Obecnie terminem "renesans" określa się epokę trwającą od XIV do XVI wieku. W różnych krajach epoka ta osiągała różną rozpiętość czasową - we Włoszech rozpoczęła się już w początku wieku XIV i natomiast w Europie północnej rozpoczęła się dopiero w wieku XV. We Włoszech historycy przyjmują jako datę końcową rok 1527 z kolei renesans północny trwał, zdaniem historyków do końca wieku XVI, choć w niektórych krajach (np. w Polsce) przedłużył się do początku wieku XVII.
W renesansie nie stworzono nowych systemów konstrukcyjnych. Rozwijano wzory rzymskie, bizantyjskie, nawiązywano także do gotyckich. Materiałem tradycyjnym w uboższym budownictwie była cegła, zaś w budowlach monumentalnych -kamień. Powszechnie stosowano sklepienia półkoliste kolebkowe oraz kopuły, które ze względu na znaczne rozpiętości stały się największymi osiągnięciami konstrukcyjnymi. Miały one formy bani lub założonej na kwadracie kopuły na żaglach.
Typowa kopuła renesansowa nie opierała się bezpośrednio na żaglach, lecz była podniesiona na bębnie mającym okna. Zyskano przez to we wnętrzu wrażenie większej głębi perspektywicznej, zaś w sylwecie budynku górująca nad całością kopuła była doskonale widoczna ze znacznych odległości. Nowym jej elementem, wzbogacającym także całą bryłę budynku, była latarnia, zwieńczona hełmem i doświetlająca wnętrze .
W renesansowych sklepieniach kolebkowych wprowadzono lunety. Lunetą nazwano odcinek sklepienia, poprzeczny w stosunku do głównego, stwarzający możliwość umieszczenia okna lub drzwi. Powierzchnie sklepienia często kasetonowano i pokrywano dekoracją gipsową (stiuk) lub malowano. Stosowano sklepienia klasztorne i nieckowe (rys. 3-2b). Pojawiło się nieznane dotąd sklepienie lustrzane (zwierciadlane), czyli sklepienie klasztorne lub nieckowe przechodzące ku środkowi w płaski strop lub w sklepienie o bardzo małej krzywiźnie. Pole to chętnie ozdabiano malowidłami. Płaskie stropy belkowe stosowane w bogatszych rozwiązaniach w XV w. urozmaicano kasetonami. W budowlach murowanych spotykamy kasetony wykonane w stiuku, tynku lub wykute. w kamieniu. W stropach nieozdobnych w celu zabezpieczenia belek od zapalenia się iskrami z kominków przybijano do spodu deski, które pokrywano wyprawą gipsową lub wapienną. Powstały w ten sposób sufity (z włoskiego - soffitto) których płaszczyzny mogły też być po malarsku dekorowane
Twórcy wczesnych form renesansowych w ucieczce od gotyku zwrócili się ku bliskim sobie wzorom antycznym, które swobodnie przetwarzali. Na przykład w głowicy przypominającej koryncką opuszczono liście akantu, zmieniono ich proporcje lub pozostawiono je tylko w jednym poziomie. Rozwiązaniem o podobnym charakterze było oparcie archiwolty wprost na słupach bez impost lub zmiana proporcji antycznych elementów gzymsu. Okna renesansowe, podobnie jak w gotyku, dzielono w środku kolumienką, lecz przesklepiano je półkoliście. Drzwi wejściowe do budynku wieńczyły także półkoliste łęki. Ściany odzyskały znaczenie podstawowego elementu konstrukcyjnego, a w rozwiązaniu elewacji podkreślano ich poziome ukształtowanie. Dlatego wydobywano podział budynku na kondygnacje z zaznaczeniem plastycznym zwiększającego się ich ciężaru coraz bliżej terenu. Aby ożywić zewnętrzną płaszczyznę ściany wprowadzono boniowanie, czyli zróżnicowany układ ciosów i akcentowane spoiny. Boniowanie było gładkie, fazowane, w diamenty i dzikie zwane także rustyką. Z motywów tych osiągnięto w renesansie efekty artystyczne, dzięki którym ściany poszczególnych budynków miały odrębny charakter. Specjalnego znaczenia nadano renesansowym gzymsom wieńczą- cym. Formy ich były wzorowane na antycznych lub bardziej od nich rozbudowane. Dzięki potężnemu wysunięciu poza lico ściany gzyms rzucał głęboki cień stanowiąc wyjątkową ozdobę budynku.
