeczy,

może zawierać umowy, ponosić odpowiedzialność materialna

- do chwili uzyskania pełnoletności dziecko jest reprezentowane przez rodziców, ale

to właśnie dziecko, a nie jego rodzice, jest stroną umowy, właścicielem rzeczy itp.

• zdolność do czynności prawnych osoby fizycznej:

- zdolność do nabywania praw i zaciągania zobowiązań za pomocą czynności

prawnych

- możność zawierania umów np. najmu, sprzedaży, zlecania itp., a także

dokonywania jednostronnych czynności prawnych np. sporządzanie testamentu,
wypowiedzenie umowy – w sposób prawnie skuteczny

- daje prawo do aktywności, daje możliwość samodzielnego dysponowania swoimi

uprawnieniami, zaciągania zobowiązań

- osoba fizyczna może posiadać

a). pełną zdolność do czynności prawnych = osiąga się ją z chwilą
ukończenia 18 lat ( wcześniej może osiągnąć ją dziewczyna, która wychodzi za
mąż, jednak pod warunkiem, że ukończyła 16 lat)

b). ograniczoną zdolność do czynności prawnych = mają ją osoby, które
ukończyły 13 lat oraz osoby częściowo ubezwłasnowolnione; czynność prawna
takiej osoby wymaga do swej ważności zgody przedstawiciela ustawowego tej
osoby, jeśli rozporządza ona swoim prawem lub zaciąga zobowiązanie; umowy
zaciągane przez te osoby mogą być ważne, gdy post factum zostaną
potwierdzone przez przedstawiciela ustawowego osoby małoletniej lub przez
nią sama po osiągnięciu pełnoletności (czynność prawna niezupełna – jej
ważność pozostaje w zawieszeniu); bez zgody przedstawiciela ustawowego
mogą być zawierane tylko umowy powszechnie zawierane w drobnych
bieżących sprawach dnia codziennego

c). nie mają w ogóle zdolności do czynności prawnych = osoby, które nie
ukończyły jeszcze 13 lat oraz osoby całkowicie ubezwłasnowolnione;
czynności prawne wykonują za nie przedstawiciele ustawowi; czynność
prawna osoby, która nie ma zdolności do czynności prawnej jest nieważna;
ważne są jedynie umowy zawierane powszechnie w drobnych sprawach dnia
codziennego

• ubezwłasnowolnienie:

- na mocy orzeczenia sądu
- całkowite = człowiek w skutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego

albo innego zaburzenia psychicznego, w szczególności pijaństwa lub narkomanii,
nie jest w stanie kierować swym postępowaniem

- częściowe = sąd może orzec, gdy przyczyny te występują w mniejszym nasileniu i

potrzebna jest tylko pomoc do prowadzenia spraw tej osoby; sąd wyznacza dla
takiej osoby kuratora

• uznanie za zmarłego:

- można jedynie osobę zaginioną = taką, o której nie wiadomo, czy żyje
- uznanie za zmarłego przez sąd stwarza stan prawny podobny do tego, jaki pociąga

za sobą śmierć człowieka

- zaginiony może być uznany za zmarłego, jeżeli upłynęło 10 lat od końca roku

kalendarzowego, w którym wg. Istniejących wiadomości jeszcze żył

- jeżeli w chwili uznania za zmarłego zaginiony ukończył 70 lat, wystarczy upływ 5

lat

- uznanie za zmarłego nie może nastąpić przed końcem roku kalendarzowego, w

którym zaginiony ukończyłby 23 lata

• Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych

- oba te terminy są ściśle ze sobą związane – występują łącznie, aczkolwiek nie

przestają być odrębnymi instytucjami prawnymi

- osoby prawne nie mogą mieć całego szeregu praw i obowiązków o charakterze

cywilnym, występujących powszechnie u osób fizycznych

- osoba prawna nie może być ubezwłasnowolniona lub uznana za zmarłą – absurd
- ograniczenie zdolności prawnej może być spowodowane przez ustawę – musi

istnieć wyraźny przepis stwierdzający, że zakres zdolności prawnej danej osoby
prawnej nie obejmuje określonych praw i obowiązków, a dotyczące ich czynności
są nieważne

44.Czynności prawne

• czynność prawna = czynność osoby fizycznej lub prawnej, która zmierza do

ustanowienia, zmiany lub zniesienia stosunku cywilno – prawnego przez złożenie
odpowiedniego oświadczenia woli

• istotną cechą czynności prawnej jest celowe dążenie osoby fizycznej lub prawnej do

wywołania pożądanych skutków prawnych, co różni ją od wielu innych zdarzeń
prawnych, np. czynów niedozwolonych, które wywołują skutki prawne niezależnie od
woli osób i są konsekwencją naruszenia prawa

• nieodzownym elementem czynności prawnej jest co najmniej jedno oświadczenie woli

- na czynność prawną składają się również faktyczne działania stron
- oświadczenie woli = tylko taki przejaw woli, który wyraża w sposób dostateczny

zamiar wywołania skutku prawnego w postaci ustanowienia, zmiany lub zniesienia
stosunku prawnego; nie musi być ono kierowane do innych osób, a nawet nie musi
być tym osobom znane ( np. objęcie w posiadanie rzeczy niczyjej)

• na treść czynności prawnej składają się wszystkie lub niektóre z elementów:

- treść oświadczenia woli złożonego przez stronę lub strony
- skutki wynikające z ustawy dla danego rodzaju czynności prawnych
- skutki wynikające z zasad współżycia społecznego
- skutki wynikające z ustalonych zwyczajów

• oświadczenie woli kierowane do drugiej osoby uważa się za złożone w momencie, gdy

dojdzie do tej osoby w taki sposób, by mogła się zapoznać z jego treścią

• czynności prawne dzielą się na jednostronne i dwustronne:

- jednostronne – do dokonania danej czynności wystarcza złożenie oświadczenia

woli przez jedna osobę – testament, udzielenie pełnomocnictwa, przyjęcie i
odrzucenie spadku itp.

- dwustronne - do dokonania czynności konieczne jest zgodne oświadczenie woli

dwóch lub więcej stron – inaczej nazywane umowami

• czynności prawne:

- rozporządzające – powoduje przeniesienie jakiegoś prawa majątkowego na inna

osobę, jego zniesienie albo obciążenie

- zobowiązujące – zobowiązanie strony do wykonania czynności w przyszłości
- odpłatne – „ do ut des” = daję by dostać

- nieodpłatne
- konsensualne – gdy czynność prawna wymaga jedynie oświadczenia woli
- realne – gdy obok oświadczenia woli konieczne jest wydanie rzeczy
- przyczynowe
- abstrakcyjne

45. Przesłanki ważności czynności prawnej

1). Osoba dokonująca czynności prawnej musi posiadać zdolność prawną oraz zdolność do
czynności prawnej

2). Czynność prawna nie może być sprzeczna z ustawą i zasadami współżycia społecznego

3). Czynność prawną należy dokonać w przewidzianej formie, jeżeli przepisy takiej
wymagają, pod rygorem nieważności

4). Czynność prawna powinna być wolna od wad

• jeżeli czynność prawna nie posiada którejś z wymienionych przesłanek, jest wadliwa –

czynność taka bądź w całości, bądź częściowo nie wywołuje skutków prawnych

- może być ex lege nieważna, lub zostać unieważniona

• nieważność czynności prawnej:

- bezwzględna – najostrzejsza sankcja przewidziana przez prawo cywilne; w tym

przypadku na nieważność czynności prawnej może się powołać każdy, a nie tylko
osoba, która uczestniczyła jako strona w dokonaniu tej czynności; sąd musi ją
uwzględnić z urzędu, niezależnie od tego, czy któraś ze stron powoła się na jej
nieważność

= czynności prawne sprzeczne z ustawą albo zasadami współżycia społecznego,
bez zachowania wymaganej pod rygorem nieważności formy, dokonane przez
osobę nie posiadającą zdolności prawnej lub zdolności do czynności prawnej;
wady oświadczenia woli

- względna – przysługująca oznaczonej stronie możność uchylenia się od skutków

dokonanej czynności prawnej

= czynność prawna dokonana pod wpływem błędu lub groźby

= nie jest nieważna z mocy samego prawa, ale osoba wskazana przez przepisy
może spowodować jej unieważnienie

46. Wady oświadczenia woli

• oświadczenie woli = akt woli + jego uzewnętrznienie
• wady oświadczenia woli:

1). Brak świadomości lub swobody – osoba składająca oświadczenie woli znajduje się w
stanie psychicznym odmiennym od normalnego, co uniemożliwia podjęcie decyzji i
złożenia oświadczenie w sposób świadomy i swobodny

- bez znaczenia jest, czy brak świadomości został spowodowany przez osobę

składającą oświadczenie woli, czy też wywołały go czynniki zewnętrzne

2). Pozorność – złożenie oświadczenia za zgodą drugiej strony dla pozoru – obie strony
są zgodne co do tego iż czynność nie ma wywoływać żadnych skutków prawnych, albo
też ma wprawdzie wywoływać skutki prawne, ale nie takie, jakie wynikają z treści
pozornej czynności prawnej

- jest nieważne i nie wywołuje żadnych skutków prawnych
- czynność prawna właściwa ukryta pod czynnością prawną pozorną jest ważna, gdy

spełnione są wszystkie przesłanki ważności

3). Błąd – mylne wyobrażenie osoby składającej oświadczenie woli o rzeczywistym
stanie ( błąd sensu stricto) albo o treści złożonego oświadczenia

- błąd nie powoduje nieważności, lecz daje osobie składającej oświadczenie prawo

wycofania się z jego skutków

- jeżeli oświadczenie złożone było innej osobie, uchylenie się od skutków prawnych

może nastąpić tylko wtedy, gdy błąd został wywołany przez tę osobę, chociaż bez
jej winy, albo gdy wiedziała ona o błędzie i przemilczała to, albo gdy mogła z
łatwością ten błąd zauważyć

- błąd musi być istotny – tak poważny, że uzasadnia przypuszczenie, iż gdyby

składający oświadczenie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie,
nie złożyłby oświadczenia tej treści

- błąd musi być nie tylko subiektywnie, ale i obiektywnie istotny
- błąd wywołany podstępem przez drugą osobę
- nie pociągają za sobą żadnych skutków błędy co do pobudki, czyli motywacyjne
- uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem

błędu musi nastąpić na piśmie w ciągu roku od wykrycia błędu

4). Groźba - przymus psychiczny zastosowany w celu wymuszenia oświadczenia woli

- musi być bezprawna
- musi być poważna = taka, że składający oświadczenie może obawiać się, iż jemu

lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste lub majątkowe

- groźba uprawnia osobę, która złożyła oświadczenie, do wycofania się z jego

skutków – powinno to nastąpić na piśmie w ciągu roku od dnia, w którym stan
obawy ustał

- testament składamy pod wpływem groźby jest zawsze nieważny, nawet jeśli

groźba nie była bezprawna i nie wywołała stanu uzasadnionej obawy

47. Przedstawicielstwo i pełnomocnictwo

Pełnomocnictwoto jednostronne oświadczenie osoby (mocodawcy), na mocy którego inna
osoba (pełnomocnik) staje się upoważniona do działania w imieniu mocodawcy. Innymi
słowy, każda czynność wykonana przez pełnomocnika w imieniu mocodawcy i w zakresie
udzielonego pełnomocnictwa wywoła skutki bezpośrednio w sferze prawnej mocodawcy. 



