Janusz Korczak - lekarz, pisarz, wychowawca.

Janusz Korczak - „Stary Doktor”- pseudonimy Henryka Goldszmita, urodził się w 1878 albo w 1879 roku, a zmarł w 1942 roku. Był lekarzem z zawodu, wychowawcą z powołania, pisarzem - poetą z talentu. Dominował w nim jednak wychowawca i pedagog. Swoją wiedzę lekarską oddał na usługi dzieciom; talent literacki poświęcił twórczości dla dzieci i twórczości pedagogicznej. i bogatej spuściźnie literackiej i teoretycznej obejmującą m. innymi literaturę dla dzieci ( np. ”Król Maciuś Pierwszy”, „Bankructwo Małego Dżeka”, „Kiedy znów będę mały”), dla dorosłych ( np. „ Dzieci ulicy”, „Dziecko salonu”, „Jak kochać dziecko”, „Prawo dziecka do szacunku”), jak również dzieła „Tryptyk pedagogiczny”, „Pisma wybrane” możemy poznać jego teorię pedagogiczną, o prekursorskim charakterze wobec ówczesnych teorii wychowawczych. Większość swego życia zamknął w stworzonym przez siebie warszawskim zakładzie wychowawczym dla dzieci żydowskich - w „Domu Sierot”, a później w „Naszym Domu”, bliźniaczym zakładzie dla dzieci polskich. Dzieci z „Domu Sierot” nie odstąpił aż do ich i swojej śmierci w obozie w Tremblince w lipcu 1942 roku. Janusz Korczak oprócz działalności pedagogicznej szerzył wśród ludzi zainteresowania problemami wychowania i zrozumienia różnych potrzeb dzieci. W jego pisarskim dorobku mieszczą się prace pedagogiczne, szkice psychologiczne, felietony oraz utwory beletrystyczne dla dzieci.

Dla Korczaka liczyła się praca wychowawcza, obowiązek opiekuna sierot, dzień codzienny z całą treścią jego codziennych drobiazgów i konieczności i całą inspiracją psychologicznych i artystycznych „objawień”. Jego praca dla dzieci była powołaniem, radością poszukiwań, hazardem gry o ludzkie dusze, niezwykłym napięciem oczekiwania na wyniki. Była samą miłością i szacunkiem, autentyczną radością, a ta miewa chwile zadumy i goryczy, momenty zwątpienia i poczucia porażki.
Naczelną zasadą i treścią życia J. Korczaka, była walka o dobro dziecka, o jego godne i szczęśliwe życie, o równoprawne korzystanie z dobrodziejstw tego świata. Walkę o równouprawnienie dziecka porównywał do wielkich ruchów społecznych, dążących do wyzwolenia warstw pokrzywdzonych. Podkreślał także z całą mocą pozycję, jaką dziecko zajmuje w społeczeństwie z racji chociażby liczby dzieci na świecie oraz czasu trwania dziecięctwa. Korczak był prekursorem walki o prawa dziecka. Zwracał szczególną uwagę na nierównoprawną pozycję dzieci w społeczeństwie, ich zależność od dorosłych. Domagał się uznania dziecka za pełnowartościowego człowieka już od chwili narodzin. Uważał, że dziecko ma prawo być sobą, być takim jakim jest.

Korczak przez całe swe twórcze i pracowite życie walczył o stworzenie warunków dla pełnego i harmonijnego rozwoju osobowości dziecka, o rozumienie jego potrzeb. Dowodził, że dziecku przysługuje prawo do rozumnej miłości, pełnej troski i odpowiedzialności, a także szacunku dla jego niewiedzy i ciężkiej pracy poznania, doświadczenia i wzrostu. Janusz Korczak dostrzegał w dziecku człowieka. Wyznaczał mu rolę aktywnego współtwórcy własnego życia i przyszłości.

