Epidemiologia 13.03.2008 Wykład 2mgr. M. Skiba

Ryzyko zdrowotne - możliwość wystąpienia niekorzystnych następstw zdrowotnych (objawów chorobowych, upośledzenie funkcji); narażenie na dany czynnik w środowisku.

Ryzyko akceptowane - akceptowane przez daną społeczność prawdopodobieństwo wystąpienia choroby lub innych niekorzystnych skutków zdrowotnych.

Mierniki narażenia zdrowia (ryzyka)

Ryzyko - prawdopodobieństwo, że jakieś zdarzenie wystąpi np. dana osoba zachoruje lub umrze w określonym czasie lub wieku.

Ryzyko zachorowania - szansa z jaką określona osoba może zachorować na jakąś chorobę lub ulec wypadkowi.

Ryzyko względne - stosunek współczynników choroby (zwykle zapadalność) w grupie.

współczynnik zapadalności w grupie narażonej

RW =

współczynnik zapadalności w grupie nienarażonej.

Czynnik ryzyka - indywidualna cecha związana ze stylem życia lub narażeniem środowiskowym, cecha wrodzona albo odziedziczona, która jest związana ze stanem zdrowia. Uzasadnia postępowanie zapobiegawcze;

Grupa ryzyka - grupa osób, u których stwierdza się istnienie czynników zwiększających.

Etapy szacowania ryzyka

1. Identyfikacja zagrożenia obejmuje:

• rozpoznanie substancji stanowiących zagrożenie

• określenie jej szkodliwości oddziaływania

• określenie populacji, na którą wywiera wpływ dany czynnik

• określenie warunków narażenia

Dane te są uzyskiwane z badań laboratoryjnych, eksperymentalnych czy epidemiologicznych.

2. Oszacowanie zależności dawka - odpowiedź - określenie zależności między poziomem narażenia a zachorowalnością lub intensywnością innych skutków zdrowotnych.

Dane są uzyskiwane z badań eksperymentalnych oraz metod ekstrapolacji efektów uzyskiwanych przy dużych dawkach lub dawkach niskich.

3. Określenie narażenia - dane uzyskiwane z pomiarów środowiskowego monitoringu biologicznego charakterystycznych dla narażenia w populacji.

4. Podanie charakterystyki ryzyka. Oszacowanie częstości występowania szkodliwego efektu w populacji. Jest to ilościowe określenie zachorowalności lub innych zjawisk zdrowotnych.

Cele oszacowania ryzyka

1. Określenie ryzyka jest podstawą do określenia poziomu najwyższych dopuszczalnych stężeń (NDS) substancji szkodliwych.

2. Powinno stanowić podstawę do stosowania substancji chemicznych, określenie szczegółowych warunków ich stosowania oraz kontroli.

3. Szacowanie ryzyka dostarcza informacji umożliwiających jego kontrolę oraz podjęcie działań.

Tabela kontyngencji

Jednostka chorobowa	występuje	nie występuje
Czynnik ryzyka
Obecny Nieobecny	a c	b d

RW = a/a + b : c/c + d, gdzie:

a - liczba chorych narażonych na działanie czynnika

b - liczba zdrowych narażonych na działanie czynnika

c - liczba chorych nie narażonych na działanie czynnika

d - liczba zdrowych nie narażonych na działanie czynnika

W badaniach................................ klinicznie referencyjnych RW (ryzyko względne)

Obliczamy na podstawie ilorazu szans: RW = a x d/ b x c

Ryzyko przypisane (frakcja etiologiczna)- współczynnik choroby w grupie osób eksponowanych którym można przypisać narażenie. Ryzyko przypisane określa frakcję wszystkich przypadków choroby w populacji, które są przyczynowo związane z działaniem danego czynnika ryzyka. Ryzyko przypisane daje pogląd, jak zmniejszyłoby się natężenie choroby w populacji po wprowadzeniu działań zapobiegawczych.

RPp = p(RW-1)/P(RW-1)+1, gdzie

RPp - ryzyko przypisane (frakcja etiologiczna)

RW - ryzyko względne

p - proporcja osób w populacji narażonej na dany czynnik

Schemat badania opisowego

Populacja Choroba Wskaźnik

Narażenia

A (N_A osób) obecna u a osób (aN_A) nie jest oznaczany

B (N_B osób) obecna u b osób (bN_B) nie jest oznaczany

Schemat badania przekrojowego

czas

X

(x początek i koniec obserwacji)

Narażenie Choroba

Grupa badana obecna obecna a

nieobecna b

Grupa kontrolna nieobecna obecna c

nieobecna d

Inne wskaźniki

• częstość choroby w grupie badanej

Schemat badania kohortowego

- x - x - x - x - x - x - x

(x + obserwacja)

Narażenie Choroba

Grupa badana

Grupa kontrolna

Inne wskaźniki

• częstość choroby w grupie badanej a/a+b

• częstość chorobny w grupie kontrolnej c/c+d

• ryzyko względne [a(a+b)/c (c+a)]

Schemat badania kliniczno-referencyjnego

czas

x

(x początek i koniec obserwacji)

Choroba Narażenie

Grupa badana obecna obecna a

nieobecna b

Grupa kontrolna nieobecna obecna c

nieobecna d

Inne wskaźniki

• wskaźnik narażenia w grupie chorych i w grupie zdrowych, wskaźnik narażenia (ryzyka)

• siła związku

• powtarzalność

• swoistość związku

• następstwo czasowe

• obecność zależności o typie „narażenie odpowiedź biologiczna”

• biologiczne prawdopodobieństwo

• obecność dowodów.