Przykład: jeśli Kowalski udzieli Nowakowi pełnomocnictwa do sprzedania jego samochodu,
to Nowak będzie mógł skutecznie zbyć ten samochód w imieniu Kowalskiego, podpisując się
na umowie jako Nowak działający w imieniu Kowalskiego. 



Jakie są rodzaje pełnomocnictwa? 

Mocodawca może ustanowić takie pełnomocnictwo, w którym pełnomocnik będzie mógł

dokonywać wszystkich czynności w zakresie tzw. zwykłego zarządu (pełnomocnictwo
ogólne). Powinno być ono zawarte na piśmie pod rygorem nieważności. Może ustanowić też
pełnomocnictwo rodzajowe, dzięki któremu pełnomocnik będzie mógł dokonywać w imieniu
mocodawcy czynności prawnych określonego rodzaju (np. sprzedawanie nieruchomości,
zawieraniu umów o pracę w imieniu przedsiębiorstwa itp.). Może ustanowić wreszcie
pełnomocnictwo szczególne - do dokonania w imieniu mocodawcy określonej czynności
prawnej (np. do sprzedaży określonego mieszkania). 



Można także udzielić pełnomocnictwa kilku pełnomocnikom. Wtedy każdy z nich może
działać samodzielnie. Jeśli chcemy wyraźnie zastrzec, że muszą oni działać łącznie to
powinniśmy to wyraźnie zaznaczyć w umowie. 


Przedstawicielstwo polega na tym, że czynność prawna dokonana zostaje przez osobę zwaną
przedstawicielem, w imieniu innej osoby, zwanej reprezentowanym, oraz że pociąga za sobą
skutki bezpośrednio dla reprezentowanego.Działanie przedstawiciela charakteryzuje się
dwiema cechami. Po pierwsze - przedstawiciel podejmuje je nie w swoim, lecz w imieniu
innej osoby. Po drugie - z czynności prawnej przedstawiciela wynikają skutki prawne nie dla
niego, lecz dla osoby reprezentowanej. Na przykład umowę sprzedaży zawiera wprawdzie
przedstawiciel, ale sprzedawcą jest osoba, którą on reprezentuje i ją obciążają wszystkie
obowiązki sprzedawcy. Stosunek prawny nawiązuje się między kupującym i osobą
reprezentowaną, a nie między kupującym i przedstawicielem. Przepisy kodeksu cywilnego
regulują dwa rodzaje przedstawicielstwa: 1) przedstawicielstwo ustawowe, 2)
pełnomocnictwo. Różnią się one źródłem umocowania przedstawiciela. Przedstawicielstwo
ustawowe cechuje się tym, że prawo przedstawiciela do dokonywania czynności prawnych w
imieniu drugiej osoby wynika z przepisu ustawy. Przedstawicielami ustawowymi są przede
wszystkim rodzice w stosunku do dzieci podlegających ich władzy rodzicielskiej (art. 98 § l
k.r. i op.), przy czym każde z nich może działać samodzielnie. Przedstawicielem ustawowym
ubezwłasnowolnionego częściowo jest kurator, kapitan morskiego statku handlowego jest
przedstawicielem ustawowym armatora poza portem macierzystym. Jak widać, celem
przedstawicielstwa ustawowego jest z reguły umożliwienie dokonywania czynności prawnych
osobom, które z powodu braku wymaganej prawem zdolności do czynności prawnych lub z
innych powodów (np. nieobecności) same działać nie mogą. Pełnomocnictwo jest rodzajem
przedstawicielstwa, w którym prawo przedstawiciela do dokonywania czynności prawnych w
cudzym imieniu opiera się na woli osoby reprezentowanej (mocodawcy). Udzielić
pełnomocnictwa może każda osoba fizyczna i prawna, mająca zdolność do czynności
prawnych. Udzielenie pełnomocnictwa jest jednostronną czynnością prawną.
Pełnomocnikiem może być także osoba mająca ograniczoną zdolność do czynności
prawnych. Pełnomocnik może mieć umocowanie równocześnie dwu osób, ale powinien
działać w interesie obu stron, nie naruszając interesów żadnej z nich. W zasadzie nie może on
jako pełnomocnik innej osoby zawierać umów ze sobą samym, chyba że nie może zajść
naruszenie interesu mocodawcy.

48. Oferta, umowa przedwstępna

Oferta - oświadczenie woli osoby fizycznej lub prawnej skierowane do innej osoby fizycznej
lub prawnej, oświadczenie to zawiera propozycję zwarcia umowy i określa jej głowne
postanowienia

Przyjęcie oferty - zawarcie umowy jeżeli osoba do ktorej oferta jest skierowana nie ma
zastrzeżen; jeśli ma zastrzeżenia to oferta nie wiąże skutków cywilno - prawnych

Umowa przedwstępna - przyżeczenie zwarcia umowy w jakimś terminie, najczęście u.p.
związana jest z zadatkiem (10% wartości przedmiotu umowy; zadatek jest zabezpieczeniem
dla obu stron, iż umowa zostanie przyjęta, stosowane najczęściej w przypadku
nieruchomości); jeśli strona będąca nabywcą odstępuje (z własnej winy) od umowy to zadatek
przepada, jeśli sprzedający nie dotrzyma warunków (z własnej winy) to płaci podwójną
wartość zadatku. Jeśli wina była niezależna od stron to zadatek musi zostać oddany.

49. Przedawnienie roszczeń cywilnych

Pojecie i skutki przedawnienia W mysl art. 117 § l k.c. roszczenia majatkowe ulegaja
przedawnieniu. Jak z tego wynika, nie ulegaja przedawnieniu prawa nie bedace roszczeniami
(np. prawo wlasnosci) i roszczenia o niemajatkowym charakterze (np. roszczenia
przyslugujace w razie naruszenia dóbr osobistych) „Ulegaja przedawnieniu" oznacza, ze ten,
przeciwko komu przysluguje roszczenie (dluznik), moze uchylic sie od jego zaspokojenia,
jesli uplynal okreslony w ustawie termin (art. 117 § 2 k.c.). Sad nie moze wiec uwzglednic
terminu przedawnienia z urzedu, a jedynie na podniesiony zarzut. Dluznik moze jednak po
uplywie terminu przedawnienia zrzec sie korzystania z zarzutu przedawnienia.

Terminy przedawnienia Art. 119 k.c. stanowi, ze terminy przedawnienia nie moga byc
skracane ani przedluzane przez

czynnosc prawna, co oznacza, ze przepisy regulujace dlugosc tych terminów maja charakter

bezwzglednie obowiazujacy.

Ogólne terminy przedawnienia (gdy przepisy szczególne nie stanowia inaczej) wynosza :

a. dla roszczen o swiadczenia okresowe (np. alimenty, renty, czynsze) - trzy lata;

b. dla roszczen zwiazanych z prowadzeniem dzialalnosci gospodarczej (gdy osoba fizyczna

lub prawna, której roszczenie majatkowe przysluguje, zarobkowo trudni sie dzialalnoscia

gospodarcza i roszczenie jej pozostaje w zwiazku z ta dzialalnoscia) - trzy lata;

c. dla innych roszczen - dziesiec lat;

d. roszczenie stwierdzone wyrokiem sadu, a takze ugoda i orzeczeniem sadu polubownego

przedawnia sie z uplywem lat dziesieciu (nawet gdyby termin przedawnienia roszczen tego

rodzaju, co zasadzone, byl krótszy).

Poczatek biegu przedawnienia Poczatek biegu przedawnienia rozpoczyna sie wedlug art.
120 § l k.c. od dnia, w którym roszczenie stalo sie wymagalne (gdy wierzyciel moze juz
zadac spelnienia swiadczenia). Jesli wymagalnosc

roszczenia zalezy od podjecia okreslonej czynnosci przez uprawnionego (np. od wezwania
dluznika do spelnienia swiadczenia - art. 455 k.c.), bieg terminu przedawnienia rozpoczyna
sie od dnia, w którym roszczenie staloby sie wymagalne, gdyby uprawniony podjal czynnosc
w najwczesniej mozliwym terminie (art. 120 § l k.c.). Poczatek biegu przedawnienia roszczen

o zaniechanie rozpoczyna sie od dnia, w którym dluznik nie zastosowal sie do tresci
roszczenia (art. 120 § 2 k.c.).

Zawieszenie biegu przedawnienia W mysl art. 121 k.c. bieg przedawnienia ulega
zawieszeniu:

a. co do roszczen, które przysluguja dzieciom przeciwko rodzicom - przez czas trwania

wladzy rodzicielskiej (chodzi tu o ochrone interesów dzieci uzaleznionych w okresie trwania

wladzy rodzicielskiej od rodziców),

b. co do roszczen, które przysluguja osobom nie majacym pelnej zdolnosci do czynnosci

prawnych przeciwko osobom sprawujacym opieke lub kuratele -przez czas sprawowania

przez te osoby opieki lub kurateli (podobnie jak przy dzieciach z uwagi na ochrone tych

osób),

c. co do roszczen, które przysluguja jednemu malzonkowi przeciwko drugiemu przez czas

trwania malzenstwa (zeby uniknac konfliktów dla dobra istniejacego malzenstwa),

d. co do wszelkich roszczen, gdy z powodu sily wyzszej (zdarzenie o charakterze

obiektywnym, np. powódz, niedzialanie sadów) uprawniony nie moze ich dochodzic przed

sadem lub innym organem powolanym do rozpoznawania spraw danego rodzaju - przez czas

trwania przeszkody.

Skutkiem zawieszenia jest to, ze przez pewien okres bieg przedawnienia nie rozpoczyna sie, a

jesli juz sie rozpoczal, ulega zatrzymaniu na czas trwania przeszkody, a po jej ustaniu biegnie

w dalszym ciagu, zas czasu trwania przeszkody nie wlicza sie do tego biegu.

Wstrzymanie zakonczenia biegu przedawnienia Podobny charakter do zawieszenia biegu
przedawnienia ma tzw. wstrzymanie jego zakonczenia, polegajace na tym, ze w razie
zaistnienia pewnych okoliczno sci przedawnienie biegnie, ale jego bieg moze sie zakonczyc
dopiero po uplywie okreslonego czasu od ustania tych okolicznosci.

