TREŚĆ - tworzywo procesu uspołeczniania, wszystko to, co w postaci popędu, pożądania, celu, skłonności, fizycznej obecności, ruchu jest w jednostkach podstawą bądź okazją do oddziaływania na innych i ulegania ich oddziaływaniu.
FORMA - uspołecznienie stanowi urzeczywistniającą się na niezliczone sposoby formę, w której jednostki wiedzione swoimi potrzebami tworzą jedność mogącą potrzeby te zaspokoić. A zatem warunki praktyczne i potrzeby skłaniają ludzi do tego, by poszczególnym elementom tworzywa życia nadawać określone formy i dopiero wówczas posługiwać się nimi jako elementami życia. Formy życia społecznego poczynają jednak uwalniać się od swej funkcji, autonomizują się do tego stopnia, że ulegają przekształceniu. Formą życia społecznego jest coś, co wznosi się ponad wszystkie konkretne treści, jest to coś bardziej abstrakcyjnego, ogólnego i trwałego. Formy te, jak gdyby krążąc wokół własnej osi, są cieniem, odbiciem zjawisk zachodzących w życiu społecznym.
Każda grupa musi mieć określoną podstawę substancjalną, na bazie której możliwe jest zachodzenie poszczególnych procesów społecznych. Z drugiej strony prędzej czy później grupa musi wytworzyć symboliczną, abstrakcyjną warstwę procesów w niej zachodzących - swą strukturę - która po przekroczeniu określonej fazy rozwoju autonomizuje się do tego stopnia, iż sama poczyna nadawać substancji tej grupy specyficzny kształt, równocześnie jednak będąc tych procesów abstrakcyjnym odzwierciedleniem.
OBCOŚĆ - „pozytywna forma wzajemnego oddziaływania”, „stosunek na wskroś pozytywny”, „forma współżycia”
Socjologiczna forma obcości jest syntezą dwóch przeciwieństw:
wędrowania jako braku związku z wszelkim konkretnym punktem przestrzeni,
trwałego przywiązania do konkretnego punktu w przestrzeni.
OBCY - „wędrowiec”, „cudzoziemiec”, „handlarz”, ”pośrednik”
Obcy jest postacią zawieszoną jakby w próżni - pozornie nie ma swojego miejsca, jest postacią zawieszoną poza czasem i przestrzenią.
Dopóki panował system gospodarki naturalnej (społeczeństwo tradycyjne), a między członkami zamieszkującymi niewielki teren dokonywała się wymiana, obecność handlarza nie była konieczna. To niewielkie społeczeństwo, oparte na bezpośrednich stosunkach, wrosło niejako w swoją przestrzeń („grupa organiczna”). Ciągła bliskość jako kategoria poznawcza w pewnym momencie niewystarczalna, wywołała poczucie zagrożenia własnej tożsamości oraz potrzebę kontaktu z czymś odległym, obcym, co potwierdzi na nowo grupową przynależność tych ludzi. Potrzeba ta powołała do istnienia Obcego, który osiedlił się między tymi ludźmi na stałe. Warunkiem tego osiedlenia było pośrednictwo w handlu - handel bowiem umożliwia ruch i ekspansję, do których Obcy niejako przywykł, które są nieodłącznym elementem jego natury.
Ruchliwość jest specyficznym atrybutem Obcego, oznacza ona syntezę bliskości i oddalenia. Obcy styka się bowiem z każdym elementem grupy, a jednak z żadnym nie łączą go bliskie więzi. Jest blisko wszystkich elementów, a jednak potrafi wobec nich zachować dystans.
Synteza bliskości i dystansu, która jest atrybutem Obcego, sprawia, że jego sytuacja jest obiektywna. Obcy to forma abstrakcyjna, ogólna i trwała. To byt abstrakcyjny, autonomiczny, który silnie wpływa na istnienie grupy. Mimo iż nie jest przestrzennie, organicznie związany z grupą, dominuje w niej, narzuca się, pozostając w zgodzie z wolą jednostek. Obiektywność Obcego jest szczególnym rodzajem aktywnego uczestnictwa w zgodzie z własnymi prawami. Cecha ta eliminuje przypadek i wpływy subiektywne deformujące różne aspekty istnienia grupy.
Obiektywność oznacza również wolność. Obcy jest wolny i niezależny, nieprzypisany do absolutnie żadnego punktu w przestrzeni. Nawet przypisane Obcemu przez Simmla zajęcie handlarza koresponduje z ową specyficzną mu „swobodą przychodzenia i odchodzenia”. Obcy jest bytem istniejącym poza jednostkowymi odniesieniami, jest bezstronny.
Obcy jest specyficzną kategorią ludzi o charakterze ogólnym. Obcy jest członkiem grupy, ale jednocześnie jest kimś nieznajomym, być może nawet niebezpiecznym, dlatego w jego istnienie w zbiorowości wpisany jest moment wykluczenia, odpychania, oddalania. To właśnie te elementy tworzą formę współżycia i wzajemnego oddziaływania.
PRZESTRZEŃ I STOSUNKI
Przestrzeń symbolizuje stosunki międzyludzkie. Ma kształt kręgu - skojarzenie z kręgiem społecznym.
Przestrzeń, w której znalazł się Obcy to określony krąg, do którego jednak on nie należy. Obcy to postać istniejąca jakby poza przestrzenią i czasem. Obcy jest swoistą formą, która, krążąc ponad zjawiskami życia społecznego, odbija się na nich cieniem i wpływa na nie.
W każdym stosunku społecznym zawiera się jedność bliskości i dystansu. W tym wypadku jedność ta uległa modyfikacji:
w obrębie stosunku - osoba bliska jest daleko (oddalanie się od siebie ludzi należących do jednej grupy społecznej),
obcość - blisko znajduje się osoba daleka (obcy staje się kimś bliskim).
Stosunek do osób dzielących wspólną więź organiczną opiera się na podobieństwie, cechach wspólnych, istniejących obok mało znaczących różnic indywidualnych. Cechy wspólne odgrywają rolę jedynie wtedy, kiedy zostają niejako zestawione z cechami przysługującymi elementom spoza grupy. Kiedy jednak nie ma możliwości takiego odniesienia, cechy wspólne tracą swoje znaczenie wraz ze wzrostem ilości elementów, które cechy te łączą. Powszechność tych cech osłabia stosunek i wpływa niekorzystnie na istnienie grupy, której uczestnicy stają się niejako wyobcowani. Wyobcowanie pojawia się, kiedy tracimy poczucie wyjątkowości. Dlatego z silnej potrzeby jednostki powołują do istnienia Obcego - jego obecność rodzi na powrót poczucie odrębności i wyjątkowości.
5b. GEORG SIMMEL
Notatki na podstawie: Georg Simmel, Obcy
2
HISTORIA MYŚLI SOCJOLOGICZNEJ - ĆWICZENIA