Prawo ubezpieczeń gospodarczych. - Wykład II 19.03.2006 r.
Suma ubezpieczeniowa to określona kwota pieniężna, na jaką zawarto umowę ubezpieczenia i stanowi górna granicę odpowiedzialności ubezpieczenia i jest podstawa do naliczenia wysokości składki.
Jeżeli firma ubezpieczeniowa nie postanowi inaczej w ogólnych warunkach to odpowiada do wysokości sumy ubezpieczeniowej za każdy wypadek, jaki będzie miał miejsce w okresie ubezpieczenia niezależnie od możliwości jej wyczerpania.
Podstawą naliczenia wysokości sumy ubezpieczeniowej w ubezpieczeniach majątkowych jest zazwyczaj wartość ubezpieczanego mienia.
W ubezpieczeniach majątkowych dobrowolnych propozycje SU podaje ubezpieczający,
W ubezpieczeniach majątkowych obowiązkowych propozycję SU podaje firma ubezpieczeniowa.
W ubezpieczeniach osobowych wartość SU deklaruje sam ubezpieczający - zależy to od jego możliwości finansowych.
Zadaniem ubezpieczającego nie jest wyłącznie wybór systemu sumy ubezpieczeniowej, ale także wskazanie oczekiwanych przez niego poziomów jej wysokości.
Trzeba uwzględnić rodzaj, rozmiary i częstotliwość występowania potencjalnych szkód.
W tych systemach, w których występuje suma do wyczerpania klient powinien zastrzec w umowie możliwość jej uzupełnienia w chwili, gdy nie zabezpiecza ona pokrycia dalszych strat.( może dopłacić składkę na dalszy okres aby kontynuować ubezpieczenie).
W przypadku SU ubezpieczający może zastosować jeszcze inne środki, które nie oddziaływując na system jej stosowania wpływają jednak na uregulowanie jej wysokości jak i likwidują konieczność doubezpieczania w przypadku w przypadku wzrostu wartości mienia.
Te inne środki to:
Klauzula inflacyjna - zgodnie, z którą ubezpieczeniu podlega wartość rzeczywistego mienia wraz z jej hipotetycznym zwiększeniem o współczynnik inflacji. Strony umowy przyjmują przypuszczalną inflację i w takim stopniu wzrasta wysokość SU oraz automatycznie wysokość składki. Po zakończeniu okresu ubezpieczenia dokonuje się rozliczenia składki na podstawie rzeczywistej wysokości inflacji.(składka nadpłacona podlega zwrotowi).
Klauzula inwestycyjna - polega w niej ubezpieczeniu wartość rzeczywistego mienia wraz z jej zwiększeniem o wartość przewidywanych nakładów inwestycyjnych. Stosowanie tej klauzuli i rozliczanie odbywa się na podobnych zasadach jak w klauzuli inflacyjnej.
Różnica jest taka, że ubezpieczający nie musi zwiększać generalnej sumy ubezpieczeniowej, lecz klauzula może dotyczyć wyodrębnionej grupy mienia co, do której ma on określone plany inwestycyjne. W ten sposób ubezpieczający unika kosztownych nadubezpieczeń.
W poszczególnych rodzajach ubezpieczeń występują charakterystyczne systemy stosowania SU.
W systemie SU w ubezpieczeniach OC występują:
SU na zdarzenie
SU do wyczerpania,
Generalne SU do wyczerpania i sumy na zdarzenie.
SU na zdarzenie.
Firma ubezpieczeniowa odpowiada za wypłatę odszkodowań na rzecz poszkodowanego do wysokości ustalonej sumy za każde zdarzenie, które ma miejsce w okresie trwania umowy ubezpieczeniowej. Ilość zdarzeń i szkód w okresie ubezpieczenia nie ma znaczenia dla obowiązku odszkodowawczego.
SU do wyczerpania.
Suma ubezpieczeniowa odpowiada do wysokości sum za wszystkie zdarzenia w okresie ubezpieczenia. Każdorazowa wypłata odszkodowania zmniejsza wysokość SU, która może ulec wyczerpaniu.
Generalna SU do wyczerpania i suma na zdarzenie.