Przerwanie biegu przedawnienia Przerwanie biegu przedawnienia oznacza, ze zaistnienie
pewnych zdarzen powoduje, iz bieg przedawnienia przerywa sie, a po przerwie biegnie od
nowa. Nie dolicza sie wiec - w odróznieniu do zawieszenia - okresu, jaki minal od
rozpoczecia biegu przedawnienia do wystapienia zdarzenia powodujacego przerwanie.

50. Istota prawa rzeczowego

• prawo rzeczowe – dział prawa cywilnego normujący prawo własności i inne prawa do

rzeczy

- termin ten jest również używany podmiotowo = prawo poszczególnych osób do

rzeczy

• do praw rzeczowych zaliczamy:

- prawo własności
- użytkowanie wieczyste
- ograniczone prawa rzeczowe

• prawa rzeczowe:

- należą do grup praw podmiotowych bezwzględnych – służą przeciwko wszystkim
- dotyczą rzeczy, są prawami odnoszącymi się do określonej rzeczy ruchomej lub

nieruchomej

• są skuteczne przeciwko naruszeniom chronionych dóbr ze strony jakiejkolwiek osoby

- prawa te są chronione w razie każdego bezprawnego ich naruszenia
- właściciel może żądać wydania rzeczy od każdej osoby, u której rzecz się znajduje

• rzeczy – przedmioty materialne, na tyle wyodrębnione, że w obrocie mogą być traktowane

jako dobra samoistne

- nie są rzeczami w znaczeniu cywilnoprawnym dobra materialne takie jak utwory

literackie lub artystyczne, dzieła naukowe, wynalazki itp., a także przedmioty,
mające wprawdzie charakter materialny, ale nie samoistne tylko wchodzące w
skład innych rzeczy

- części składowe = te wszystkie elementy rzeczy, które nie mogą być odłączone

bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości albo przedmiotu odłączonego

- części składowe z chwilą odłączenia stają się samoistne
- przynależności = odrębne rzeczy potrzebne do korzystania z rzeczy głównej

zgodnie z jej przeznaczeniem

• podział rzeczy:

- ruchomości – każda rzeczy, która nie jest nieruchomością
- nieruchomości – część powierzchni ziemskiej stanowiąca przedmiot odrębnej

własności (grunt) wraz ze wszystkim, co jest z nią trwale związane,
zabudowaniami, drzewami i innymi częściami składowymi; jako nieruchomość
może być traktowany również sam budynek lub jego część, jeśli na mocy
przepisów szczególnych stanowi odrębny od gruntu przedmiot własności

- podzielne
- niepodzielne
- indywidualnie oznaczone – rzeczy posiadające własne cechy, im tylko właściwe
- gatunkowo oznaczone – rzeczy określane jedynie przez wskazanie gatunku oraz

oznaczenie ilości, miary, ciężaru

- znajdujące się w obrocie – mogą być swobodnie sprzedawane
- wyjęte z obrotu – istnieje zakaz prawnego obrotu takimi rzeczami

- ograniczone w obrocie – mogą stanowić przedmiot obrotu tylko w ograniczonym

zakresie np. między jednostkami gospodarczymi

- środki trwałe
- środki obrotowe
- zużywalne – rzeczy, których normalny użytek gospodarczy polega na zużyciu lub

zbyciu

- niezużywalne 


51. Prawo własności

Własność jest najszerszym prawem do rzeczy, pozwalającym właścicielowi korzystać

z niej i rozporządzać nią z wyłączeniem innych osób.

Właściciel może korzystać z uprawnień, jakie daje mu prawo własności w granicach
określonych przepisami prawa i społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa
własności (zajebisty żarcik, nieprawdaż?).

Współwłasność jest odmianą szczególną własności, charakteryzującą się wielością
podmiotów prawa własności. (art. 195 KC)

Rodzaje współwłasności (art. 196 §1 KC)

- współwłasność łączna

- współwłasność w częściach ułamkowych

Współwłasność łączna występuje tylko w przypadkach przewidzianych przepisami w ramach
szczególnego stosunku osobistego łączącego strony (np. małżeństwo) lub między
wspólnikami w spółce cywilnej.

W przypadku współwłasności w częściach ułamkowych, własność tej samej rzeczy

przysługuje niepodzielnie wszystkim podmiotom, ale każdy z nich ma w niej ułamkowo
wyrażony udział.

Domniemywa się, że udziały współwłaścicieli są równe (Art. 197 KC). Każdy ze

współwłaścicieli może rozporządzać swoim udziałem bez zgody pozostałych (Art. 198 KC).

Do rozporządzania rzeczą wspólną oraz do innych czynności, przekraczających zakres

zarządu zwykłego, potrzebna jest zgoda wszystkich współwłaścicieli lub współwłaściciele,
mający łącznie ponad połowę udziałów mogą się zwrócić o rozstrzygnięcie do sądu (Art. 199
KC).

Każdy ze współwłaścicieli jest obowiązany do współdziałania w zarządzie rzeczą

wspólną (Art. 200 KC). Do czynności zwykłego zarządu jest potrzebna zgoda większości
(liczonej według udziałów zgodnie z Art. 204) współwłaścicieli, ale każdy z nich może się w
razie czego zwrócić do sądu (Art. 201 zgadnij czego). Każdy ze współwłaścicieli ma prawo
do współposiadania rzeczy wspólnej i korzystania z niej w takim zakresie, jaki daje się
pogodzić ze współposiadaniem i korzystaniem z rzeczy przez innych współwłaścicieli.

Nabycie prawa własności i jego utrata, oczywiście.

Rodzaje sposobów nabycia itd.

-pierwotne

-pochodne

Pierwotne – prawo poprzedniego właściciela wygasa, powstaje nowe i niezależne.

Nabywcy przysługuje pełne prawo własności bez żadnych obciążeń, niezależnie od stanu
poprzedniego.

Pochodne – następstwo prawne. Prawo własności nie ustaje, ale zmienia się

właściciel. Nowy właściciel zyskuje prawo własności w takim wymiarze, jak poprzedni, na
nabywcę przechodzą wszelkie obciążenia i ograniczenia związane z prawem własności danej
rzeczy.

Przeniesienie własności.
Przeniesieniem własności jest sprzedaż, zamiana, darowizna i inne.

Umowa sprzedaży (itd.) przenosi własność na nabywcę, chyba że przepis szczególny

stanowi inaczej lub strony inaczej postanowiły (Art. 155 §1 KC). Jeżeli przedmiotem umowy
są rzeczy oznaczone tylko co do gatunku, do przeniesienia własności konieczne jest
przeniesienie posiadania rzeczy. Tak samo, jeżeli umowa dotyczy rzeczy przyszłych (§2). W
innych przypadkach przeniesienie własności następuje z samej mocy umowy. Przeniesienie
własności to pochodne nabycie prawa własności.

1a. Nabycie własności od osoby nieuprawnionej.

Art. 169. §1. KC. Jeżeli osoba nie uprawniona do rozporządzania rzeczą ruchomą zbywa
rzecz i wydaje ją nabywcy, nabywca uzyskuje własność z chwilą objęcia jej w posiadanie,
chyba że działa w złej wierze.

§2. Jednakże gdy rzecz zgubiona, skradziona lub w inny sposób utracona przez właściciela
zostaje zbyta przed upływem lat trzech od chwili jej zgubienia (itd.), nabywca może uzyskać
własność dopiero z upływem powyższego trzyletniego terminu... nie dotyczy keszu,
dokumentów na okaziciela, nabytków z licytacji publiczne i tych rzeczy, które nam zabiera
komornik, kiedy narobimy sobie długów, by kupić browna, czyli nabytych w toku
postępowania egzekucyjnego. ← to zostało skrócone i przetłumaczone przeze mnie.

Jest to pierwotne nabycie prawa własności (wszelkie obciążenia wygasają).

2. Zasiedzenie

Posiadacz nieruchomości nie będący jej właścicielem nabywa własność, jeżeli posiada
nieruchomość nieprzerwanie jako posiadacz samoistny od lat dwudziestu, chyba że uzyskał
posiadanie w złej wierze (Art. 172. §1 KC). Po upływie lat trzydziestu posiadacz
nieruchomości nabywa jej własność, choćby działał w złej wierze (§2). Jeżeli właściciel jest

małoletni, zasiedzenie nie może skończyć się wcześniej, niż z upływem dwóch lat od
uzyskania przezeń pełnoletniości (Art. 173 KC).

Posiadacz rzeczy ruchomej nabywa własność po upływie trzech lat, chyba że posiada

w złej wierze(Art. 174).

Jeżeli podczas biegu zasiedzenia nastąpiło przeniesienie posiadania, nowy posiadacz

może doliczyć do „swoich” lat, lata poprzednika. W przypadku złej wiary poprzednika,
oczywiście liczy się trzydzieści długich latek, jeszcze się wnuków można doczekać (Art. 175.
§1. KC). Podobnie w przypadku spadkobierców ustawowych (§2).

3. Inne.

Właściciel nieruchomości może się jej zrzec (notarialnie – Art. 179. §1. KC) a własność tej
nieruchomości przechodzi na Skarb Państwa (§2).

Właściciel rzeczy ruchomej może ją porzucić (Art. 180. KC).

Własność ruchomej rzeczy niczyjej nabywa się przez jej objęcie w posiadanie

samoistnie (Art. 181. KC).

Zajebiste. W tym całym kacu jest specjalny artykuł, dotyczący roju pszczół! (Art.

182.)

Kto coś znalazł, powinien niezwłocznie powiadomić właściciela, a jeżeli to

niemożliwe, powinien zawiadomić właściwy organ państwowy (Art. 183. §1. KC). Przy tym
pieniądze, papiery wartościowe, kosztowności i rzeczy o wartości naukowej – bezwzględnie,
a inne rzeczy tylko na żądanie (Art.184. §1. KC). Znalazca, któren zrobił wszystko, co
trzeba, może żądać znaleźnego w wysokości 10% wartości, w chwili wydania rzeczy osobie
uprawnionej do odbioru (Art. 186. KC). Jeżeli nikt nie odbierze w ciągu roku (a w razie
niemożności wezwania – dwóch), pieniądze itd. stają się własnością Skarbu, a inne rzeczy –
znalazcy.

Własność nieruchomości rozciąga się na rzecz ruchomą, o ile ta została z nią trwale
połączona, stając się jej częścią (Art. 191. KC).

Ten, kto wytworzył rzecz ruchomą z cudzych materiałów, staje się jej właścicielem, o

ile wartość wkładu pracy jest większa od wartości materiałów (Art. 192. §1. KC). Jeżeli
odbyło się to w złej wierze, lub wartość pracy jest mniejsza, właścicielem zostaje właściciel
materiałów (§2).

