Epidemiologia jest nauką określającą zasięg i dystrybucję chorób w kategoriach ilościowych
Odpowiada na następujące pytania:

- dlaczego dany człowiek zachorował na daną chorobę?
- dlaczego poszczególne populacje ludzi mają różne ryzyko zachorowania na daną chorobę?

Rola lekarza
udzielić pacjentowi informacji dotyczącej ryzyka zachorowania na nowotworów związanych z poszczególnymi czynnikami; zwłaszcza związanymi ze stylem życia

Cele badań epidemiologicznych w onkologii
1. Określenie rozpowszechnienia i rozmiarów zachorowań na nowotwory
2. Poszukiwanie i identyfikacja czynników chorobotwórczych oraz określenie ich roli w
patogenezie nowotworów
3. Opracowanie programów zapobiegania i leczenia chorób nowotworowych

Typy badań epidemiologicznych

1. Opisowe - ocena częstości występowania choroby w danej populacji w poszczególnych latach, w zależności od płci, wieku, zawodu, miejsca zamieszkania etc.

2. Analityczne - sprawdzenie hipotez wynikających z badań opisowych (retrospektywne i prospektywne) głównie w celu potwierdzenia czynników, które mogą mieć wpływ na występowanie choroby oraz siły tych związków

3. Doświadczalne - ocena wpływu różnych czynników na powstawanie nowotworów oraz skuteczności środków zapobiegawczych

Rodzaje badań analitycznych

1. Kohortowe - wieloletnia ocena populacji osób narażonych i nie narażonych na dany czynnik pod względem liczby zachorowań na nowotwór

2. Typu „case-control” - porównanie narażenia na dany czynnik w grupie chorych na nowotwór i w grupie kontrolnej, dobranej odpowiednio spośród osób zdrowych

Wskaźniki epidemiologiczne

1. Zachorowalność - liczba nowych zachorowań w danym roku kalendarzowym*

2. Chorobowość - liczba nowych zachorowań oraz chorych żyjących a zarejestrowanych w latach ubiegłych*

3. Umieralność - liczba zgonów w danym roku kalendarzowym*
   4. Śmiertelność - stosunek umieralności do zachorowalności
   *w odniesieniu do 100.000 osób

Względne ryzyko zachorowania
Określa iloczyn ryzyka zachorowania u osób narażonych na dany czynnik (lub posiadających określoną cechę) w odniesieniu do osób nie narażonych (lub nie posiadających określonej cechy)

Typy współczynników epidemiologicznych

1. Surowe

2. Standaryzowane (uwzględniające strukturę danej populacji (np. wiek))

Źródła danych epidemiologicznych w onkologii

1. Karty zgłoszenia nowotworu

2. Akty zgonu

Realistyczna ocena możliwości zmniejszenia umieralności z powodu nowotworów w
najbliższych dekadach

CZYNNIKI możliwości redukcji narażenia
Tytoń 2/3
Alkohol 1/3
Dieta 1/4
Dodatki do żywności (w tym sól) 1/5
Tryb życia 1/3
Czynniki zakaźne 1/5
Czynniki reprodukcyjne -
Promieniowanie jonizujące i ultrafioletowe 1/10
Czynniki zawodowe 1/4
Leki i procedury medyczne -
Czynniki genetyczne 1/10

Statystyka nowotworów w Polsce

• około 110.000 nowych zachorowań rocznie

• około 80.000 zgonów rocznie

• około 20% ogółu zgonów (druga przyczyna po chorobach układu sercowo - naczyniowego)

• współczynniki zgonów: około 240/100.000 u mężczyzn i 170/100.000 u kobiet

Liczba zgonów na nowotwory złośliwe w Polsce w latach 1963-1996

Wzrost liczby zgonów nowotworowych wynika przede wszystkim ze wzrostu liczby zgonów z powodu raka płuca. Gdyby nie ten fakt, liczba zgonów nowotworowych miałaby tendencję malejącą

Przyczyny wzrostu liczby zgonów na nowotwory na świecie

• Wydłużenie średniego czasu życia

• Lepsza diagnostyka

• Dokładniejsze dane statystyczne

• Zmiany stylu życia i czynników środowiskowych

Profilaktyka onkologiczna

1. Pierwotna - zmniejszenie narażenia na czynniki rakotwórcze

2. Wtórna - wczesne wykrywanie, leczenie stanów przedrakowych

Wykrywanie nowotworów

• w fazie bezobjawowej

• w wyniku rutynowych badań kontrolnych

• w wyniku masowych badań przesiewowych

• w fazie objawowej

• w wyniku zgłoszenia się chorego do lekarza

Badania przesiewowe (ang. screening)

• dotyczą osób bez objawów danej choroby

• mają na celu obniżenie umieralności z powodu danej choroby w wyniku jej wcześniejszego wykrycia