- Firma ubezpieczeniowa odpowiada w ramach całej umowy do wysokości sumy generalnej, która po każdej wypłacie odszkodowania ulega pomniejszeniu.
- W ramach zawartej umowy ogranicza się dodatkowo odpowiedzialność odszkodowawcza dla określonych podgrup ryzyka poprzez określenie SU na zdarzenie.
Inne systemy stosowania SU w ubezpieczeniach mienia.
System na sumy stałe.
Ubezpieczenia na wartości częściowe.
Ubezpieczenia systemu obrotów miesięcznych.
Ubezpieczenia systemu sum zmiennych.
Ubezpieczania na pierwsze ryzyko.
System odpowiedzialności firmy ubezpieczeniowej.
Jest to formuła zastosowana w umowie ubezpieczenia, która opierając się na relacjach wartości ubezpieczeniowej i SU jest jednym z czynników decydujących o stopniu odpowiedzialności firmy ubezpieczeniowej za szkodę.
W wyniku tych relacji SU do wartości ubezpieczeniowej w ubezpieczeniach mogą zaistnieć 3 przypadki:
1. Nadubezpieczenie - gdy suma ubezpieczeniowa jest wyższa od wartości ubezpieczeniowej.
2. Ubezpieczenie pełnej wartości - gdy SU równa jest wartości ubezpieczeniowej.
3. Podubezpieczenie (niedoubezpieczenie) - gdy SU jest niższa od wartości ubezpieczeniowej.
Dodatkowo wśród systemów odpowiedzialności mamy:
system odpowiedzialności proporcjonalnej
system odpowiedzialności na pierwsze ryzyko.
1. System odpowiedzialności proporcjonalnej polega na tym, że firma ubezpieczeniowa wypłaca odszkodowanie tylko w takiej wysokości faktycznej szkody w jakiej pozostaje SU do wartości ubezpieczeniowej - zależność proporcjonalna.
W nadubezpieczeniu - odszkodowanie jest równe wysokości szkody.
W ubezpieczeniu pełnej wartości - również jaka szkoda takie odszkodowanie.
W przypadku niedoubezpieczenia - jeśli wartość rzeczywista rzeczy jest 100ooo a suma ubezpieczenia 50ooo a powstała szkoda 50ooo to wypłata odszkodowania wynosi 25ooo, tj. proporcjonalne jak SU do wartości rzeczywistej rzeczy.
2. System odpowiedzialności na pierwsze ryzyko polega na tym, że firma ubezpieczeniowa wypłaca odszkodowanie równe wartości szkody ale tylko do wysokości SU.
W nadubezpieczeniu - odszkodowanie jest równe wartości szkody.
W ubezpieczeniu pełnej wartości - odszkodowanie będzie równe wartości szkody.
W przypadku niedoubezpieczenia odszkodowanie też jest równe wartości szkody, jeśli szkoda mieści się w granicy SU, ale jest mniejsze od wartości szkody, jeżeli szkoda przewyższa SU.( nie może być tak, że wysokość odszkodowania będzie wyższa od SU od której były płacone składki).
Są pewne elementy, które obniżają stopień odpowiedzialności firmy ubezpieczeniowej. Są to sytuacje, gdy w umowie ubezpieczenia wprowadza się rozwiązania, które % i kwotowo ograniczają stopień odpowiedzialności firmy ubezpieczeniowej.
Funkcja stymulacyjna.
Franszyza integralna. - zwalnia ona firmę ubezpieczeniową z obowiązku wypłaty odszkodowania w tych przypadkach kiedy szkoda nie przekracza pewnej określonej kwoty lub określonego ułamka lub % SU, bądź też wartości ubezpieczeniowej, tzn. Jeśli szkoda nie przekroczy pewnego pułapu to ubezpieczycie nie wypłaca odszkodowania, a jeśli przekroczy ten pułap to wypłaca się całość odszkodowania tak jakby franszyzy nie było.
Franszyzę integralną ustanawia się po to aby ubezpieczyciel ochronił się od likwidacji mało istotnych szkód.
Franszyza redukcyjna - polega na obniżeniu każdego odszkodowania o określoną kwotę lub % wartości ubezpieczeniowej niezależnie od wartości szkody.