Jeżeli rzeczy ruchome zostały połączone lub pomieszane, że trudno byłoby przywrócić

stan poprzedni, właściciele stają się współwłaścicielami całości. Wartości udziałów są
określane poprzez wartości rzeczy pomieszanych (Art. 192. §1. KC).

52. Ograniczone prawo rzeczowe

Ograniczonymi prawami rzeczowymi są: użytkowanie, służebność, zastaw,

własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego, spółdzielcze prawo do lokalu
użytkowego, prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej oraz hipoteka
(Art. 244. §1. KC).

I)

Ogólne

Te tam wszystkie, dotyczące nieruchomości są regulowane przez odrębne przepisy

(§2).

Do ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego stosuje się, z wyjątkami

określonymi przez ustawę, odpowiednio przepisy o przeniesieniu własności (Art. 245. §1.
KC). Można jednak w przypadku nieruchomości pominąć przepisy o niedopuszczalności
warunków i terminów (§2). Tzn. można oddać lokal w użytkowanie na swoich warunkach i
na pewien czas, określony w umowie. W przeciwieństwie do przeniesienia własności
nieruchomości, forma notarialna potrzebna jest tylko dla oświadczenia woli właściciela,
który prawo ustanawia.

Do przeniesienia OPR na nieruchomości potrzebna jest umowa pomiędzy

uprawnionym a nabywcą i akt notarialny, jeżeli był takowy sporządzony dla poprzedniego
OPR (Art. 2451. KC). Uprawnionym jest poprzedni podmiot OPR (a niekoniecznie
właściciel). Uprawniony może się zrzec OPR i składa w tym celu oświadczenie
właścicielowi. W takim przypadku, prawo to wygasa (Art. 246. §1 KC). Oczywiście, jeżeli
dla ustanowienia OPR został sporządzony akt notarialny i wpis w księdze wieczystej, do
zrzeczenia się prawa konieczny jest analogiczny akt i wykreślenie wpisu (§2).

OPR wygasa, jeżeli przejdzie na właściciela lub podmiot tego prawa nabędzie rzecz na

własność (Art. 247. KC).

Jeżeli kilka OPR obciąża tę samą rzecz, prawo powstałe później nie może być

wykonywane z uszczerbkiem dla prawa powstałego wcześniej (Art. 249. §1. KC).
Pierwszeństwo OPR może być jednak zmienione na podstawie umowy pomiędzy podmiotami
praw. Z uwzględnieniem, rzecz jasna, wszystkich cyrków z księgami wieczystymi (Art. 250.
§1, 2. KC).

Użytkowanie
Polega na prawie do używania rzeczy i czerpania z niej pożytków (Art. 252. KC). Można
ograniczyć zakres poprzez wyłączenie niektórych pożytków, a w przypadku nieruchomości,
ograniczyć użytkowanie do jej oznaczonej części (Art. 253. §1 ,2. KC). Użytkowanie jest
niezbywalne (Art. 254. KC).

Jeżeli użytkowanie nie jest wykonywane przez lat dziesięć, wygasa.

Użytkownik jest zobowiązany do używania rzeczy zgodnie z zasadami prawidłowej

gospodarki. Ponosi ciężary, które, zgodnie z prawidłową gospodarką, powinny być
pokrywane z pożytków. Powinien też ponosić ciężar wszystkich nakładów na rzecz
(Właściciel, jeżeli takie nakłady poczynił, ma prawo domagać się zwrotu). Jest obowiązany
do dokonywania napraw związanych ze zwykłym korzystaniem, w przypadku konieczności
innych napraw, powinien zawiadomić właściciela.

Przedmiotem użytkowania mogą być także prawa.

Zastaw

Powstaje w celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności. Na mocy zastawu

wierzyciel będzie mógł dochodzić zaspokojenia z rzeczy, bez względu na to, czyją stała się
własnością i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela (Art. 306. §1.
KC). Do ustanowienia zastawu potrzebna jest umowa między wierzycielem a właścicielem
oraz wydanie rzeczy wierzycielowi lub osobie trzeciej, na którą strony się zgodziły (Art. 307.
§1. KC).

Odpowiednio stosuje się przepisy o nabyciu własności od osoby nieuprawnionej.
Zastaw ma pierwszeństwo przed prawami rzeczowymi powstałymi wcześniej, chyba

że zastawnik działa w złej wierze (Art. 310. KC).

Zastawca ma prawo zbyć lub obciążyć przedmiot zastawu przed wygaśnięciem

zastawu (Art. 311. KC). W razie sprzedaży rzeczy zastaw przechodzi na uzyskaną cenę (Art.
321. §2. KC).

Zastawnik może dochodzić zaspokojenia z rzeczy bez względu na ograniczenie

odpowiedzialności dłużnika wynikające z prawa spadkowego.

Zastawnik, któremu rzecz została wydana, powinien czuwać nad jej zachowaniem. Po

wygaśnięciu zastawu powinien zwrócić rzecz zastawcy.

Jeżeli rzecz przynosi pożytki, zastawnik pobiera je i odlicza od kwoty wierzytelności.

Przeniesienie wierzytelności zabezpieczonej zastawem pociąga przeniesienie zastawu.

Jeżeli zastaw został wyłączony, wygasa (Art. 323. §1. KC). Zastaw nie może być
przeniesiony bez wierzytelności (§2).

Jeżeli zastawnik zwróci rzecz zastawcy, zastaw wygasa, chyba że wierzytelność jest

obciążona prawem osoby trzeciej (Art. 325 §1, 2. KC).

Przedmiotem zastawu mogą być również prawa, jeżeli są zbywalne (Art. 327. KC)

Służebność

Dotyczy nieruchomości.
Rodzaje:

-gruntowa

-osobista.

Służebność gruntowa polega na tym, że albo osoba uprawniona (właściciel innej

nieruchomości) może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej (np.
prawo przejazdu, składowania, pobierania wody, etc.) albo też osoba uprawniona żąda od
właściciela nieruchomości obciążonej niewykonywania oznaczonych działań wynikających z
prawa własności (Art. 285. §1 KC). Może to mieć na celu jedynie zwiększenie użyteczności
nieruchomości tzw. władnącej czyli należącej do posiadacza prawa służebności (§2).

Służebność osobista jest analogiem, ale jest na rzecz osoby fizycznej, a nie

nieruchomości władnącej (Art. 296. KC). Przepisy stosuje się odpowiednio. Służebności
osobiste wygasają najpóźniej z dniem śmierci uprawnionego. Są niezbywalne. Nie można
przenieść uprawnienia do ich wykonywania. Nie można jej nabyć przez zasiedzenie.

Służebność osobista może dotyczyć np. mieszkania. Wtedy uprawniony może przyjąć

do mieszkania współmałżonka, dzieci małoletnie i osoby, będące na jego utrzymaniu albo
potrzebne przy utrzymywaniu gospodarstwa domowego. Dzieci przyjęte jako małoletnie,
mogą pozostać w mieszkaniu po uzyskaniu pełnoletniości (Art. 301. §1. KC). Można zawrzeć
umowę, że po śmierci uprawnionego, służebność przysługiwać będzie małżonkowi, rodzicom
i dzieciom (§2).

53. Posiadanie

Posiadanie polega na sprawowaniu rzeczywistego władztwa nad rzeczą.

Posiadaczem rzeczy jest zarówno ten, kto nią faktycznie włada, jak właściciel (posiadacz
samoistny), jak i ten, kto nią faktycznie włada jak użytkownik, zastawnik, najemca,
dzierżawca itp. (posiadacz zależny) (Art.. 336. KC).

Posiadacz samoistny nie traci posiadania przez to, że oddaje drugiemu rzecz w

posiadanie zależne (Art. 337. KC).

Domniemywa się, że ten, kto rzeczą faktycznie włada, jest posiadaczem samoistnym

(Art. 339. KC). Domniemywa się ciągłość posiadania(Art. 340. KC). Domniemywa się, że
posiadanie jest zgodne ze stanem prawnym (np., że posiadacz jest właścicielem) (Art. 341.
KC). Domniemywa się, że posiadacz jest w dobrej wierze.

Nie wolno naruszać stanu posiadania. Posiadacz może zastosować obronę konieczną,

ażeby odeprzeć samowolne naruszenie stanu posiadania ( art. 342., 343. §1. KC). Posiadacz
nieruchomości może niezwłocznie po samowolnym naruszeniu posiadania przywrócić
własnym działaniem stan poprzedni, bez stosowania przemocy. Właściciel rzeczy ruchomej, o
ile grozi mu niepowetowana strata, może zastosować niezbędną samopomoc (Art. 343. §2.
KC). Przeciwko temu, kto samowolnie naruszył posiadanie i temu, na czyją korzyść nastąpiło,
przysługuje posiadaczowi roszczenie o przywrócenie stanu poprzedniego, niezależnie od
dobrej wiary i zgodności ze stanem prawnym (Art. 344. §1. KC). Roszczenie wygasa po roku,
o ile nie jest dochodzone (§2).

Przeniesienie posiadania następuje przez wydanie rzeczy (dokumentów, środków etc.)

(Art. 348. KC).

Jeżeli rzecz znajduje się w posiadaniu zależnym, przeniesienie posiadania samoistnego

następuje poprzez umowę między stronami i zawiadomienie posiadacza zależnego (Art. 350.
KC)

54. Źródła zobowiązań

Art. 353. §1. KC. Zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika

świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie spełnić.

§2. Świadczenie może polegać na działaniu lub zaniechaniu.

Stronom przysługuje dowolność w ułożeniu stosunku prawnego, byle jego treść i cel

nie sprzeciwiały się naturze stosunku, były zgodne z prawem i zasadami współżycia
społecznego (Art. 3531. KC). Świadczenie może przyjmować bardzo różne formy: pieniężną,

formę usługi, wydania rzeczy etc. Wierzycielowi przysługuje prawo przymusowego
wyegzekwowania świadczenia.

Dłużnik powinien wykonać zobowiązanie zgodnie z jego treścią i w sposób

odpowiadający jego celom, zasadom współżycia społecznego a także ewentualnym normom
zwyczajowym (Art. 354. §1. KC), w ten sam sposób winien współdziałać wierzyciel (§2).

Zasada należytej staranności – dłużnik zobowiązany jest do staranności ogólnie

wymaganej w stosunkach danego rodzaju. Określa się ją w zakresie wykonywanego przezeń
zawodu przy uwzględnieniu charakteru zawodowego owej działalności (Art. 355 §1, 2 KC).

Źródła zobowiązań

-

Czynności prawne np. umowy.

-

Czyny niedozwolone, w wyniku których powstaje szkoda (zobowiązanie polega
wówczas na naprawieniu szkody lub rekompensaty).

