„ Organizacja i kierowanie szkołą ″
Szkoła jest jedną z najstarszych instytucji cywilizacji ludzkiej. Instytucja zaś, to organizacja składająca się z ludzi oraz aparatury, środków oraz narzędzi, którymi ci ludzie się posługują dla osiągnięcia celów ich instytucji.
Kierowanie instytucją to proces oddziaływania kierownictwa na ludzi, którzy ją tworzą tak, aby cele instytucji były osiągane w najwyższym stopniu. Innymi słowy kieruje ten, kto potrafi spowodować, iż zachowania i działania uczestników instytucji są zgodne z jej celami. Kierujący decyduje o tym, jak mają zachowywać się i co mają robić inni członkowie instytucji na drodze do osiągnięcia ich celów. Tak więc, niezbędnym atrybutem kierowania jest posiadanie prawa do decydowania o działaniu innych, czyli określonej władzy. Kierowanie instytucją jest więc oparte na stosunku: przełożony - podwładny. Społeczny podział pracy w zespołach ludzkich zmierzających do wspólnego celu już dawno wyłonił tzw. funkcje kierownicze, czyli: określenie celów oraz uświadamianie ich uczestnikom instytucji, organizowanie struktur wykonawczych
(organizacja instytucji ), motywowanie realizatorów do twórczej i wydajnej działalności oraz kontrolowanie osiąganych wyników działania.
Jeśli chodzi o kierowanie szkołą, to uwarunkowania organizacyjne i społeczno - cywilizacyjne, w jakich przyszło funkcjonować współczesnej szkole wymagają sporych umiejętności i wielopłaszczyznowych zabiegów organizacyjnych, które przytoczę poniżej.
Bardzo ważne są uzgodnienia długofalowe oraz polityka kierowania szkołą. Należy doprowadzić do uzgodnienia wspólnoty najważniejszych celów szkoły pomiędzy jej społecznościami ( z uwzględnieniem polityki edukacyjnej państwa). Trzeba ustalić priorytety programowe kształcenia i wychowania. W działaniu tym, w pełni demokratycznym i zespołowym, biorą udział reprezentacje środowiska lokalnego, rodziców, nauczycieli i uczniów. Wyrażają się one poprzez statut szkoły, program nauczania i wychowania oraz regulamin szkoły.
Kolejnym etapem jest system kierowania szkołą. Należy ustalić, w jaki sposób organy kierowania i współkierowania szkołą będą porozumiewać się między sobą, w jaki sposób podejmowane będą decyzje o działaniu szkoły. Celem jest harmonijne funkcjonowanie kierownictwa, uniknięcie konfliktów w procesie kierowania. Wyraża się on poprzez regulaminy organów kierowania i współkierowania oraz roczny harmonogram czynności kierowniczych w szkole.
Następnie tworzymy strukturę realizacyjną ( nowelizowaną w każdym roku szkolnym ). Ustalamy obsadę osobową zadań stałych i doraźnych ( klasy, grupy, obsada przedmiotów, wychowawstw, opiekuństw oraz różnych projektów w danym roku szkolnym ) a także roczny i tygodniowy harmonogram działań i zdarzeń. Zabezpieczamy wystarczające środki finansowe na realizację zadań szkoły. Formą podjętych decyzji jest tutaj arkusz organizacyjny szkoły, roczny plan pracy szkoły, kalendarz szkoły, tygodniowy rozkład zajęć czy dyżurów. Należy stworzyć zakresy obowiązków oraz kompetencji i odpowiedzialności pracowników i oczywiście plan finansowy szkoły.
System motywacyjny jest również nie bez znaczenia. Pozwala on wyzwolić twórcze postawy oraz wydajną pracę i naukę. Należy oceniać pracę zawodową nauczycieli, wypracować regulamin premiowania i nagradzania nauczycieli, regulamin nagród i wyróżnień uczniowskich oraz plan doskonalenia zawodowego nauczycieli. Oczywiście może to być częścią statutu szkoły.
I na koniec kontrola osiąganych wyników działania poprzez regularną ocenę stanu realizacji celów i programów szkoły. Źródłem informacji kontrolnej mogą być zarówno bezpośrednie wyniki uczniów ( oceny szkolne ), jak i opinie rodziców i społeczeństwa lokalnego, a także konkurencyjność szkoły na „ rynku edukacyjnym ″. Pomogą w tym założenia i plan nadzoru pedagogicznego oraz badania wyników nauczania. Należy także kontrolować wewnętrzną sprawność instytucji, stan bezpieczeństwa ludzi i mienia czy sprawność techniczną obiektu poprzez plan kontroli wewnętrznej.
W organizowaniu działania szkoły podstawą jest przygotowanie arkusza organizacyjnego szkoły, który przedstawia się następująco.
Na początku podejmujemy decyzje dotyczące uczniowskiej struktury szkoły, czyli stopień organizacyjny szkoły wyrażający się poprzez statut szkoły i decyzję o założeniu szkoły. Potem ustalamy liczbę oddziałów w obrębie każdej klasy ( w szkole podstawowej wynika to z liczby dzieci danego rocznika w obwodzie szkoły i decyzji władz szkolnych o liczebności oddziału klasowego; w szkole ponadpodstawowej wynika to z przyjętego planu naboru uczniów i decyzji odpowiednich władz o liczebności oddziału klasowego)
Później podejmujemy decyzje dotyczące struktury programowej.
Ustalamy program szkoły tzn. jakie przedmioty i zajęcia dodatkowe będą w szkole prowadzone ( częściowo wynika to z typu placówki i ustalonego dla niej programu kształcenia a częściowo z inicjatywy kierownictwa szkoły ). Po czym tworzymy plan nauczania, tj. ile godzin tygodniowo przeznacza się na realizację poszczególnych przedmiotów i w których klasach, a także ile godzin tygodniowo przeznacza się na zajęcia dodatkowe ( częściowo wynika to z ramowego planu nauczania dla danego typu szkół a częściowo z inicjatywy kierownictwa szkoły ).
Kolejnym etapem są decyzje dotyczące pedagogicznej struktury osobowej, czyli obsada osobowa przedmiotów, zajęć dodatkowych, kto, jaki przedmiot, w jakich klasach, oddziałach, ile godzin tygodniowo. Wynika to z decyzji kadrowych i z pensum tygodniowego nauczycieli i innych pracowników pedagogicznych.
Na koniec pozostaje sprawa pomocniczej struktury osobowej a więc obsada księgowości, sekretariatu, stanowisk obsługi szkoły. Korzystamy tutaj z tabeli stanowisk, norm zatrudnienia lub decyzji organu prowadzącego szkołę.
Podsumowując, dyrektor, który zaczyna działalność w danej placówce lub organizuje ją od podstaw powinien podejść do wymienionych wyżej grup czynności w następującej kolejności:
Opracować strukturę realizacyjną i kontrolną na dany rok szkolny (szkoła z dniem 1 września musi rozpocząć sprawne funkcjonowanie ) następnie dopracować system kierowania szkołą ( aby mieć wsparcie i współdziałanie wszystkich uprawnionych do tego organów i reprezentacji ). W tym momencie powstają warunki do długofalowych uzgodnień i nakreślenia polityki kierowania szkołą. Wreszcie, stosownie do przyjętej polityki kierowania szkołą, warto podejść do wypracowania systemów motywacyjnych, które będą tę politykę wzmacniać.
2
2