Protetyka - w ujęciu klasycznym jest nauką o zastosowaniu w procesie leczenia i profilaktyki zaopatrzenia ortopedycznego.

Pojęcie - zaopatrzenie ortopedyczne - oznacza całokształt działania, związanego z uzupełnieniem defektów strukturalnych i funkcjonalnych narządu ruchu za pomocą konstrukcji mechanicznych. Celem stosowania tych konstrukcji jest m. in.:

• funkcjonalne uzupełnienie brakującej kończyny,

• ułatwienie lub umożliwienie poruszania się,

• odciążenie chorego odcinka narządu ruchu,

• poprawa stabilizacji niesprawnej kończyny,

• zmniejszenie bólu,

• korekcja zniekształcenia

Podział zaopatrzenia ortopedycznego:

1. Protezy - konstrukcje zastępujące amputowaną kończynę. Służą one do odtwarzania jej podstawowych czynności ruchowych.

2. Ortezy - czyli aparaty ortopedyczne i inne konstrukcje ( obuwie wkładki ortopedyczne), dopasowane do istniejących odcinków narządu ruchu i spełniające określone zadanie mechaniczne. Służą one poprawie upośledzonej czynności ruchowej.

3. Sprzęt pomocniczy, ułatwiający poruszanie się lub wykonywanie określonych czynności przez pacjentów z dysfunkcją narządu ruchu. Są to m. in. kule, laski, pojazdy inwalidzkie oraz inne urządzenia, zwiększające stopień samodzielności osób z upośledzoną sprawnością ruchową

Aktualnie mówimy o protetyce i ortotyce jako o odrębnych działach, chociaż zawsze w systematyce występują wspólnie.

Działy protetyki klasycznej:

1. Protetyka właściwa - uzupełnianie elementami brakującymi w celu uzyskania funkcji.

2. Ortotyka - wspieranie elementami odtwarzającymi ( wady nabyte) lub wykształcającymi ( wady wrodzone) funkcję.

3. Kalceotyka - stosowanie indywidualnie ordynowanego obuwia lub wkładek ortopedycznych (elementy ortotyczne)

4. Epitetyka - uzupełnianie lub zmniejszanie ubytków kosmetycznych bez istotnego skutku dla funkcji czynnościowej.

5. Adiuwatyka - wyposażenie osoby w przyrządy pomocnicze ułatwiające wykonywanie czynności życia codziennego.

W Reumatologii szerokie zastosowanie ma zaopatrzenie ortopedyczne zwłaszcza z zakresu ortotyki, adiuwatyki i kalceotyki.

ORTOTYKA

Zadania - stabilizacja; korekcja; odciążenie; kontrola zakresu, kierunku oraz siły ruchów w stawach, substytucji funkcjonalnej ( np. porażonych mięśni )

Funkcje - statyczna, dynamiczna

Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna ISO - nazewnictwo dotyczące ortez zewnętrznych

• Orteza stopy - (FO) - orteza obejmująca całość lub część stopy

• Orteza skokowo - stopowa (AFO)

• Orteza kolanowa - (KO)

• Orteza kolanowo - skokowo - stopowa ( KAFO)

• Orteza Biodrowa - (HO)

• Orteza Biodrowo - kolanowa ( HKO)

• Orteza Biodrowo - kolanowo - skokowo - stopowa (HKAFO)

• Orteza palca ( PO) - obejmująca całość lub część palca

• Orteza ręki (HO)

• Orteza nadgarstkowo - ręczna ( WHO) - obejmuje staw promieniowo - nadgarstkowy i rękę

• Orteza nadgarstkowo - ręczno - palcowa ( WHFO) - jw. I jeden lub więcej palców

• Orteza łokciowa (EO)

• Orteza łokciowo - nadgarstkowo - ręczna ( EWHO)

• Orteza ramienna ( SO)

• Orteza ramienno - łokciowa (SEO)

• Orteza ramienno - łokciowo - nadgarstkowo - ręczną (SEWHO)

• Orteza krzyżowo - biodrowa (SIO)

• Orteza lędźwiowo krzyżowa ( LSO)

• Orteza piersiowo - lędźwiowo - krzyżowa ( TLSO)

• Orteza szyi ( CO)- obejmująca całość lub część odc. szyjnego w tym staw szczytowo - potyliczny

• Orteza szyjno - piersiowa ( CTO)

• Orteza szyjno - piersiowo - lędźwiowo - krzyżowa ( CTLSO)

Hasłem przewodnim współczesnej ortotyki jest maksymalna poprawa funkcji przy wykorzystanie możliwi prostej konstrukcji, zapewniającej wygodę pacjentowi z uwzględnieniem wymogów estetycznych

Ortezy wykonywane mogą być indywidualnie lub seryjnie ( w całości lub modularnie ).