-

Akty administracyjne (np. płacenie podatków, obowiązek obrony, świadczenia
na rzecz usuwania skutków klęski żywiołowej itp.).

-

Inne, np. bezpodstawne wzbogacenie, prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia.

W przypadku szkody, naprawienie powinno nastąpić według wyboru poszkodowanego

– poprzez przywrócenie stanu poprzedniego bądź w formie rekompensaty pieniężnej (Art.
363. §1. KC). Jeżeli poszkodowany przyczynił się do powstania lub zwiększenia szkody,
obowiązek jej naprawienia ulega odpowiedniemu zmniejszeniu stosownie do stopnia winy
każdej ze stron (Art. 362. KC).

Zobowiązanie przemienne – dłużnik jest zobowiązany do spełnienia jednego z kilku

świadczeń. Wybór świadczenia należy do dłużnika, chyba że czynność prawna, przepisy
prawa lub okoliczności stanowią inaczej (Art. 365. §1. KC). Wyboru dokonuje się poprzez
złożenie oświadczenia stronie przeciwnej lub przez spełnienie świadczenia (§2). Strona
przeciwna ma prawo wyznaczyć termin dokonania wyboru, po którym prawo to na nią
przechodzi (§3).

Zobowiązanie solidarne
-Zobowiązanie może obejmować kilku dłużników w ten sposób, że wierzyciel może

żądać całości lub części świadczenia od wszystkich łącznie, od kilku lub od każdego z
osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z nich, zwalnia pozostałych (Art.
366. §1. KC). Aż do całkowitego zaspokojenia zobowiązanie obejmuje wszystkich dłużników
(§2). Solidarność dłużników.

-Kilku wierzycieli może być uprawnionych w ten sposób, że dłużnik może spełnić

całe świadczenie do rąk jednego z wierzycieli, a przez to dług wygasa względem wszystkich
(Art. 367. §1. KC). Przy tym dłużnik może wybrać, do rąk którego z wierzycieli spełni
świadczenie, chyba że jeden z nich wytoczy powództwo, wtedy świadczenie powinno być
spełnione do jego rąk (§2). Solidarność wierzycieli.

Zobowiązanie może być solidarne, choćby każdy z dłużników był zobowiązany w

inny sposób lub zobowiązanie względem każdego z wierzycieli było innego rodzaju (Art.
368. KC). Zobowiązanie jest solidarne, jeżeli wynika to z ustawy lub czynności prawnej (Art.
369. KC).

Świadczenia spełniane przez jednego z dłużników solidarnych nie mogą zaszkodzić

pozostałym (Art. 371. KC).

Wierzyciel ma prawo zwolnić z długu jednego z dłużników solidarnych, a ten ma

prawo zrzec się solidarności. Nie ma to skutków względem pozostałych (Art. 373. KC). Ma
jednak skutki zwłoka względem jednego z dłużników (Art. 374. §2. KC).

Dłużnik solidarny, który spełnił świadczenie może się ubiegać o zwrot od

współdłużników na podstawie istniejącego między nimi stosunku prawnego. Domniemywa
się, że części są równe (Art. 376. §1. KC). Jeżeli któryś ze współdłużników jest
niewypłacalny, jego część rozkłada się równo na pozostałych (§2).

Analogicznie w przypadku solidarności wierzycieli.

Zobowiązania podzielne i niepodzielne

Świadczenie jest podzielne, jeśli może być spełnione częściowo bez istotnej zmiany

przedmiotu lub wartości (Art. 379. §2. KC).

Jeżeli jest kilku dłużników lub kilku wierzycieli, a świadczenie jest podzielne, dług i

wierzytelność rozkłada się na tyle części, ilu jest dłużników / wierzycieli. Jeżeli z
okoliczności nie wynika inaczej, części są równe (Art. 379. §1. KC).

Jeżeli świadczenie nie jest podzielne, jest niepodzielne. Dłużnicy zobowiązani do

takiego świadczenia, są za nie odpowiedzialni jak solidarni (Art. 380. §1. KC). Ze wszystkimi
tego konsekwencjami.

Jeżeli jest kilku wierzycieli świadczenia niepodzielnego, każdy z nich może żądać

spełnienia całego świadczenia (Art. 381. §1. KC). Przy tym zwolnienie z długu przez
któregokolwiek z wierzycieli nie ma skutków względem pozostałych.

Wykonanie zobowiązania

Wierzyciel nie może nie przyjąć świadczenia częściowego, choćby cała wierzytelność

była już wymagalna, chyba że przyjęcie naruszałoby jego uzasadniony interes. (Art. 450.
KC).

Jeżeli dłużnik w celu zwolnienia się z zobowiązania spełnia za zgodą wierzyciela inne

świadczenie, zobowiązanie wygasa (Art. 453. KC).

Jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości

zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do
wykonania (Art. 455. KC).

Jeżeli dłużnik stał się niewypłacalny lub wskutek okoliczności, za które ponosi

odpowiedzialność, zabezpieczenie wierzytelności znacznie się zmniejszyło, wierzyciel może
żądać spełnienia świadczenia bez względu na zastrzeżony termin (Art. 458. KC).

Skutki niewykonania zobowiązań
Dłużnik jest zobowiązany naprawić szkody wynikłe z niewykonania lub nienależytego

wykonania zobowiązania (Art. 471. KC). Jest też odpowiedzialny za niezachowanie należytej
staranności (Art. 472 KC). Jest bezwzględnie odpowiedzialny za wszelkie szkody umyślne.

Jeżeli świadczenie stało się niemożliwe do wykonania bez winy dłużnika,

zobowiązanie wygasa (Art. 475 §1).

Jeżeli przedmiot świadczenia został zbyty, utracony lub uszkodzony, dłużnik jest

zobowiązany wydać wszystko, co otrzymał w zamian lub jako naprawienie szkody (§2).

W razie zwłoki dłużnika, wierzyciel może żądać oprócz wykonania zobowiązania,

naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki (Art. 477. §1 KC).

Można zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub

nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi w formie pieniężnej – kara
umowna (Art. 483. §1. KC), dłużnik nie może się jednak bez zgody wierzyciela zwolnić ze
zobowiązania przez zapłacenie kary umownej (§2). Wysokość kary umownej nie zależy od
wynikłej szkody, a jedynie od treści umowy (Art. 484. §1. KC). Dłużnik może żądać
zmniejszenia kary umownej, gdy zobowiązanie zostało w większości wykonane, lub jest ona
rażąco wygórowana (§2).

55. Zasady odpowiedzialności w prawie cywilnym

• odpowiedzialność prawna = obowiązek ponoszenia przewidzianych przez prawo

niekorzystnych skutków zachowania własnego lub innych osób

• odpowiedzialność cywilna ma formę majątkową i jej konsekwencje mogą dotknąć tylko

mienia osoby odpowiedzialnej

• odpowiedzialność cywilna zachodzi tylko wtedy gdy zachodzi szkoda

- przybiera postać obowiązku naprawienia szkody

• w zależności od źródła odpowiedzialności występować może:

- odpowiedzialność deliktowa = z tytułu czynów niedozwolonych – powstaje w

przypadku wyrządzenia szkody, gdy strony nie były do momentu powstania
szkody związane stosunkiem prawnym

= przesłanki:

a). szkoda

b). czyn sprawcy noszący znamiona winy

c). związek między szkodą a czynem

= dowieść winy musi poszkodowany = ciężar dowodu

- odpowiedzialność kontraktowa (umowna) = konsekwencja niewykonania lub

nienależytego wykonania umowy

= przesłanki:

a). zobowiązanie między wierzycielem a dłużnikiem

b). szkoda wierzyciela

c). adekwatny związek przyczynowy między niewykonaniem zobowiązania a

szkodą wyrządzoną

d). Zachowanie dłużnika musi być zawinione

= to dłużnik musi dowieść, że jego czyny były niezawinione

• odpowiedzialność może być oparta na zasadzie:

- winy (odp. deliktowa)
- ryzyka

= przesłanki:

a). siła wyższa

b). szkoda z winy poszkodowanego

c). wyłączna wina osoby trzeciej

- słuszności = gdy sprawca z powodu wieku, choroby psychicznej lub upośledzenia

umysłowego nie może odpowiadać za swoje czyny, poszkodowany może zwrócić
się o naprawienie szkody do opiekuna ustawowego lub kuratora tej osoby

- współżycia społecznego

56. Pojęcie szkody i jej naprawienia

• szkoda = uszczerbek w obecnym i przyszłym majątku, jakiego poszkodowany doznaje

wbrew swojej woli

- szkodę stanowi różnica między dwoma stanami majątkowymi: tym po

wyrządzeniu szkody i tym, który istniał, gdyby szkody nie wyrządzono

• szkoda majątkowa obejmuje dwa elementy:

- strata = efektywny uszczerbek pomniejszający majątek poszkodowanego
- utracony zysk = korzyści jakie poszkodowany byłby osiągnął, gdyby mu szkody

nie wyrządzono

• wśród szkód majątkowych wyróżnia się jeszcze:

- szkody na mieniu = majątkowe
- szkody na osobie = niemajątkowe

• zadośćuczynienie pieniężne za krzywdę = wyrównanie szkody niemajątkowej
• wysokość szkody może być zgodnie ustalona przez zainteresowanych lub sprecyzowana

przez sąd w toku procesu

- jeżeli ustalenie szkody jest niemożliwe lub poważnie utrudnione sąd może ustalić

tę wysokość, opierając się na rozważeniu wszystkich okoliczności sprawy

- ustalanie wartości:

= wartość rynkowa

= wartość szczególna

= wartość emocjonalna

• określenie wartości szkody następuje w chwili jej naprawiania, nie w chwili powstania
• podstawą odpowiedzialności za szkodę może być umowa – np. ubezpieczenia
• podstawą odpowiedzialności za szkodę jest najczęściej ustawa, która łączy obowiązek

naprawienia szkody z rozmaitymi zdarzeniami, a przede wszystkim z czynami
niedozwolonymi (odpowiedzialność deliktowa) i z niewykonaniem lub nienależytym
wykonaniem umowy (odpowiedzialność kontraktowa)

• naprawienie szkody może nastąpić przez:

- przywrócenie rzeczy do stanu poprzedniego
- zapłatę odszkodowania

• wybór sposobu naprawienia szkody należy do poszkodowanego
• wysokość odszkodowania ma odpowiadać wysokości szkody
• odszkodowanie ulega zmniejszeniu w razie przyczynienia się poszkodowanego do

powstania szkody

• w przypadku osób fizycznych sąd może obniżyć wysokość odszkodowania ze względu na

stan majątkowy poszkodowanego lub osoby odpowiadającej za szkodę, jeżeli wymagają
tego zasady współżycia społecznego

- dotyczy to tylko szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym

• naprawienie szkody na osobie obejmuje wyrównanie wszelkich kosztów wynikłych z

uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia, np. kosztów leczenia utraconych zarobków itp.