Stosujemy ją w ubezpieczeniach różnego rodzaju towarów składowanych, bo szkody handlowe wynikają z fizycznej wartości towaru, np. towar nie ma tej samej wagi do wysechł.
Do jednego towaru można zastosować obydwie franszyzy.
Udział własny ubezpieczonego w szkodzie - polega na tym, że warunki ubezpieczenia z góry wyłączają określoną część ryzyka z odpowiedzialności firmy ubezpieczeniowej i pozostawiają ją w udziale ubezpieczającemu. Może być ona % do odszkodowania lub wielkością bezwzględną.
W założeniu udział własny powinien pełnić funkcję prewencyjną, czyli stymulować i pobudzać ubezpieczonego by był zainteresowany nie wystąpieniem szkody.(90% firma i od tego wysokość składki).
Próba kształtowania wysokości różnych franszyz odbywa się w korelacji z wysokością składek i jest możliwa, gdy firma ubezpieczeniowa przygotuje kilka wariantów treści umowy ubezpieczenia.- ofert.
Dokonanie pełnego rachunku opłacalności udziału własnego i franszyz jest trudne z uwagi na brak danych, których nie posiadamy, np. przewidywalna wielkość szkód, ich liczebność w przedziałach szkodowości w latach poprzedzających.
Odszkodowania i świadczenia.
W wyniku realizacji umowy ubezpieczeniowej może dojść do wypłaty odszkodowania - świadczenia.
Odszkodowanie - jest wypłatą firmy ubezpieczeniowej na rzecz ubezpieczonego, której wystąpienie ma miejsce pod warunkiem zaistnienia zdarzenia losowego objętego ochroną ubezpieczeniową.
W zależności od rodzaju odszkodowania używamy albo terminu odszkodowanie przy mieniu, albo świadczenie w przypadku umów osobowych.
Podsumowując wysokość odszkodowania zależy od:
Wartości ubezpieczenia,
Sumy ubezpieczenia,
Systemu odpowiedzialności firmy ubezpieczeniowej,
Parametrów obniżających stopień ochrony ubezpieczeniowej,
Wystąpienia okoliczności obniżających odszkodowanie lub zmierzających do odmowy odszkodowania,
Wystąpienia okoliczności wyłączenia prawa do odszkodowania.
Składak ubezpieczeniowa.
Jest to suma pieniężna, jaka ubezpieczający jest zobowiązany zapłacić firmie ubezpieczeniowej za udzieloną przez nią ochronę.
Sposoby obliczania składki, jej wielkości dla ubezpieczeń indywidualnych określone są postanowieniami taryf, które ustalają firmy ubezpieczeniowe.
W taryfie są dane takie jak:
Zbiór stóp składek odpowiadających wszystkim typowym rodzajom ryzyka.
Wysokość rabatów dla ubezpieczających, które odlicza się od składki w określonych przypadkach w związku z obniżeniem ryzyka - zachowanie specjalnych warunków bezpieczeństwa(2 zamki więcej).
Przeciwieństwo bonusów to malusy - wysokość dodatków doliczanych do składki jak ryzyko jest większe od przeciętnego.
Są w taryfie sposoby obliczania składki za ubezpieczenia krótkoterminowe.
Wysokość składki zależy od:
sumy ubezpieczeniowej,
stopy składki.
Stopa składki stanowi należność firmy ubezpieczeniowej od każdego 1000 lub jednostek pieniężnych sumy ubezpieczeniowej.
Składki można różnicować na;
jednorazowe,
wielokrotne.
Formy podziału ryzyka ubezpieczeniowego.
I.Poziom - koasekuracja.
To szczególny przypadek ubezpieczenia. Występuje gdy ubezpieczający decyduje się ubezpieczyć jedno ryzyko w co najmniej 2 zakładach u 2 ubezpieczycieli, które to zakłady są świadome, że współuczestniczą w umowie ubezpieczenia po stronie przejmującej ryzyko.
Koasekuracja oznacza podobnie jak ubezpieczenie pierwotny podział ryzyka, ale równocześnie wieloczęściowy podział ryzyka. Reprezentuje poziomy podział ryzyka, ponieważ partycypujące zakłady ubezpieczeń są złączone umowami ubezpieczenia.
