Pedoutologia
Nauczyciel w UE i zglobalizowanym świecie
Nauczyciel i oświata w kontekście integracji europejskiej
Ideał wychowania od dawna wpływał na kształtowanie określonego wzoru osobowego człowieka, którego cechy uważane były za doskonałe, godne naśladowania. Europejskim ideałem wychowawczym stała się edukacja dla pokoju zgodna z Europejską konwencją praw człowieka niosąca za sobą takie wartości jak demokracja, człowiek, wspólna Europa” Wprowadzanie w życie obejmuje interdyscyplinarną przebudowę programów nauczania, a szczególnie wychowania w duchu tolerancji religijnej, rasowej, i społecznej.
UE nie tworzy jednolitego sytemu edukacji. Kwestie dotyczące edukacji w państwach członkowskich nie podlegają uregulowaniom wspólnotowym. Każde z państw realizuje własną politykę oświatową, wyznacza jej cele i kierunki i ustala jak będą kształceni jego obywatele. Wspólnota nie ingeruje w systemy edukacyjne, natomiast zachęca do współpracy. Jednym z aspektów tej współpracy jest umożliwianie kształcenia i podejmowania pracy w dowolnym państwie na terenie UE.
Uznając zróżnicowanie na obszarze swoich państw dążono jednocześnie do uznawalności posiadanego wykształcenia niezależnie od miejsca jego zdobycia. System ten opiera się na zasadzie zaufania do rzetelności kształcenia odbywanego w poszczególnych państwach i określa procedurę jego uznawania. Decyzję w sprawie uznania kwalifikacji podejmuje państwo pobytu na wniosek zainteresowanego, który jest rozpatrywany przez specjalną komisję. Drugą formą weryfikacji wykształcenia jest egzamin kwalifikacyjny, który powinien obejmować elementy wykształcenia wymagane w państwie przyjmującym. Egzamin odbywa się w języku kraju przyjmującego.
Rola nauczyciela w szkole europejskiej
Nie tylko w Niemczech, Holandii i Wielkiej Brytanii, ale także w pozostałych państwach Unii Europejskiej duże znaczenie ma kształcenie ogólne i zawodowe nauczycieli. Wszędzie obowiązuje poziom akademicki, w niektórych krajach, jak chociażby w Grecji czy Portugalii, poziom przygotowania zawodowego. Ale wszędzie na nauczycielu spoczywa ogrom zadań, jego praca podlega ciągłej ocenie i weryfikacji, najbardziej przez samych uczniów. Programy nauczania nie są stałe ani jednolite nawet w jednym państwie. Stosowane są tylko ogólne wytyczne w zakresie podstawowych celów nauczania, wychowania społeczno-emocjonalnego, treści kształcenia, sugestii metodycznych i stopnia nowatorstwa, ciągłości i spójności w zakresie terminologii, a także obciążenia ucznia.
Oczekiwania wobec szkoły w sytuacji kryzysu wartości w świecie współczesnym
Szkoła podobnie jak rodzina, przeżywa kryzys swojej tożsamości. Nie zaspokaja wszystkich oczekiwań uczniów, jest mało atrakcyjna w swoich treściach i społecznej formule funkcjonowania. Przejawia w sobie wiele niewłaściwych form relacji międzyludzkich Coraz częściej stawiane jest pytanie: czy szkoła potrzebna jest młodemu pokoleniu. Można przypuszczać, że tak, ale głównie po to by pomagać w określeniu sensu życia, wyposażyć w system wartości powszechnie uznawany i społecznie pożądany. Uczeń oczekuje od nauczycieli pomocy w uświadamianiu sobie własnych możliwości i wypracowaniu osobistych sposobów radzenia w sytuacjach trudnych; oczekuje przygotowania do dorosłego, samodzielnego życia. Rola szkoły, gdy rodzice stają się wychowawczo coraz mniej sprawni, może być na tym polu szczególna, a jej zadaniem powinno być kompensowanie deficytów społecznego rozwoju dziecka. Humanizacja szkoły, czyli dążenie do wszechstronnego rozwoju ucznia, musi stanowić fundament dla całej działalności edukacyjnej nauczycieli, która obejmuje jednocześnie nauczanie, kształcenie umiejętności i wychowanie. Wychowanie musi stanowić integralną część działalności każdego nauczyciela.