• zadośćuczynienie za krzywdę przysługuje tylko w nielicznych, wyraźnie przewidzianych

przepisami wypadkach, a mianowicie w razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju
zdrowia, pozbawienia wolności oraz nakłonienia człowieka za pomocą podstępu, gwałtu
lub nadużycia stosunku zależności do poddania się czynowi nierządnemu, a także w razie
naruszenia dóbr osobistych

- wysokość przynależnej kwoty zależy od uznania sądu, który bierze pod uwagę

rodzaj cierpień doznanych przez poszkodowanego i ich natężenie

• w razie śmierci poszkodowanego sąd może przyznać najbliższym członkom rodziny

odpowiednie odszkodowanie, jeśli nastąpiło znaczne pogorszenie ich sytuacji życiowej

57. Podstawowe elementy prawa rodzinnego, w tym małżeństwo, sposób zawierania i
rozwiązywania oraz stosunki między dziecmi a rodzicami

1) małżeństwo cywilne – zawierane jest przed kierownikiem urzędu stanu

cywilnego( jest to jedna z dwóch równorzędnych form zawierania małżeństwa – 2 to
małżeństwo konkordatowe – o tym dalej)

Przesłanki zawarcie małżeństwa:

- różnica płci -> wyklucza pary homosko-gejowskie( niech to szlag:P )
- jednoczesna obecność nupturientów( taki rodzaj antylopy w Afryce) w USC
- zgodne oświadczenie
- udział kierownika USC

Jeżeli którakolwiek tych przesłanek nie zostanie zachowana to małżeństwo jest nieważne.

Zawarcie małżeństwa przez pełnomocnika
Z ważnych powodów sąd może zezwolić, żeby oświadczenie o wstąpieniu w związek
małżeński lub oświadczenie woli jednoczesnego zawarcia małżeństwa podlegającego prawu
polskiemu, zostało zawarte przez pełnomocnika.

Kumulatywne przesłanki zawarcia małżeństwa przez pełnomocnika:

- występują powody do zawarcia małżeństwa w tej formie
- zezwolenie sadu na zawarcie małżeństwa przez pełnomocnika
- udzielenie pełnomocnictwa na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym, z

wyróżnieniem osoby, z którą małżeństwo ma być zawarte

Akt małżeństwa

Małżeństwo następuje w dowolnie wybranym przez nupturientow USC -> Kasiowo
Bombrychowy referat bodajże, a jeśli mi się popierdoliło( a przy okazji wiecie ze word ma w

swoim słowniku takie słowo jak popierdoliło? Pod wrażeniem jestem, ze mi wordzisko błąd
w owym wyrazie poprawił), cóż zaszlachtujcie mnie:P

Małżeństwo powinno być zawarte w USC, publicznie i uroczyście, w obecności dwóch
pełnoletnich świadków.

Jeżeli zawarcie małżeństwa następuje poza lokalem USC, to w miejscu zawarcia małżeństwa
sporządza się protokół stwierdzający złożenie oświadczeń przez przyszłych małżonków o
wstąpieniu w związek małżeński. Protokół po podpisaniu przez małżonków, świadków i
wodza USC stanowi podstawę do sporządzenia aktu USC .

Ceremonia:

Wódz USC zapytuje się mężczyznę i kobietę czy zamierzają wstąpić w związek małżeński .
Gdy gnoje( miało być oboje, ale błąd zrobiłem w tym słowie i word poprawił na to co
aktualnie widzicie, ma poczucie humoru wordzisko nie?;)) odpowiedzą twierdząco, bonzo z
USC wzywa ich do złożenia oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński oraz oświadczeń
w sprawie nazwiska małżonków i dzieci.

Każda z osób zawierających małżeństwo składa oświadczenie o wstąpieniu w związek
małżeński, powtarzając za szeryfem z USC treść oświadczenia lub odczytując je na głos.
Następnie szeryf ogłasza, że małżeństwo zostało zawarte. Akt zawarcia małżeństwa sporządza
się niezwłocznie po jego zawarciu.

II)

Pozbawienie władzy rodzicielskiej

Jeżeli władza rodzicielska nie może być wykonywana z powodu trwałej przeszkody albo
jeżeli rodzice nadużywają władzy lub w sposób rażący zaniedbują swe obowiązki, wtedy sąd
opiekuńczy pozbawia rodziców władzy rodzicielskiej.

Trzy przyczyny:

A) trwała przeszkoda w wykonywaniu władzy rodzicielskiej
B) nadużywanie przez rodziców władzy
C) zaniedbywanie przez rodziców swych obowiązków względem dziecka

A) Polega na całkowitym braku kontaktu rodziców z dzieckiem przez okres czasu trudny

do przewidzenia bądź możliwy do przewidzenia, ale długotrwały, np. dożywotnie lub
wieloletnie kary więzienia.

B) Np. wykorzystywanie dziecka do czynów nierządnych uprawianie prostytucji,

znęcanie się nad dzieckiem

C) Tylko rażące zaniedbywanie obowiązków rodzicielskich może prowadzić do

pozbawienia władzy rodzicielskiej. Chodzi tutaj o trwały akt. Ocena czy
zaniedbywanie jest rażące dokonywana jest w kontekście dobra dziecka i interesu
społecznego np. alkoholizm i narkomania.

III)

Zawieszenie władzy rodzicielskiej

W razie przemijającej przeszkody w wykonywaniu władzy rodzicielskiej sąd opiekuńczy
może orzec jej zawieszenia. Dopuszczalne jest wtedy, gdy rodzice, którzy chcą sprawować
władze rodzicielską, nie sprawują jej wobec istniejących w tym względzie przemijających
przeszkód, którym nie mogą się przeciwstawiać( sąd może, ale nie musi zawieszać władzy
rodzicielskiej, powinien kierować się dobrem dziecka i interesem społecznym) W wypadku
zawieszenia władzy rodzicielskiej istnieje ona nadal, jednak w okresie zawieszenia nie może
być wykonywana. Zostanie ono uchylone, gdy przemijająca przyczyna takiego stanu będzie
zlikwidowana.

IV)

Ograniczenie

Może nastąpić na skutek:

A) orzeczenia sądu
B) ingerencji sądu w wykonywaniu władzy rodzicielskiej
C) jeżeli władzy rodzicielskiej podlega dziecko ubezwłasnowolnione całkowicie.

A) władza rodzicielska przysługuje obojgu rodziców pozostającym w związku

małżeńskim, lecz żyjącym w rozłące, sąd może powierzyć władzę rodzicielską
jednemu z rodziców, ograniczając władzę rodzicielską 2 do określonych obowiązków i
uprawnień w stosunku do dziecka.

B) Nie jest określone przez ustawodawcę jako ograniczenie władzy rodzicielskiej,

jednakże do tego się sprowadza. Jeżeli dobro dziecko jest zagrożone, sąd opiekuńczy
wyda odpowiednie zarządzenie. Akt ten jest uzależniony od przyczyn nienależytego
wykorzystywania władzy rodzicielskiej, zmierza do usunięcia wszelkiego rodzaju
zagrożeń dla dobra dziecka, bez względu czy trudności są zawinione prze rodziców.
Zarządzenie jest represja w stosunku do rodziców, ale ma na celu jedynie ochronę
dziecka.

PRAWO RODZINNE I OPIEKUŃCZE

Podstawowymi aktami prawnymi, który normują stosunki wynikające z małżeństwa i
pokrewieństwa oraz opieki nad małoletnim czy ubezwłasnowolnionymi jest Kodeks rodzinny
i opiekuńczy z 25.02.1964 roku oraz prawo o aktach stanu cywilnego z dn.29.09.1986 r.

ZAWARCIE MAŁZEŃSTWA

Małżeństwo – w świetle prawa to trwały, równoprawny związek mężczyzny i kobiety,
powstający w sposób uregulowany normami prawnymi oraz powodujący określone nimi
skutki.

Małżeństwo powinno być zawarte przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego albo
duchownym. Dochodzi do skutku, gdy kobieta i mężczyzna jednocześnie obecni złożą
oświadczenia, że wstępują w związek małżeński.

Dowodem na to, że małżeństwo zostało zawarte jest akt małżeństwa. Zostaje on sporządzony
przez kierownika urzędu stanu cywilnego niezwłocznie po złożeniu oświadczenia lub
otrzymaniu zawiadomienia o zawarciu małżeństwa w formie religijnej.

Do aktu małżeńskiego wpisuje się:

• Nazwiska i imiona osób zawierających małżeństwa, ich nazwiska rodowe i stan

cywilny, Miejsce i data urodzenia i miejsca zamieszkania

• Miejsce i data zawarcia małżeństwa
• Nazwiska i imiona oraz nazwiska rodowe rodziców, każdej z osób zawierających

małżeństwo

• Nazwiska i imiona świadków
• Nazwisko, które będą nosić osoby zawierające małżeństwo, oraz nazwisko, jakie będą

nosić dzieci zrodzone z tego małżeństwa

• Stwierdzenie, że osoby zawierające małżeństwo złożyły zgodne oświadczenia o

wstąpieniu w związek małżeński.

Aby do małżeństwa mogło dojść należy spełnić kilka czynności. Po pierwsze należy na co
najmniej miesiąc przed ustalona datą zawarcia związku małżeńskiego złożyć kierownikowi
urzędu:

• Oświadczenie, iż nie wiedzą o zaistnieniu okoliczności, które w świetle prawa

uniemożliwiają zawarcie związku małżeńskiego

• Skrócone odpisy aktów urodzenia
• W przypadku, gdyby chcieli zawrzeć małżeństwo w urzędzie stanu cywilnego w

okręgu, w którym nie mieszkają potwierdzenie miejsca zamieszkania lub zezwolenie
organu nadzorującego urząd stanu cywilnego, w którego okręgu mieszka któreś z
nich.

• W przypadku, gdyby któreś z nich było poprzednio pozostawało w związku

małżeńskim (wdowcy, rozwiedzeni lub osoby, których małżeństwo zostało
unieważnione) dokumenty świadczące o ustaniu poprzedniego małżeństwa.

• Osoby, które nie maja jeszcze prawa do zawarcia związku małżeńskiego, czyli

kobiety i mężczyźni poniżej 18 lat, muszą posiadać zezwolenie na zawarcie
małżeństwa wydane przez sąd. Kobieta musi jednak mieć ukończone 16 lat . Odpis
postanowienia sądu należy złożyć kierownikowi.

• Przed samym zawarciem związku małżeńskiego kierownik urzędu stanu cywilnego

zobowiązany jest sprawdzić tożsamość osób zawierających małżeństwo, więc
potrzebne są dowody tożsamości. Oświadczenie o zawarciu małżeństwa może złożyć
pełnomocnik.