Podstawowe założenia pedagogiki Janusza Korczaka:

-dziecku należy się szacunek, powinno być traktowane jako podmiot, gdyż rozwija się dzięki własnej aktywności

-wychowanie powinno być traktowane jako proces oparty na partnerstwie

-dziecko powinno mieć zapewnione prawo do opieki

-całe społeczeństwo dorosłych powinno być odpowiedzialne za warunki życia dziecka

powinno się poszukiwać i pogłębiać wiedzę o dziecku

-wszelkie techniki zastosowane w działaniach pedagogicznych powinny wynikać z założeń danego systemu opiekuńczo - wychowawczego

Proponował system zachęt i trzy zasady pedagogiczne:
1. współgospodarzenie - szczególne miejsce w „systemie” J. Korczaka zajmowała praca w zakresie samoobsługi wychowanków. Najlepszych pracowników darzono wielkim szacunkiem. Dzięki tzw. dyżurom Dom Sierot funkcjonował na zasadzie niemal całkowitej samoobsługi.
2. współzarządzanie - na przykładzie Rady Samorządowej, Sądu Koleżeńskiego i Sejmu Domu Sierot Korczak dał dzieciom prawo w porozumieniu z dorosłymi do ustalania zasad normujących podstawowe dziedziny życia „zakładu” i obowiązujące wszystkich bez wyjątku wychowanków i wychowawców.
3. oddziaływanie opinii społecznej - ujawniała się ona w pracy, komu jaki powierzyć dyżur, w wyrokach sądowych dzieci, w plebiscytach.
Swoje zasady Korczak realizował w Domu Sierot, gdzie wprowadził w życie nowe

metody wychowawcze w postaci między innymi:
- tablicy do porozumiewania się z dziećmi, na której wywiesza się wszelkie zawiadomienia , ogłoszenia itp. Powyższa tablica zmusza wychowawcę do obmyślenia każdego przedsięwzięcia, chroni przed wadliwymi lub zbyt pochopnymi decyzjami a dzieci uczy namysłu i odróżniania spraw drobnych od istotnych, oraz uczy cierpliwości oczekiwania na decyzję.
- sądu koleżeńskiego, z jego oryginalnym kodeksem przebaczenia. Jest on „kamieniem węgielnym” wychowania Korczaka, sądził , że jest to zaczątek nowego , konstytucyjnego wychowawcy, który „nie, dlatego nie krzywdzi dziecka, że je lubi czy kocha, ale dlatego, że istnieje instytucja, która je przed bezprawiem, samowolą, despotyzmem wychowawcy broni” Sąd opierał swoją pracę na głęboko humanitarnym i wychowawczym kodeksie wynikającym ze zrozumienia i moralnej oceny czynu.
- gazetki dziecięcej „Mały Przegląd” , która „uczy sumiennego spełnienia dobrowolnie przyjętych zobowiązań, uczy planowej pracy, opartej na zrzeszonym wysiłku rozmaitych ludzi, uczy śmiałości w wypowiadaniu swych przekonań, uczy przyzwoitego sporu w argumentach, ..., reguluje i kieruje opinią, jest sumieniem gromady” .
- prowadzenia systemu dyżurów dzieci, które obejmowały :pracę nad utrzymaniem czystości, pracę w kuchni, bibliotece, pomoc słabszym w nauce, opiekę nad chorymi itp. Dzieci same sobie w zasadzie wybierały dyżury, mogły się nimi zamieniać. System ten stanowił bodziec w procesie samowychowania dziecka.

W apelu o godne traktowanie istoty ludzkiej, a szczególnie dziecka Korczak wymienia 3 główne zasady:
1. Prawo dziecka do śmierci.
2. Prawo dziecka do dnia dzisiejszego.
3. Prawo dziecka, by było tym, czym jest.