Koasekuracja oznacza ponadto odpowiedzialność poszczególnych ubezpieczycieli na szkodę w takim %, w jakim uczestniczą oni w zebranej składce tytułem ubezpieczenia własnej części ryzyka.
Mamy dwie postacie koasekuracji:
zewnętrzna.
Występuje, gdy to ubezpieczający podpisuje umowę ubezpieczenia z każdym z ubezpieczycieli osobno powierzając w umowie określoną część ryzyka, a ubezpieczycie odpowiada oddzielnie za przejętą część ryzyka przed ubezpieczającym.
Ta forma zewnętrzna posiada wiele niedogodności tak dla ubezpieczającego jak i dla ubezpieczycieli.
Dla ubezpieczającego niedogodnością jest konieczność zawierania kilku zamiast 1 umowy ubezpieczenia.
Dla ubezpieczycieli to okoliczność, że bezpośredni kontakt ubezpieczającego z innymi ubezpieczycielami nie jest mile widziany dla tego ubezpieczyciela, ze względów konkurencyjnych.
Aby wyeliminować te niedogodności praktyka wypracowała inną formę, czyli koasekurację wewnętrzną.
Koasekuracja wewnętrzna - w tej formie ubezpieczający zwraca się z wnioskiem o prowadzenie umowy ubezpieczenia i wykonanie określonych czynności (pobór składki, wypłata odszkodowania) do 1 ubezpieczyciela, zwanego wiodącym, a ten z kolei występuje w imieniu innych ubezpieczycieli na podstawie otrzymanych pełnomocnictw.
Tak więc w konsekwencji obsługa klienta staje się obowiązkiem koasekuratora wiodącego, ale partycypacja w zyskach , w poborze składki w kosztach obsługi jest udziałem wszystkich koasekuratorów.
Rolą koasekuratora wiodącego jest wyręczanie ubezpieczającego ubezpieczającego czynnościach ubezpieczeniowych. Koasekuratorem wiodącym zostaje zazwyczaj pierwszy ubezpieczycie zaakceptowany przez ubezpieczonego - klienta.
Umowy między koasekurantami co do wyrównywania strat mogą mieć 2 formy:
Koasekuracja cicha.
Koasekuracja solidarna.
Koasekuracja cicha występuje, gdy ubezpieczający nie wie jak koasekuratorzy podzielili ryzyko między siebie.
Koasekuracja solidarna oznacza odpowiedzialność wszystkich koasekuratorów łącznie za całość ubezpieczonego ryzyka, natomiast mają prawo regresu wobec siebie.
Podział ryzyka jest nieczytelny a głównym celem jest zapewnienie gwarancji wypłaty odszkodowania (świadczenia) na rzecz klienta.
Koasekuracja ta stosowania jest tam gdzie ryzyko jest wielkie, a ubezpieczający może zwrócić się do każdego koasekuratora o wypłatę odszkodowania.
Reasekuracja.
W przeciwieństwie do ubezpieczenia i koasekuracji reasekuracja zapewnia wtórny podział ryzyka, a podmiotem decydującym o zasadności zastosowania jest ubezpieczycie.
W procesie tym bierze udział ubezpieczycie i reasekurator.
Ubezpieczycie jest w tym procesie reasekurowanym - ubezpieczonym.
Na mocy tej umowy ubezpieczyciel - cedent, zobowiązuje się przekazać część lub całość ubezpieczonych rodzajów ryzyka wraz z odpowiadającą ich części składek reasekuratorowi - cesjonariuszowi, który zobowiązuje się te ryzyka przyjąć.
Reasekuratorem jest zwykle inny zakład ubezpieczeń, który na reasekuracje musi mieć zgodę. Najwięksi reasekuratorzy to są zakłady wyłącznie wyspecjalizowane w reasekuracji i nie robią ubezpieczeń bezpośrednich. (USA, W.B,Szwajcaria).
Celem reasekuracji jest ochrona ubezpieczeniowa od negatywnych skutków realizacji ponad przeciętnego ryzyka, a przede wszystkim wyrównanie portfela ryzyka.
W procesie reasekuracji występują 2 podmioty(strony reasekuracji):
Czynny - który przejmuje ryzyko,
Bierny - który powierza ryzyko.