Ortotyka kręgosłupa C

Podział ortez ze względu na strukturę:

Miękkie - typu Schantz'a , szalowy

Zastosowanie

• względne ograniczenie ruchomości,

• względne odciążenie po lekkich urazach i przeciążeniach kręgosłupa szyjnego

• dyskopatia

• artroza

• dalszy etap leczenia po złamaniach w odc. szyjnym

• kręcz szyi nabyty

Półsztywne - typu Florida , Thomasa

Zastosowanie jw. oraz

• w blokach kręgowych wrodzonych,

• kręgozmykach,

• RZS

Mocniejsza siła stabilizacji dzięki wzmocnieniu

Sztywne - typu Campa,

Philadelphia ( możliwość zainstalowania ortezy czaszkowej Halo ( złamania stabilne bez objawów ucisku ) i ortezy półgorsetowej piersiowej - stabilne unieruchomienie odcinka czaszkowo piersiowego do poziomu TH 10 - 11)

Zastosowanie

• istotne unieruchomienie ,

• odciążenie,

• stabilizacja bez możliwości ucisków obojczyków,

• profilaktyka po urazie

• wady wrodzone zęba obrotnika z niestabilnością

• wady wrodzone wyrostków kręgów z niestabilnością,

• niestabilność szczytowo obrotowa

Pneumatyczne - dzięki rękawowi pneumatycznemu w części obojczykowej kołnierza po napełnieniu go uzyskuje się bardzo mocną kontrolowaną elongację szyjnego odcinka kręgosłupa

Zastosowanie

• żebro szyjne

• kręcz szyi nabyty,

• RZS

• Zmiany zwyrodnieniowo - zniekształcające stawów.

Kołnierz ortopedyczny należy nosić 15 - 20 minut kilka razy dziennie.

Ortotyka tułowia

Podział ortez

Miękkie - ( dawniej pas, sznurówka miękka. Oznacza ortezę pozbawioną usztywnień szynujących) działanie jej polega głównie na podtrzymywanie powłok brzusznych , co z kolei może pośrednio dzięki mechanizmowi zbliżonemu do tłoczni brzusznej , wywierać wpływ stabilizujący na kręgosłup.

Ortezy tego typu znajdują nadal zastosowanie w :

• artrozach,

• zapalnych zespołach bólowych nerwopochodnych,

• złamaniach żeber

• dyskopatie do L1 - 2

• prosto trzymacze w wadach postawy

Półsztywne ( dawniej sznurówka półsztywna , sznurówka właściwa , oznacza ortezę wyposażoną w usztywnienia ( elastyczne fiszbiny) , sprężyste stalki- sprężyny płaskie. Działanie jej polega na spełnienie roli pasa oraz na znaczny stabilizowaniu kręgosłupa )

Zastosowanie

• po operacjach neurochirurgicznych

• różnego pochodzenia spondyloartrozach i spondylozach, chondrozach

• zespołach bólowych w przebiegu wad rozwojowych, pourazowych ,pozapalnych ,nowotworowych

Sztywne ( dawniej sznurówka półgorsetowa, gorset pełny, szkieletowy) oznacza ortezę charakteryzującą się zdecydowaną korekcją.

Gorset typu Jewetta

Zastosowanie

• złamanie kompresyjne kręgosłupa

• dyskopatie z zespołami uciskowymi, centralnymi, korzeniowymi

• wspomaganie leczenia operacyjnego

• reklinacja trzonów kręgowych

Inne gorsety - np. różnego rodzaju konstrukcje typu - Williamsa, Hohmanna, Taylora

Ortotyka kończyn dolnej

Staw Kolanowy

Podział ortez kolanowych pod względem pełnionej funkcji

1. stabilizujące w pozycji pośredniej( kontrolujące rzepkę w zwichnięciach )

2. korygujące oś

3. odciążające ( rzepkę, elementy więzadłowe lub kostne

4. ograniczające ruch : stałe ( przeprost) regulowane (zegarowe)

Reumatologia

• Stosuje stabilizatory ( wcześnie wdrożone ) opóźniające proces destrukcji i znoszące ból.

• Daleko posunięte zwyrodnienia do stopnia ubytków kostnych elementów stawowych ( kwalifikacja do endoprotezoplastyki stawu) dzięki jednoszynowym stabilizatorom mogą być skutecznie zaopatrzone ortotycznie nieoperacyjnie

W reumatologii zastosowanie również mają stabilizatory stawu skokowego.

Ortotyka kończyny górnej

Temblaki - zwichnięcia

Stabilizatory;

• stawu łokciowego , ( przy łokciu tenisisty - opaska poniżej stawu)

• stawu promieniowo - nadgarstkowego - przy braku opozycji i odwiedzenia kciuka ( zaniku kłębu kciuka) spowodowanymi zmianami zniekształcająco - zwyrodnieniowymi CMC kciuka - orteza obejmuje kciuk .

Łuski z masy termoplastycznej, robione indywidualnie dla pacjenta. utrzymujące prawidłowe ustawienie kończyny

Stopnie deformacji wg A. Seyfrieda

Iº - Pacjent potrafi sam wykonać czynną korekcję deformacji

IIº - Pacjent nie jest w stanie wykonać czynnej korekcji deformacji, ale umie utrzymać siła mięśni ustawienie prawidłowe

IIIº - Terapeuta jest w stanie biernie skorygować , ale pacjent nie jest w stanie korekcji utrzymać

IVº - Utrwalona deformacja . Skorygowanie tylko operacyjne.