Przeszkody małżeńskie, małżeństwa nie mogą zawrzeć osoby

• Ubezwłasnowolnione
• Pozostające w innym związku małżeńskim
• Poniżej 18 lat kobiety i mężczyźni, chyba że posiadają zezwolenie sądu
• Chore psychicznie lub dotknięte choroba umysłową( w tym przypadku jeśli choroba

nie zagraża małżeństwu lub zdrowiu potomstwa sąd może zezwolić na zawarcie
związku)

• Krewni w linii prostej tzn. pomiędzy rodzeństwem, mężczyzna z babka, matką, córką,

wnuczką itd., w przypadku kobiety – z ojcem, synem dziadkiem itd.

• Przysposabiającym i przysposobionym
• Powinowatymi w linii prostej, czyli miedzy synową a teściem, macocha i pasierbem

itp. Jednak z ważnych powodów małżeństwo pomiędzy tymi osobami może być
zawarte za zezwoleniem sądu.

USTANIE MAŁŻEŃSTWA

Normalnym powodem ustania jest śmierć jednego z małżonków. Ustanie małżeństwa nastąpić
może poprzez rozwód lub unieważnienie.

1. Jeśli chodzi o unieważnienie to może ono nastąpić, jeżeli zaistniały tzw. Przeszkody
małżeńskie. Dokładne powody unieważnienia zawarte są w Kodeksie Rodzinnym i
Opiekuńczym w art. 10 – 22.

2. Rozwód orzeczony jest przez sąd wojewódzki wtedy, jeśli nastąpi trwały i zupełny rozkład
pożycia. Musi się to stać za obopólną zgodą małżonków.

Nie zawsze jednak może być orzeczony. Przeszkody:

• jeśli w wyniku rozwodu miałoby ucierpieć dobro małoletnich dzieci
• jedno z małżonków nie wyraża zgody na rozwód

Orzekając rozwód sąd określa, który z małżonków jest winny rozpadu małżeństwa. Jednak za
obopólną zgodą małżonków sąd zaniecha orzeczenia o winie. Rozwiedziony uznany za
niewinnego rozpadu małżeństwa ma prawo domagać się od współmałżonka środków
utrzymania. Sąd rozstrzyga także o władzy rodzicielskiej nad małoletnimi dziećmi oraz o
obowiązku ponoszenia kosztów utrzymywania dziecka przez każdego z małżonków.

Kościół katolicki nie uznaje rozwodów, dopuszcza możliwość separacji i unieważnienia.
Separacja polega na zwolnieniu małżonków od obowiązku wspólnego pożycia, bez
naruszania węzła małżeńskiego. O separacji orzeka sąd na zgodnie żądanie małżonków.

PRAWO RODZINNE I OPIEKUŃCZE

V)

Przysposobienie

VI)

Przez przysposobienie powstaje miedzy przysposabiającym a przysposobionym taki stosunek
jak pomiędzy rodzicami a dziećmi.

Przysposobić może osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych, jeżeli istnieje
przekonanie, że będzie należycie wywiązywała się z obowiązków przysposabiającego.

Przysposobienie następuje przez orzeczenie sądu opiekuńczego. Przysposobić można tylko
osoba małoletnią. Celem przysposobienia jest stworzenia takich więzi prawnych i
faktycznych, jakie istnieją w rodzinie naturalnej. Z wnioskiem o przysposobienie wystąpić
może jedna osoba lub wspólnie małżonkowie.

Rodzice przysposabianego mogą wyrazić zgodę na adopcję wskazując przysposabiającego
lub blankietowo tzn. zgodę na przysposobienie w przyszłości przez nieznaną osobę.

Do przysposobienia potrzebna jest zgoda rodziców przysposabianego, chyba że zostali oni
pozbawieni władzy rodzicielskiej lub są nieznani, lub porozumienie się z nimi na potyka
trudne do przezwyciężenia przeszkody. Nie jest też potrzebna zgoda ojca, jeżeli jego ojcostwo
zostało ustalone przez sąd, a władza rodzicielska nie została mu przyznana. Wymagana jest
także zgoda przysposabianego, który ukończył 13 lat, a jeśli dziecko znajduje się pod opieką
- zgoda opiekuna.

Stosunek przysposobienia w odróżnieniu od pokrewieństwa może być przez sąd rozwiązany,
jednak tylko w szczególnych, drastycznych przypadkach. Nie ma takiej możliwości, gdy
orzeczono przysposobienie na podstawie zgody blankietowej.

Ustalenie ojcostwa

Jeżeli dziecko urodzi się w czasie trwania małżeństwa lub w ciągu 300 dni od jego ustania
lub unieważnienia przyjmuje się, że jego ojcem jest mąż matki.

Jeśli dziecko urodzi się po ponownym zawarciu małżeństwa przez matkę, uznaje się, że
ojcem dziecka jest drugi mąż, jest tzw. domniemanie co do pochodzenia dziecka z
małżeństwa.

Aby wykazać czy dany mężczyzna jest ojcem można wszcząć proces o ustalenie ojcostwa,
który wytoczony może być przez męża matki, matkę lub dziecko po osiągnięciu
pełnoletności.

Jeśli nie ma pewności co do tego, że ojcem jest mąż matki o ojcostwie może orzec sąd.

Po śmierci dziecka niedopuszczalne jest zaprzeczenie ojcostwa.

58. Dziedziczenie ustawowe i testamentowe, ważność testamentu

Dziedziczenie - według definicji słownikowej - polega na tym, iż z chwilą śmierci
spadkodawcy prawa i obowiązki zmarłego (spadek) przechodzą na jedną lub kilka osób
(spadkobierców). 

Spadkiem jest ogół praw i obowiązków należących do spadkodawcy w chwili jego śmierci, z
wyjątkiem tych, które są ściśle związane z jego osobą oraz tych, które przechodzą na
oznaczone osoby niezależnie od tego czy są one spadkobiercami. Prawo cywilne wyróżnia
następujące rodzaje dziedziczenia:

1) ustawowe - następuje w sytuacji, gdy np.: spadkodawca nie zostawił testamentu, bądź
okazał się on nieważny, bądź spadkobierca testamentowy spadek odrzucił lub został uznany
za niegodnego, albo zmarł przed spadkodawcą. Kolejność dziedziczenia ustawowego
określają art. 931-937 Kodeksu cywilnego, 

2) testamentowe - spadkobiercą staje się osoba wskazana w testamencie. Formy testamentu
określają art. 949-954 Kodeksu cywilnego.



I. Dziedziczenie ustawowe 

Dziedziczenie ustawowe ma miejsce, gdy spadkodawca nie pozostawił ważnego testamentu
albo gdy osoby powołane do dziedziczenia nie chcą lub nie mogą być spadkobiercami. W

dziedziczeniu ustawowym co do części spadku ma miejsce, gdy spadkodawca nie powołał do
tej części spadkobiercy albo gdy którakolwiek z kilku osób, które zostały powołane do całości
spadku nie chcą lub nie mogą być spadkobiercami. Przy czym w ostatnim wypadku
dziedziczenie ustawowe nie występuje jeżeli działa podstawienie lub przyrost . Reguły
dziedziczenia ustawowego mogą być uważane za zastępujące wole spadkodawcy.

Krąg Spadkobierców 

Kodeks cywilny wymienia następujących bliskich spadkodawcy: 

· małżonek 

· zstępni (dzieci, wnuki, prawnuki, itd.) 

· rodzice 

· rodzeństwo 

· zstępni rodzeństwa 

Przy czym dziedziczenie krewnych nie charakteryzuje się wzajemnością, np. wnuk dziedziczy
po swoim dziadku, lecz dziadek nie dziedziczy po swoim wnuku, dziecko brata/siostry
spadkodawcy dziedziczy po swoim wujku, natomiast wuj nie dziedziczy po swoim
siostrzeńcu.



Małżonek

Małżonek spadkodawcy dziedziczy z ustawy, jeżeli pozostawał w chwili otwarcia spadku w
formalnym związku małżeńskim ze spadkodawcą. Separacja faktyczna nie wyłącza małżonka
od dziedziczenia. Związek małżeński nie istnieje, jeżeli w chwili otwarcia spadku istniało
prawomocne orzeczenie unieważniające lub rozwiązujące małżeństwo Wytoczenie
powództwa o unieważnieni małżeństwa za życia spadkodawcy pozwala na jego
unieważnienie także po śmierci jednego z małżonków, bez żadnych ograniczeń.
Unieważnienie takiego małżeństwa mogą dochodzić zstępni zmarłego, a jego skutkiem jest
wyłączenie od dziedziczenia małżonka pozostałego przy życiu. Jeżeli w chwili śmierci
spadkodawcy toczy się proces o rozwód - ulega ona umorzeniu. Jeżeli jednak zmarły wystąpił
z żądaniem orzeczenia rozwodu z winy drugiego małżonka może to doprowadzić, na żądanie
każdego z pozostałych spadkobierców ustawowych powołanych do dziedziczenia w zbiegu z
małżonkiem, do wyłączenia od dziedziczenia małżonka pozostałego przy życiu. Z żądaniem
wydania takiego orzeczenia można wystąpić w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym
spadkobierca, o którym mowa powyżej, dowiedział się o otwarciu spadku, jednak nie później
niż w rok od otwarcia spadku. Termin ustawowy ma charakter terminu zawitego.



Zstępni, osoby przysposobione

Dziecko dziedziczy po swoich rodzicach niezależnie od tego, czy pochodzi z małżeństwa, czy
ze związku pozamałżeńskiego. Podobnie rodzice dziedziczą po swoim dziecku niezależnie od
tego, czy w chwili otwarcia spadku pozostają ze sobą w związku małżeńskim, a nawet czy
kiedykolwiek w takim związku pozostawali.

Reguły dziedziczenia ustawowego między przysposobionym, a przysposabiającymi
uzależnione są od tego, czy jest to przysposobienie pełne (art. 124 KRO), czy niepełne (art.
121 KRO). W pierwszym przypadku zarówno przysposobiony jak i przysposabiający
dziedziczą tak jakby przysposobiony był dzieckiem przysposabiającego. W drugim przypadku
reguły dziedziczenia zostały ustalone w art. 937 KC: 

· przysposobiony dziedziczy po przysposabiającym na równi z jego dziećmi, a zstępni

przysposobionego dziedziczą po przysposabiającym na tych samych zasadach co dalsi zstępni
spadkodawcy; 

· przysposobiony i jego zstępni nie dziedziczą po krewnych przysposabiającego, a krewni
przysposabiającego nie dziedziczą po przysposobionym i jego zstępnych; 

· rodzice przysposobionego nie dziedziczą po przysposobionym, a zamiast nich dziedziczy po
przysposobionym przysposabiający; poza tym przysposobienie nie narusza powołania do
dziedziczenia wynikającego z pokrewieństwa.