• jeśli dotyczą dużej populacji - noszą nazwę masowych badań przesiewowych

Badania przesiewowe (skriningowe)

Rak płuca: badanie małoobrazkowe i cytologiczne plwociny są mało skuteczne

Rak szyjki macicy: badanie ginekologiczne i badanie cytologiczne jest bardzo efektywne, szczególnie w grupach wysokiego ryzyka (wczesne rozpoczęcie życia płciowego, liczni partnerzy, wielodzietność, gorsza sytuacja socjoekonomiczna) - co rok, w pozostałych grupach - co 3 lata

Rak trzonu macicy: biopsja błony śluzowej jamy macicy celowa w grupach wysokiego ryzyka (otyłość, cukrzyca, bezpłodność, hiperestrogenizm) (w okresie menopauzy)

Rak piersi: 1. Samokontrola - co miesiąc

2. Badanie lekarskie

- do 40 lat - co 3 lata

- powyżej 40 lat - co rok

3. Mammografia

- celowa w grupach wysokiego ryzyka (wcześniejszy rak drugiej piersi, obciążenie rodzinne, mastopatia, szczególnie w okresie menopauzy

Rak odbytnicy: 1. Badanie per rectum i badanie na krew utajoną w stolcu po 50 r.ż. - co rok

Cechy warunkujące celowość wykonywania badań przesiewowych

• skuteczność badania jest zweryfikowana w badaniach z losowym doborem chorych

• możliwe jest skuteczne leczenie choroby

• zachorowalność i umieralność związana z danym schorzeniem jest wysoka

• program badania obejmuje populacje, w których ryzyko wykrycia nowotworu jest względnie wysokie

• system ochrony zdrowia posiada odpowiednią liczbę specjalistów i środki finansowe umożliwiające przeprowadzenie badania

• osoby, u których schorzenie zostaje wykryte, akceptują proponowane im leczenie

Wady badań przesiewowych (na przykładzie mammografii)

• potencjalne ryzyko związane z narażeniem na promieniowanie jonizujące

• wykonywanie u wielu kobiet zbędnych biopsji chirurgicznych

• podjęcie niepotrzebnego leczenia w przypadku niektórych zmian

• negatywne skutki psychologiczne

• błędne rozproszenie obaw badanej kobiety w przypadku wyniku fałszywie ujemnego

• wysoki koszt

Wykrycie za pomocą Wykrycie choroby

badania przesiewowego objawowej

Czas wyprzedzenia

(lead time)

Zgon

Czas przeżycia

„normalny”

Czas przeżycia chorych

poddanych badaniu przesiewowemu

Zalecenia Amerykańskiego Towarzystwa Onkologicznego dotyczące badań przesiewowych w raku sutka

WIEK	ZALECENIA
>20 20-40 40-49 >50	samobadanie co miesiąc samobadanie co miesiąc, badanie palpacyjne co 3 lata samobadanie co miesiąc, badanie palpacyjne co rok, mammogrfaia co 1-2 lata*, w zależności od indywidualnego ryzyka samobadanie co miesiąc, badanie palpacyjne co rok, mammografia co rok

* większość organizacji międzynarodowych zaleca rozpoczynanie badań

mamograficznych w wieku powyżej 50 lat.

Placówki onkologiczne w Polsce

• Instytut Onkologii (Warszawa, Kraków, Gliwice)

• Akademie Medyczne

• Regionalne centra onkologiczne

• Oddziały onkologii w szpitalach ogólnych

• Przychodnie onkologiczne

Placówki onkologiczne w województwie pomorskim

• Akademia Medyczna (Klinika Onkologii i Radioterapii, Klinika Chirurgii Onkologicznej, Kliniki Onkologii Dziecięcej)

• Szpital w Redłowie (oddziały radioterapii i chemioterapii)

• Szpital w Słupsku (oddział chemioterapii)

• Przychodnie w Gdańsku, Gdyni i Słupsku

Droga chorego do leczenia onkologicznego

Lekarz pierwszego kontaktu

↓

Przychodnia onkologiczna

↓

Oddział onkologiczny

↓

Chory może zgłosić się do onkologa bez skierowania!

Rola lekarza pierwszego kontaktu

• Wyodrębnienie chorych z podejrzeniem nowotworu („czujność onkologiczna”)

• Wykonanie podstawowych badań diagnostycznych

• Skierowanie do onkologa

• Opieka nad chorym po leczeniu onkologicznym

• Opieka paliatywna

-

Onkologia - Epidemiologia str. 1

Mężczyźni

Kobiety

1961 1966 1971 1976 1981 1986 1991 1996

ROK

LICZBA ZGONÓW

50000 40000 30000 20000 10000 0

---