Wzorem budowli epoki renesansu były, charakteryzujące się wspaniałą harmonią i równowagą całości, budynki postawione przez starożytnych. Bardzo ważna była równowaga między ścianami, kolumnami, filarami, a stropami i belkowaniem. Części, które dźwigały musiały być proporcjonalne do tych, które były dźwigane. Popularne były kolumny wraz z ozdabianymi kapitelami, arkady i kopuły. Budowano kościoły i bazyliki, ale również budowle, których przeznaczenie było świeckie. Powstawały piękne ratusze, pałace, prywatne domy, czy wspaniałe wille. Architekci renesansowi opierali plany kościoła na rysunku koła kwadratu lub krzyża równoramiennego, tak .W dobie renesansu rozwinęło się budownictwo pałaców. Bogate rody zatrudniały sławnych architektów do projektowania wygodnych siedzib. Budowano ogromne domy, w których tez liczyła się równowaga i umiar. Z zewnątrz pałace były dość skromne. Okna wszystkie były podobne, ozdobione górą półkolistymi łukami, umieszczone wszystkie, równolegle, na pierwszej i drugiej kondygnacji. Najniższa kondygnacja miała mniejsze okienka oraz drzwi z zamkniętym półkoliście, prostym portalem. Wzdłuż budowli biegły gzymsy, które oddzielały poszczególne kondygnacje. Gzyms, który znajdował się najwyżej, przy samym dachu i był największy, silnie wysunięty przed fasadę pełnił funkcję zdobnicza całego budynku. Dobrym przykładem jest krużganek na Wawelu. Arkadowe krużganki znajdują się na dwóch kondygnacjach (parterze i pierwszym piętrze) i otaczają wewnętrzny dziedziniec z trzech stron. Drugie piętro zajmują smukłe kolumny, o które opiera się nieco wysunięty dach. Pomieszczenia w renesansowych pałacach był duże, z wysokimi, drewnianymi stropami. Ozdobne belki, które krzyżowały się nawzajem, na suficie tworzyły kwadraty, nazywane kasetonami. W salach, pełniących reprezentacyjne, funkcje ściany pod sufitem zdobiły fryzy; malowidła ścienne.
Okres I:
Z tego okresu pochodzi zamek na Wawelu. Słupy drugiego piętra, nadzwyczaj smukłe, przypominają nóżki flamingów, dolne dźwigają na swych kapitelach nowy rząd słupów, na nim dopiero wspiera się dach. Te przysmukłe laseczki, przepasane kapitelami, mają charakter jeszcze gotycki. W ornamencie okien i drzwi -późne gotyckie laskowania, bardzo misterne. Po tragicznym pożarze w 1499r, który zniszczył część zamku, został on odbudowany. Najpierw pracami kierował Rosenberg, następnie Franciszek Florentczyk, a po jego śmierci Bartolomeo Berrecci i Bendkt z Sandomierza. W trzech skrzydłach zamku rozmieszczono sale i komnaty poprzedzone od strony dziedzińca trójpoziomowym krużgankiem. Czwarte skrzydło nie posiada części mieszkalnej- jest to ściana kurtynowa z traktem komunikacyjnym. W dwóch dolnych poziomach mieszczą się pomieszczenia gospodarze (parter) i komnaty mieszkalne. Poprzedzają je krużganki. Wzorowane są one na budowlach wczesno florenckich a arkadami opartymi na głowicach kolumn. Na 3 poziomie mieszczą się komnaty reprezentacyjne. Ich znaczną wysokość odzwierciedla poziom krużganków, kolumny są bardzo smukłe, podwojone w pionie- jedna na drugiej. Nadaje to jednak wawelskim krużgankom niespotykana lekkość. W połowie wysokości znajdują się przewiązki, które poprawiają ich proporcje ,a konstrukcja podparta jest dzbanuszkami (funkcja dekoracyjna, lepsze oświetlenie kapiteli kolumn, poprawiają statykę-obciążenie dachu spada na centralną powierzchnię głowicy). Obramowania drzwi i okien łączą motywy zdobnictwa późnogotyckiego i renesansowego oraz wzory florenckie.
Budownictwo sakralne w 1 okresie renesansu ogranicza się do kaplic dobudowanych do istniejących kościołów gotyckich. Najwcześniej wybudowana i najpiękniejsza z nich to Kaplica Zygmuntowska. Została dobudowana do Katedry Wawelskiej (1519-1533). Zaprojektowana została przez Berrecciego na planie kwadratu. Wnętrze pokrywa kopuła wsparta na ośmiobocznym z zewnątrz, kolistym wewnątrz bębnie. ( kopuła jest symbolem nieba- Berrecci wtargnął w ten sposób w przestrzeń przeznaczoną dla Boga). Wnętrze doświetlają okna umieszczone w bębnie oraz wysokiej latarni. Hełm pokrywa miedziana pozłacana łuska. Kopuły zdobią kasetony z roślinnymi rozetami. W nawach głównych umieszczono ołtarz i sarkofagi ostatnich Jagiellonów. Mniejsze wnęki boczne przeznaczono na posągi świętych.