Studiując jego pisma pedagogiczne, odnajdziemy w nich apel do wychowawców, by zatroszczyli się o takie prawa dziecka, jak:
· prawo do szacunku (dla niewiedzy, dla smutku, niepowodzeń i łez; dla misterium poprawy, dla młodego wysiłku i ufności, dla pracy poznania, dla tajemnic i wahań ciężkiej pracy wzrostu, dla własnych słabości)
· prawo do miłości (do piersi matki, atmosfery ciepła i troskliwości) i przyjaźni
· prawo do tajemnicy (tajemnicy osoby, jak i własnych spraw, przeżyć i doznań)
· prawo do samostanowienia (prawo antytezy, prawo do oporu, do protestu, do upominania się i do żądania, do wypowiadania własnych myśli, do życia własnym wysiłkiem i własną aktywnością)
· prawo do własności (siebie- do samoposiadania i do swoich rzeczy)
· prawo do własnego rozwoju i dojrzewania
· prawo do ruchu, d zabawy, do pracy i badania
· prawo do sprawiedliwości w życiu

Wychowanie, wychowawca w ujęciu Korczaka.

J. Korczak „zwraca szczególną uwagę na to, by bronić dziecko przed lękiem, strachem, by odpowiednio zaspokajać jedną z najistotniejszych potrzeb dziecka — poczucie bezpieczeństwa. W opowieści Dziecko salonu przedstawia wspomnienia własnego dzieciństwa i lęki przeżywane pod wpływem różnych, nowych, często niezrozumiałych dlań zjawisk i sytuacji. Ukazuje jeden z poważniejszych i często popełnianych błędów w wychowaniu rodzinnym — wychowanie przez wzbudzanie strachu.

Janusz Korczak uważał, że każdy wychowawca powinien zaspokajać potrzeby emocjonalne swoich wychowanków, które warunkują prawidłowy rozwój dziecka i odpowiednie wychowanie. Istnieje też konieczność przełamania bariery psychologicznej, która oddziela świat dorosłych od świata dzieci. Według Korczaka instytucje oświatowo - wychowawcze powinny dostrzegać, że dzieci mają swoje prawa, dążenia i oczekiwania. To wychowawca organizując życie dzieci i oddziałując na nie powinien znać ich prawa, dążenia, oczekiwania.

Korczak próbował znaleźć odpowiedź na podstawowe pytanie : czym jest w swej istocie wychowanie? .Wychowanie według Korczaka to przede wszystkim opieka, obrona, obowiązek chronienia dzieci przed niedomaganiami otaczającego ich świata, nieuporządkowanego, źle urządzonego i źle rządzonego, prawie w ogóle nie dostrzegającego istnienia dzieci, nie rozumiejącego potrzeb i spraw „ludu małorosłego”. Nie ma jasnego podziału pomiędzy wychowywaniem dziecka a opieką nad nim. Wychowanie miało być twórczym procesem polegającym na ustawicznym poszukiwaniu własnych skutecznych form i metod.

Zasadniczym elementem w poglądach pedagogicznych J. Korczaka, obok metod i technik wychowania jest sam ich realizator, opiekun-wychowawca. Jego zdaniem bywają różne typy wychowawców. Bywają brutale i mizantropi. Są wychowawcy tylko na pokaz życzliwi, w istocie wrogowie i krzywdziciele dzieci. Bywają wychowawcy - dozorcy, którzy uważają, że ich obowiązkiem jest przede wszystkim czuwać. Bywają też wychowawcy „tyrani”, przesadnie czuli na przykład na punkcie czystości moralnej dzieci.

Wielki wychowawca, Janusz Korczak pisał - „ wychowawca, który nie wytłacza a wyzwala, nie ciągnie a wznosi, nie ugniata a kształtuje, nie żąda a zapytuje, przeżyje wraz z dzieckiem wiele pięknych chwil”.