Kolejność dziedziczenia

Spadkobiercy ustawowi zostali podzieleni na grupy dochodzące kolejno do dziedziczenia
ustawowego. Przy czym spadkobiercy należące do grupy dalszej dochodzą do dziedziczenia
dopiero wówczas, gdy nie ma spadkobierców należących do grupy bliższej. Wielkość
udziałów poszczególnych spadkobierców określa szczegółowo Kodeks cywilny. Dzieli ona
spadkobierców ustawowych na 3 grupy, do których należą: 

1) małżonek i dzieci spadkodawcy, a jeżeli dziecko nie dożyło otwarcia spadku w jego
miejsce wchodzą jego zstępni. 

2) małżonek spadkodawcy, jego rodzice, rodzeństwo oraz zstępni rodzeństwa 

3) w przypadku braku spadkobierców należących do pierwszej i drugiej grupy, do
dziedziczenia z ustawy dochodzi Skarb Państwa 

Możliwe jest określenie udziałów w stałym ułamku lub w zależności od liczby spadkobierców
dochodzących do dziedziczenia podział według głów. Jeżeli w miejsce nieżyjących krewnych
spadkodawcy powołani zostają ich zstępni, określenie wielkości udziału następuje według
szczepów. Polega to w pierwszej kolejności na określeniu udziału jaki przypadałby
nieżyjącemu krewnemu bliższego stopnia, a następnie jego podział w częściach równych
między zstępnych zmarłego - ów wtórny podział odbywa się wedle głów, np. Spadkodawca
miał 3 synów. Jeden z nich nie dożył otwarcia spadku, pozostawiając dwoje dzieci. Podział
spadku odbywa się w stosunku do synów według głów - każdy uzyskuje 1/3, zaś dzieci
zmarłego syna spadkodawcy uzyskują udział jaki przypadał ich ojcu - czyli 1/3 całego
spadku. Ten udział dzieli się pomiędzy nich według głów, czyli w częściach równych - 1/3 x
1/2 = 1/6



Dziedziczenie spadkobierców grupy pierwszej 

Małżonek spadkodawcy i jego dzieci dziedziczą w częściach równych, przy czym część
przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż ¼ spadku. Jeżeli małżonkowie
pozostają w wspólności majątkowo-małżeńskiej, z chwilą śmierci jednego z nich wspólność
ustaje, zaś do majątku nią objętego stosuje się odpowiednio przepisy o współwłasności w
częściach ułamkowych (art. 42 KRO) - udziały małżonków są równe, przy czym istnieje
możliwość ustalenia nierównych udziałów (art. 43 § 2 i 3 KRO). Gdy udziały małżonków są
równe - oznacza to, że w skład spadku wchodzi połowa dotychczasowego majątku
wspólnego, a więc małżonek pozostaje jedynym uprawionym co do drugiej połowy, a ponadto
uzyskuje co najmniej ¼ z drugiej połowy, np. Spadkodawca pozostawia żonę i 4 dzieci.
Małżonkowie pozostawali w wspólności majątkowej. Po śmierci spadkodawcy udział w
spadku wygląda następująco. Żona ½ - jako część przypadającą jej z tytuły wspólności
majątkowej oraz ¼ x ½ = 1/8 pozostałego majątku, czyli w sumie 5/8 spadku. Dzieci zaś
otrzymują pozostałą część w częściach równych, tj. po 3/32



Dzieci i dalsi zstępni

Jeżeli spadkodawca nie pozostawał w związku małżeńskim lub jeżeli jego małżeństwo
zostało unieważnione po jego śmierci, a także małżonek został wyłączony od dziedziczenia
na podstawie art. 940 KC do dziedziczenia dochodzą dzieci. Dziedziczą one w częściach
równych. Jeżeli dziecko nie dożyło otwarcia spadku, jego udział przypada jego dzieciom
(wnukom spadkodawcy) w częściach równych. Określenie wielkości udziałów dzieci
spadkodawcy następuje według głów, natomiast dalszych zstępnych według szczepów. 

np. Spadkodawca miał dwoje dzieci, a każde z nich miało dwoje zstępnych. Jeden z
spadkobierców umiera przed otwarciem spadku, a więc wedle tego co zostało powiedziane,
do spadku dochodzą jego dzieci (wnukowie spadkodawcy). Części spadku wyglądają
następująco: dziecko spadkodawcy ½ część majątku, zaś jego wnukowie po 1/6

Osoby przysposobione dziedziczą w taki sam sposób po przysposabiającym jak dzieci i dalsi
zstępni.



Dziedziczenie spadkobierców grupy drugiej

Spadkobiercy należący do drugiej grupy dochodzą do dziedziczenia, jeżeli spadkodawca nie
pozostawił zstępnych lub żyjący zstępni są traktowani jakby nie dożyli otwarcia spadku
(zrzekli się dziedziczenia, zostali uznani za niegodnych, odrzucili spadek). Małżonek zaś
dochodzi do dziedziczenia zarówno w pierwszej jak i w drugiej grupie spadkobierców. Jego
udział w spadku w zbiegu z rodzicami, rodzeństwem lub zstępnymi rodzeństwa wynosi
zawsze połowę spadku, np. Do dziedziczenia dochodzi małżonek spadkodawcy oraz dwoje
rodzeństwa. Udziały wyglądają następująco - małżonek ½, rodzeństwo po ¼.

Wielkość udziałów rodziców i rodzeństwa dochodzących do dziedziczenia w zbiegu z
małżonkiem przedstawia się następująco: każde z rodziców otrzymuje ¼ tego, co przypada
łącznie dla rodziców i rodzeństwa, pozostała część dziedziczy rodzeństwo w częściach
równych. 

np Spadkodawcami są: małżonek, rodzice spadkodawcy oraz dwoje rodzeństwa. Udziały
wyglądają następująco - małżonek ½ całości spadku, każdy z rodziców, a także każde z
rodzeństwa o 1/8 spadku.

Rodzeństwo przyrodnie dziedziczy tak jak rodzone, a rodzone dochodzą do dziedziczenia
niezależnie od tego, czy pozostają w związku małżeńskim. Jeżeli jedno z rodziców nie dożyło
otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada po połowie drugiemu z
rodziców i rodzeństwu spadkodawcy. 

np. Spadkodawcami są: małżonek, rodzice spadkodawcy oraz dwoje rodzeństwa. Udziały
wyglądają następująco - małżonek ½ całości spadku, rodzic pozostały przy życiu 3/16, a
każde z rodzeństwa po 5/32 spadku.

Jeżeli do spadku powołani są obok małżonka tylko rodzice lub tylko rodzeństwo, dziedziczą
oni w częściach równych to, co przypada łącznie dla rodziców i rodzeństwa,

np. Spadkodawca są jedynie małżonek oraz brat spadkodawcy. Udziały wyglądają
następująco: małżonek ½, brat ½.

Jeżeli którekolwiek z rodzeństwa-spadkobierców nie dożyło otwarcia spadku jego udziały
przypadają zstępnym, przy czym dziedziczenie zstępnych rodzeństwa spadkodawcy następuje
według szczepów. W pierwszej kolejności ustala się udział, który przypadałby zmarłemu
spadkobiercy, a następnie udział ten dzieli się na tyle części , ile jest zstępnych uprawnionych
do dziedziczenia po zmarłym spadkobiercy.




Jedyny spadkobierca - małżonek

Jeżeli spadkodawca nie pozostawił rodziców, rodzeństwa ani zstępnych rodzeństwa -
jedynym spadkobiercą zostaje małżonek w stosunku do całości spadku. Przy czym, gdy do
spadku dochodzi małżonek w zbiegu z innymi spadkobiercami niż zstępni spadkodawcy,
którzy mieszkali z nim razem w chwili jego śmierci, może żądać ze spadku ponad swój udział
spadkowy, przedmiotów urządzenia domowego, z których za życia spadkodawcy korzystał
wspólnie z nim lub wyłącznie sam. Do roszczeń małżonka z tego tytułu stosuje się przepisy o
zapisie (art. 939 KC)



Dziedziczenie Skarbu Państwa

Z braku spadkobierców ustawowych (osób należących do pierwszej i drugiej grupy, tj.
małżonka, zstępnych, rodziców, rodzeństwa, zstępnych rodzeństwa) spadek z ustawy
przypada Skarbowi Państwa. Jego sytuacja prawna jako spadkobiercy ustawowego jest inna
niż pozostałych spadkobierców. Skarb Państwa nie może odrzucić spadku, który przypada mu
z mocy ustawy i nie składa oświadczeń woli co do spadku, a jego przyjęcie uważane jest za
przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza



II. Dziedziczenie testamentowe

Gdy spadkodawca pozostawił ważny testament wtedy dziedziczenie odbywa się na podstawie
testamentu. 

Testament jest czynnością prawną na mocy której za życia określonej osoby dochodzi do
ustalenia kto, w jakich częściach odziedziczy po śmierci tej osoby jej majątek, względnie
jakie składniki tego majątku mają być zapisane i komu itp. Testament, oprócz typowych
zapisów może także zawierać szereg postanowień szczegółowych (np. ustanowienie tzw.
zapisów i poleceń, powołanie wykonawcy testamentu, powołanie fundacji itp.). Sporządzenie
testamentu ma na celu zwykle zmianę porządku dziedziczenia ustawowego.

Z punktu widzenia formy, w jakiej można sporządzić testament możemy wyróżnić trzy
podstawowe: 

· Testament notarialny (sporządzony przed notariuszem w formie aktu notarialnego); 

· Testament pisemny 

· Testament ustny (osoba zamierzająca rozporządzić swoim majątkiem w ten sposób winna
oświadczyć swoją wole wobec przewodniczącego zarządu gminy, sekretarza gminy lub
kierownika Urzędu Stanu Cywilnego w obecności co najmniej dwóch świadków)

Obok form podstawowych istnieją jeszcze tzw. testamenty szczególne, do których zalicza się: 

1) Testament ustny, sporządzony w obawie rychłej śmierci. Oświadczenie woli składa się
ustanie w obecności trzech świadków. Przed upływem roku treść oświadczenia winna zostać
spisana ze wskazaniem miejsca i daty złożenia oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia
pisma, oraz podpisana przez spadkodawcę i dwóch świadków lub przez wszystkich trzech
świadków. 

2) Testament sporządzony na statku morskim lub powietrznym. 

3) Testament wojskowy.

Wszystkie testamenty szczególne mają przejściowy charakter i tracą swoją moc z upływem
sześciu miesięcy od momentu w którym ustały przyczyny dla których nie można było

dochować zwykłej formy testamentu.