Z tego punktu widzenia możemy wyróżnić reasekurację czynną i bierną.
Ryzyko oddane do reasekuracji nazywamy alimentem, a przyjmowane do reasekuracji kontalimentem.
Istnieje możliwość dokonania dalszego podziału ryzyka, a podmiotami tego podziału są wyłącznie reasekuratorzy.
Dalszy podział ryzyka może być nieskończony i taką umowę nazywamy retrocesją.
Reasekurator przekazujący ryzyko to retrocedent, a przyjmujący ryzyko to retrocesjonariusz.
Umowa reasekuracji i jej rodzaje.
Są 2 kryteria podziału:
Ze względu na charakter zobowiązań pomiędzy stronami.
Ze względu na sposób podziału ryzyka.
Umowa reasekuracji.
Charakter zobowiązań Metoda podziału ryzyka.
Umowa fakultatywna
proporcjonalne nieproporcjonalne
Umowa obligatoryjna
kwotowe nadwyżki szkody
Umowa mieszana. ekscedentowe
mieszane nadwyżki szkodowaości.
Reasekuracja fakultatywna - cechuje konieczność każdorazowego i indywidualnego reasekurowania określonego ryzyka bądź grupy ryzyk.
Wysokość składi reasekuracyjnej jest ustalana poprzez kolejne porozumienia między reasekuratorem a reasekurowanym. W tym przypadku obydwie strony umowy mają pełną swobodę. Cedent w kwestii przekazywania udziału w ryzyku , a reasekurator w kwestii przejęcia oferowanego udziału.
Wyróżniki umowy reasekuracyjnej fakultatywnej.
Potrzeba oddzielnej analizy cedowanego ryzyka przez reasekuratora.
Obejmowanie każdego ryzyka oddzielną umową.
Wysokie koszty i pracochłonność obsługi umów tak po stronie cedenta jak i reasekuratora.
W przypadku takiej umowy zakład ubezpieczeń musi kontaktować się z reasekuratorem w sprawie każdego ryzyka, które chce ubezpieczyć i które jednocześnie wymaga reasekuracji.
Jest to, zatem poważne ograniczenie swobody szczególnie wtedy, gdy musi się kontaktować z kilkoma reasekuratorami jednocześnie.
Obecnie ta forma jest stosowana rzadko, ale głównie:
w specjalnych ryzykach, które nie są objęte reasekuracjami obligatoryjnymi,
w przypadku przekroczenia przez ryzyko limitów określonych dla umów obligatoryjnych,
w przypadku, gdy jest możliwość uzyskania kontalimentów,
gdy wielkość działalności ubezpieczeniowej z segmentu nie uzasadnia zawierania umów obligatoryjnych.
Umowy reasekuracji obligatoryjne - były po fakultatywnych i stanowią wynika eliminacji wad umów fakultatywnych.
Cedent zobowiązuje się przekazywać a reasekurator przyjmować wszystkie reasekurowane umowy ryzyka na okres 1 roku.
Wszystkie ustalone rodzaje ryzyka są automatycznie pokrywane przez reasekuratora. Rozliczanie umów i towarzyszącym im wielkości (składka, odszkodowanie, prowizja) jest dokonywana okresowo np. kwartalnie na sporządzanych w tym celu wykazach zwanych bordery nadawcze, które są sporządzane przez reasekuratorów.
2 wykaz, czyli obciążenia z tytułu udziału reasekuratora w odszkodowaniach nazywamy bordery szkodowe.
Umowy obligacyjne zmniejszają w znacznym stopniu koszty obsługi reasekuracji, a dla zakładu ubezpieczeń oznacza to elastyczność i szybkie działanie. Obecnie są dominujące na rynku reasekuracji, np. przy ryzyku ogniowym.
Umowy mieszane, fakultatywno-obligatoryjne, otwartego pokrycia.
W przypadku takiej umowy cedent ma swobodę decyzji odnośnie powierzenia ryzyka do asekuracji.
Reasekurator nie ma tej swobody i zobowiązany jest przyjąć cedowane ryzyko.
Ta umowa jest niewygodna dla reasekuratora, bo cedent będzie przekazywał do reasekuracji tylko ryzyka nietypowe i kosztowne, a więc zawieranie takich umów ma miejsce, gdy reasekurator ma zaufanie do cedenta.