W II º - zalecane są ortezy o charakterze czynnym - typu Lesiaka, IIIº - ortezy o charakterze biernym - aparat regulowany. W Iº i IVº nie stosuje się ortez.

Ortezy ręki typu:

• Lesiaka - stabilizacje sklepienia poprzecznego ręki.

• Swansona - z odciążeniem na palce po rekonstrukcji prostowników, wzmacniające zginacze , koryguje ustawienie palców względem osi ręki.

Szyny stabilizujące stosowane w obrębie ręki

• Szyna stabilizująca staw nadgarstkowy

• Szyna stabilizująca paliczek dystalny ( szyna naparstkowa Stacka) - lekka higieniczna ortez palcowa ręki ( szyna naparstkowa ) do natychmiastowego zastosowania. Zastosowanie : unieruchomienie w stawach międzypaliczkowych , dalszych palców ręki, uszkodzenie prostownika palca, złamanie awulsyjne, złamania kości paliczków dalszych.

• Orteza Andersona - stabilizująca kciuk w stosunku do pozostałych kości śródręcza

• Orteza stabilizująca Engena

Ortezy kontrolujące ustawienie nadgarstka oraz ustawienie i ruchy palców

• Orteza Andersona stabilizująca staw nadgarstkowy i kciuk, wspomagająca biernie ruch prostowania palców w stawach MCP.

• Orteza Capenera biernie korygująca przykurcz w stawach PIP przy wykorzystaniu czynnego zginania palca do napięcia sprężyny.

ADIUWATYKA

Głównymi przedmiotami są różne elementy podpórcze ( laski, kule, podpórki wielopunktowe, balkoniki itp.), wózki inwalidzkie, pojazdy przystosowane do potrzeb , bielizna oraz odzież specjalna.

Laski - funkcją biomechaniczną laski jest stworzenie dodatkowego punktu podparcia ( stabilizacja podczas stania przez zwiększenie powierzchni podparcia.

Stosowane w małej dysfunkcji oraz w doleczaniu po zastosowaniu kul.

Dopasowanie lasek - długość laski określa odległość szczytu krętarza większego od podłoża - mierzona w pozycji stojącej pacjenta. Zgięcie w stawie łokciowym kończyny podpierającej się laską winno wyniosić 20 - 30º przy odstawieniu laski od bocznego brzegu obcasa, na odległość 20cm.

Kule funkcja biomechaniczna identyczna jak w przypadku laski,

Kule są używane w bardziej zaawansowanych schorzeniach niż laski.

Rodzaje kul:

• łokciowe,

• pachowe,

• ramienne,

• przedramienne,

• uniwersalne z wymiennymi elementami,

• reumatologiczne

Zasady dopasowania jak wyżej , wyjątek stanowi kula reumatyczna gdzie podparcie przedramienne znajduje się na poziomie łokcia. Rękojeść umieszczona na obwodowym zagiętym ku górze końcu, podparcia przedramiennego. Długość tego podparcia uzależniona jest od osobniczej długości przedramienia.

Podpórki wielopunktowe

Znajdują zastosowanie w ciężkich dysfunkcjach, gdzie stan chorego zezwala tylko na ograniczone chodzenie czyli na kroczenie ( przemieszczanie się ).

Rozróżniamy

• podpórki stałe ( balkoniki)

• podpórki kołowe (2, 3, 4 - kołowe - balkoniki kołowe)

• wózki do chodzenia.

„wózki inwalidzkie”

• standardowe,

• pokojowe,

• terenowe,

• ręczne,

• silnikowe,

• fotelowe,

• leżakowe,

• specjalne ( transportowe, sportowe, elektryczne)

• samochody inwalidzkie,

• rehabilitacyjne ( pełzaki, foteliki do siadu płaskiego, rowery trójkołowe )

Specjalne wyposażenie uzupełniające - czyli urządzenia dodatkowe

Podział

• sprzęt manipulacyjny ( wydłużający zasięg kończyn górnych )

• pomoce chwytne

• przyrządy pomocnicze ( umożliwiające spożywanie posiłków, ubieranie się)

• narzędzia specjalne ( pomoce dla potrzeb wykonywania pracy zawodowej, rekreacji itp.)

• chwytaki (bardziej precyzyjne od sprzętu manipulacyjnego )

• sprzęty przyłóżkowe

• sprzęt łazienkowy,

KALCEOTYKA

Wkładki i obuwie - wykonywane indywidualnie do potrzeb pacjenta ( deformacji stopy w przebiegu RZS)

Najczęściej stosowane wkładki - supinujące pięte, pronujące przodostopie.

Buty - trzymające staw skokowy, sztywne, szerokie, zazwyczaj sznurowane. Dobrana wysokość do zmian zachodzących w stawie biodrowym i kolanowym - różna długość kończyn.

Na początku trwania choroby zalecane jest noszenie butów typu adidas, jak również klapki rynienkowate.

---