Nakłady na szkolnictwo
Krajami o najniższych nakładach na edukację są Grecja (2,5%) i Hiszpania (3,3%)PKB. Niemcy uważani przez nas za kraj bogaty przeznaczają 4,6%PKB, podczas gdy najwyższe nakłady są w Finlandii (7,9%), Irlandii (6,7%) oraz w Beneluksie - ponad 6,5%. (Dla porównania w Polsce wynosi on 4, 36 w roku 2004). Generalnie można stwierdzić, że średnie nakłady na szkolnictwo w państwach członkowskich UE, w ostatnich latach, wynoszą 5,48%PKB.
Pensum nauczycieli
Stałe pensum dla nauczycieli występuje w 5 państwach: w Hiszpanii 30godz., Danii27godz., Portugalii 24godz., Wielkiej Brytanii 23 godz., i Belgii 22 godz. W pozostałych państwach pensum jest zróżnicowane, gdyż regulują je przepisy lokalne kraju. Najmniejsze zróżnicowanie występuje w Niemczech i Grecji, gdzie pensum wynosi od 18 do 21 godzin, a w pozostałych państwach przedstawia się następująco: Luksemburg 18-24 godz., Francja 18-27 godz., Holandia 21-26 godz., Irlandia 22-25 i Szwecja 24-28 godzin.
Przygotowanie zawodowe nauczycieli
Zaledwie w pięciu z piętnastu państw obowiązuje nauczycieli ukończenie studiów uniwersyteckich, są to: Austria, Finlandia, Francja, Grecja i Szwecja. Niemieccy nauczyciele, którzy chcą uczyć w szkołach podstawowych, średnich lub zawodowych, kończą na ogół wyższe szkoły pedagogiczne. Brytyjscy nauczyciele to przede wszystkim osoby z wykształceniem pedagogicznym, uniwersyteckim i politechnicznym. Koniecznie muszą mieć ukończone studia wyższe. W Holandii istnieje kilka możliwości dochodzenia do zawodu nauczycielskiego: czteroletnie instytuty w połączeniu z roczną praktyką pedagogiczną, czteroletnie wyższe studia zawodowe o charakterze nauczycielskim bądź pięcioletnie studia uniwersyteckie, z rocznym przygotowaniem pedagogicznym.
W niektórych państwach nauczyciele pracujący zarówno w szkołach podstawowych jak i średnich mogą się legitymować wykształceniem zawodowym uzyskanym w szkołach nie mających statusu uniwersyteckiego, w toku kształcenia trwającego 3,5-4 lata.
Procedury awansu zawodowego nauczycieli
Podobnie jak pensum godzin, tak procedury awansu zawodowego określone są przepisami centralnie, lokalnie, bądź jednymi i drugimi. Podejście centralne, jednakowe na obszarze całego państwa obowiązuje w Belgii, Francji, Grecji, Irlandii w odniesieniu do szkół podstawowych, w Luksemburgu w odniesieniu do szkół średnich, a w Portugalii i Włoszech w obu typach szkół.
Regulacje dotyczące awansu zawodowego ustalone na poziomie lokalnym obowiązują w Anglii, Danii, Holandii. Połączenie obu systemów obowiązuje w Niemczech i Hiszpanii.
Najprostszy system awansowania zastosowany został w Luksemburgu, gdzie wszyscy nauczyciele, którzy posiadają odpowiedni staż są awansowani automatycznie. Dość rygorystyczne przepisy są we Francji, gdzie obok oceny wewnętrznej, na poziomie danej szkoły, niezbędna jest też ocena dokonywana przez ekspertów zewnętrznych. Awans zawodowy jest skorelowany z wiekiem i stażem nauczyciela. W Irlandii nauczyciele nie podlegają ocenie zewnętrznej, ale mają obowiązek zdać egzamin wewnętrzny i posiadać określony staż w zawodzie. We Włoszech natomiast nauczyciele nie podlegają żadnej ocenie, ale aby awansować na wyższy stopień muszą posiadać minimalny pięcioletni staż i zdać egzamin o charakterze konkursowym.