Siła związku - pomiędzy dwoma zmiennymi określa się na podstawie poziomu znamienności w wynikach testów statystycznych. Zakłada się, ze silne, a więc statystyczne znamienne związki rzadko mają charakter przypadkowy. Jest to bardzo ważne kryterium w określeniu obecności związków przyczynowo-skutkowych.

Powtarzalność - oznacza, że rzeczywiste zależności przyczynowo-skutkowe będą widoczne w wynikach niezależnych badań podejmowanych w różnych krajach i w różnych ośrodkach.

Swoistość związku - pom. narażeniem i określonym zjawiskiem zdrowotnym jest trudnym kryterium do spełnienia, zwłaszcza w przypadku chorób o etiologii środowiskowej. W celu wyeliminowania wpływu czynników zakłócających stosuje się analizę wielu zmiennych.

Następstwo czasowe - obecność narażenia zawsze poprzedza wystąpienie.

Obecność zależności - o typie „narażenia” - odpowiedź biologiczna uważana za dowód na obecność związku przyczynowo-skutkowego. To jest zwiększenie wielkości ryzyka wraz ze wzrastającym narażeniem.

Biologiczne prawdopodobieństwo - obecność wzajemnego związku oraz zgodność z dotychczasowym stanem wiedzy dotyczącym zbliżonych zagadnień.

Obecność dowodów eksperymentalnych np. w badaniach nad zależnością między np. narażeniem na dym tytoniowy a stanem układu oddechowego u dzieci jest kryterium niemożliwym do spełnienia.

Etapy badania epidemiologicznego

1. Podejrzenie

Obserwacja hipotetycznego wpływu danego czynnika na określone zjawisko zdrowotne pochodzi z:

- praktyki klinicznej

- obserwacji okoliczności występowania zjawiska zdrowotnego

- badań laboratoryjnych

2. Sformułowanie hipotezy badawczej

3. Testowanie hipotezy badawczej

- odpowiedni dobór badania z zakresu epidemiologii analitycznej,

- zgromadzenie i analiza danych epidemiologicznych, czy istnieje statystycznie znamienna zależność,

- badania epidemiologiczne koncentrują się na testowaniu tzw. hipotezy zerowej; zakłada nieobecność związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy określonymi zmiennymi.

4. Ocena jakości badania

- zależność nie jest przypadkowa,

- czy zależność nie jest efektem błędu

- czy występują czynniki zakłócające

5. Interpretacja

Pułapka ekologiczna - badanie ekologiczne jest obarczone ryzykiem błędu systemu znanego jako „pułapka ekologiczna” (ecological fallacy w terminologii angielskiej). Pułapka ekologiczna polega na niezgodnej z rzeczywistością interpretacji zależności pomiędzy narażeniem i stanem zdrowia sugerowanej jednak przez wynik badania.

Przykład:

Stężenie radonu a rak płuca

Populacja A Populacja B

Stężenie radonu ↑ stężenie radonu ↓

rak płuca ↓ rak płuca ↑

Ocena związku pomiędzy narażeniem a odpowiedzią biologiczną

Y = k X, gdzie

Y - odpowiedź biologiczna (zmienna zależna)

X - narażenie (zmienna niezależna)

Natężenie odpowiedzi biologicznej zależy od wielkości narażenia lub wartość zmiennej zależnej jest związana.

Statystyka opisowa - graficzna lub matematyczna prezentacja zmienności w zakresie zmiennej zależnej i niezależnej np. zmienność w zakresie narażenia reprezentuje seria dobowych stężeń zanieczyszczeń powietrza w miejscu przebywania populacji (rejestrowanie monitorem) zaś zależność w zakresie odpowiedź biologiczna to częstość występowania danego objawu w danym dniu.

Statystyka analityczna - wyjaśnia, w jakim stopniu zmienność w zakresie zmiennej niezależnej objaśnia zmienność w zakresie zmiennej zależnej, uwzględnia ona obecność innych czynników przyczynowych, zależność odpowiedzi biologicznej

• narażenie

• modelowanie takiego związku

Zgodnie z równaniem Y = a X + e, gdzie

a- współczynnik regresji

e - wartość oznaczająca błąd oszacowania

Y - zmienna zależna

X - zmienna niezależna

Możemy uwzględnić wiele zmiennych niezależnych np. temperatura, wilgotność powietrza

Autokorelacja - skorelowanie obecności objawów w kolejnych dniach pomiarowych np. obecność kaszlu w jednym dniu łączy się z dużym prawdopodobieństwem, że będzie on również obecny w następnym dniu.

Zjawisko to może zniekształcać wyniki analizy regresji. Dlatego stosuje się techniki statystyczne zezwalające na korektę autokorelacji.

---