Inne 2 kryterium podziału ryzyka to reasekuracja proporcjonalna.
Ma ona miejsce wówczas, gdy udział reasekuratora w szkodach, które powstają w reasekurowanym ryzyku jest zawsze taki sam jak został ustalony jego udział w tym ryzyku.(Reasekuruje się 5% to w szkodach też 50%).
W ramach tych umów jest dodatkowy podział na:
umowy kwotowe,
umowy ekscedentowe,
umowy kwotowo-ekscedentowe.
Umowy kwotowe - polegają na tym, że cedent zobowiązuje się przekazywać reasekuratorowi określony % lub kwotowo udział w każdym ryzyku danego rodzaju, a reasekurator zobowiązuje się przyjąć ten udział.
Proporcjonalnie do przekazywanych udziałów cedent przekazuje adekwatną część przypisanej składki do tego udziału, a reasekurator uczestniczy w ewentualnym odszkodowaniu w tym samym %.
Obsługa tych ubezpieczeń jest pracochłonna i niekorzystna dla cedenta, bo przekazuje do reasekuracji ryzyko, które mogłoby być tylko jego udziałem własnym, bo musi każde ubezpieczenie reasekurować.
Umowa ekscedentowa - cedent według własnego uznania ustala wielkość udziałów własnych w ryzyku.
Udział własny cedenta jest nazywany zachowkiem.
Przedmiotem przekazu stają się nadwyżki ponad udział własny cedenta - ekscedenty. Ekscedent jest ustalano jako każda wielokrotność zachowka.
W przypadku dużego ryzyka może być ustalonych kilka ekscedentów.
Może wystąpić sytuacja,że zachowek z 1 ekscedentem nie wyczerpią całkowicie ryzyka, wówczas cedent może zawrzeć umowę reasekuracji z kolejnymi reasekuratorami. Np. zachowek 15 mil., a ekscedent 150 mil., ale są to bardzo skomplikowane operacje i u nas rzadko się zdarzają.
Umowy kwotowo-ekscedentowe - są stosowane, gdy suma ubezpieczeniowa ryzyka pomimo zastosowania reasekuracji kwotowej, wciąż przekracza udział własny cedenta i wymagane jest dodatkowe stosowanie reasekuracji ekscedentowej.
Na 1 poziomie kwotowa, a jeśli niewystarczająca to stosuje się ekscedentową.
Te proporcjonalne formy reasekuracji nie zapewniały całkowitej ochrony finansowej ubezpieczyciela, dlatego wymyślono reasekurację nieproporcjonalną.
Do umów reasekuracji nieproporcjonalnej należą:
Umowa nadwyżki szkody,
Umowa nadwyżki szkodowości.
Umowa nadwyżki szkody - reasekurator jest zobowiązany do pokrycia tej części szkody, która jest wyższa od ustalonego udziału własnego cedenta w szkodzie, a niższa od ustalonej górnej granicy odpowiedzialności reasekuratora.
Udział własny cedenta w szkodzie to priorytet, a górna granica odpowiedzialności reasekuratora jest nazwana limitem pokrycia reasekuracyjnego.
Taka forma reasekuracji chroni cedenta przed działanie dużego, szczególnego ryzyka, które przyjmuje postać katastrofy.
Umowa reasekuracji nadwyżki szkodowości - reasekurator jest zobowiązany wyrównać cedentowi nadwyżkę szkodowości mieszczącą się w określonym pułapie - jego granicach.
Cedent ponosi skutki realizacji ryzyka poniżej i powyżej tych granic.
Nadwyżka jest ustalona % w stosunku do składki ubezpieczeniowej wskaźnika szkodowości.
Umowa reasekuracji nadwyżki szkodowości obejmują najczęściej cały portfel ryzyka.
Jeśli chodzi o duże pojedyncze szkody, to stosuje się umowy kwotowe lub ekscedentowe, albo umowy nadwyżki szkód na ryzyku.
Do kumulacji szkód z 1 zdarzenia stosuje się umowy nieproporcjonalne - umowy nadwyżki szkodowości i umowy nadwyżki szkody.
8