Poziom autonomii szkół
O autonomii szkoły decydują następujące aspekty jej funkcjonowania:
- czas przeznaczony na zajęcia szkolne,
- zarządzanie kadrą nauczycielską,
- zarządzanie środkami finansowymi
- oraz aspekty pedagogiczne, czyli dydaktykę.
Z uwagi na różnorodność rozwiązań w zakresie zarządzania, zależnie od tego, czy szkoła nadzorowana jest przez organizację prywatną, czy organ państwowy, wyodrębniono trzy główne modele podejmowania decyzji:
szkoła mająca pełny zakres uprawnień i autonomii,
szkoła podejmująca decyzje w porozumieniu z organem kompetentnych władz i/lub w granicach określonych przez ten organ, a więc mająca ograniczoną autonomię,
szkoła nie uczestnicząca w procesie podejmowania decyzji i nie mająca autonomii.
Wśród krajów UE, największą autonomię mają szkoły we flamandzkojęzycznej części Belgii (szkolnictwo podstawowe) oraz Holandii i Wielkiej Brytanii - na obydwu szczeblach szkolnictwa. W kilku sprawach decyzje podejmowane są w porozumieniu z organem kompetentnych władz lub w granicach wyznaczonych przez ten organ. Z kolei najbardziej ograniczone uprawnienia decyzyjne mają szkoły w Niemczech i Luksemburgu. W gestii samych placówek- na obydwu szczeblach w Niemczech i w szkolnictwie średnim 1. stopnia w Luksemburgu- leży jedynie ustalanie tygodniowego planu lekcji.
W pozostałych państwach UE występuje system mieszany w którym część decyzji podejmują szkoły a w części muszą realizować zarządzenia władz oświatowych
Status nauczyciela w UE
Zmiany technologiczne i społeczne wymagają od nauczyciela coraz szerszych kompetencji oraz gotowości do stałego poszerzania swojej wiedzy i pracy w zmieniających się warunkach, zwłaszcza w krajach Europy Środkowo-Wschodniej, a jednocześnie prestiż zawodowy nauczyciela spada i pogarszają się warunki pracy. Doprowadza to do sytuacji, iż pomimo powszechnego w Europie niżu demograficznego w niektórych krajach pojawia się zagrożenie braku nauczycieli. Pozycja społeczna nauczyciela w Polsce nie jest tak wysoka, jak w krajach zachodnich. Wiąże się to głównie z poziomem wynagrodzeń osiąganych przez nauczycieli, ale nie tylko. Kwalifikacje zawodowe znaczą tu także sporo. Mimo to są już w Polsce szkoły elitarne, gdzie nauczyciel posiada wysoką pozycję społeczną, jest szanowany i nieźle wynagradzany.
Bycie nauczycielem w Niemczech jest wg badań opinii publicznej najgorszym zawodem z możliwych. Stan ten spowodowany jest szerokimi uprawnieniami nauczycieli:14 tygodni wakacji w roku, statut dożywotniego urzędnika, krótki czas pracy.
We Francji również krytykowany jest powszechnie status nauczyciela jako urzędnika.
Negatywny odbiór zawodu nauczyciela jest powodem występujących braków nauczycieli np. w Niemczech brakuje ok. 20000 nauczycieli.
Literatura:
Dziewulak D, Systemy szkolne Unii Europejskiej, wyd „Żak”, Warszawa, 1997.
Zeszyty Naukowe WSP w Bydgoszczy, Prusak,Z. Warczyński . Studia Peagogiczne, Zeszyt 12(3), Pedagogika przedszkolna i wczesnoszkolna, Bydgoszcz, 1986.
Świętochowska Urszula, Systemy edukacyjne cywilizacji przełomu XX i XXI wieku, wyd. Adam Marszałek, Toruń, 2000.
http://parl.sejm.gov.pl/WydBAS.nsf/0/5B394EDCA941C294C12576480048C3F7/$file/Analiza_%20BAS_2009_21.pdf
1