Według Korczaka dobry wychowawca- opiekun

-musi spełnić przede wszystkim podstawowy wymóg, jakim jest poznanie samego siebie. „ Bądź sobą - szukaj własnej drogi. Poznaj siebie , zanim zechcesz dzieci poznać. Zdaj sobie sprawę z tego, do czego sam jesteś zdolny, zanim dzieciom poczniesz wykreślać zakres ich praw i obowiązków. Ze wszystkich sam jesteś dzieckiem, które musisz poznać, wychować i wykształcić przede wszystkim” . Wychowawca powinien odznaczać się autentyczna pracowitością, zajmować się ciągłym i wszechstronnym poznawaniem dziecka.

-Opiekun powinien być dobrym diagnostą zarówno poprzez stałą obserwację dziecka, jak również poprzez empatie, umiejętność wczuwania się w świat jego uczuć i przeżyć. Jest to wymóg stawiany wychowawcy przez Korczaka, gdyż tylko wtedy będzie on mógł zrozumieć świat dziecka , jego problemy oraz rozpoznać wiele jego potrzeb.

-Jednym z podstawowych zadań opiekuna - wychowawcy jest wspieranie rozwoju wychowanka: „ Mogę stworzyć tradycje prawdy, ładu, pracowitości, uczciwości, szczerości, ale nie przerobię żadnego z dzieci na inne, niż jest. Brzozo pozostanie brzozą, dąb dębem, łopuch łopuchem. Mogę budzić to, co drzemie w duszy, nie mogę nic stworzyć.” .

-Inną bardzo ważną cechą wychowawcy są umiejętności organizatorskie, zwłaszcza w wychowaniu grupowym. Wychowawca jest odpowiedzialny za wychowanków. Korczak podkreśla, że ” Wychowawca nie jest obowiązany brać na siebie odpowiedzialności za odległą przyszłość, ale całkowicie odpowiada za dzień dzisiejszy..” . Opiekun - wychowawca winien w praktyce realizować również prawo dziecka do bycia dzieckiem, do szacunku ,, wykazywać tolerancję do jego niewiedzy i niepowodzeń. W szczególnie w przypadkach trudności wychowawczych nauczyciel powinien odznaczać się cierpliwością.

Reformator wychowania.

Janusz Korczak był reformatorem wychowania, zwłaszcza wychowania zbiorowego, zakładowego; jest twórcą oryginalnego systemu wychowania opiekuńczego, wychowania opartego na zaufaniu, miłości, szacunku i porozumieniu się z dzieckiem, a realizowanego przede wszystkim poprzez samorząd dziecięcy i inspirowanie pożytecznej i ciekawej autoedukacyjnej działalności dziecka. System ten zachował trwałe wartości

Był on wrogiem zamkniętego, sztywnego, mało elastycznego systemu wychowawczego. Odnosił się on sceptycznie do wszelkich „ skutecznych praw” w wychowaniu. Wskazywał ogólne kierunki działania, zasady, które wychowawca powinien dostosowywać zawsze do konkretnych potrzeb i możliwości konkretnych dzieci w określonych sytuacjach. Przeciwstawiał się rozpowszechnionemu w ówczesnej praktyce pedagogicznej „wpajaniu dyscypliny”, wykluczał kary cielesne, potępiał praktyki zawstydzania dzieci.

Idee Korczaka przeniknęły do polskiej oświaty dzięki zmianom ustrojowym 1989r, Wpisując się w modele kształcenia i wychowania autorytarnego szkolnictwa niepublicznego. Na przykład powołane w Warszawie Liceum ogólnokształcące (a od 1999 także gimnazjum) przejęło filozofię tego pedagoga jako przewodnią w wychowaniu młodzieży dla dokonywania samodzielnych wyborów, współdecydowania o sprawach dla niej ważnych czy stwarzaniu w szkole warunków do przeżywania przez uczniów doświadczeń samodzielnego i odpowiedzialnego działania w społeczeństwie demokratycznym.

Bibliografia:

1. Dębnicki K., Korczak z bliska, Warszawa 1985

2. Śliwerski B., Kwieciński Z., PEDAGOGIKA. Podręcznik akademicki, Tom 1, Warszawa 2003

3. Wołoszyn S., Korczak, Warszawa 1982

---