Dioksyny, TCDD, związki chemiczne zawierające w cząsteczce dwa pierścienie benzenowe połączone dwoma atomami tlenu. W chlorowanych dioksynach atomy wodoru w pierścieniach benzenowych podstawione są atomami chloru.
Dioksyny powstają jako produkty uboczne przy produkcji herbicydów oraz przy spalaniu śmieci w miejskich spalarniach. Dioksyny występują w środowisku w znikomo małych ilościach. Do najbardziej znanych dioksyn należy 2,3,7,8-tetrachlorodibenzo-p-dioksyna (TCDD), która była składnikiem defoliantu o nazwie Agent Orange stosowanego przez Amerykanów w Wietnamie.
TCDD jest jedną z najsilniej działających trucizn. Przeciętna dawka śmiertelna dla królika wynosi 115 µg/kg masy ciała. Ekspozycja na działanie dioksyn powoduje u człowieka wystąpienie trądziku chlorowego, zaburzenie procesów trawiennych, uszkodzenie niektórych systemów enzymatycznych, bóle mięśni i stawów, zaburzenia w układzie nerwowym.
Dioksyny podejrzewa się także o działanie karcinogenne (sarkoma tkanki łącznej) i teratogenne. Degradacja dioksyn w środowisku odbywa się dzięki światłu słonecznemu, które powoduje odszczepianie kolejnych atomów chloru z cząsteczek dioksyn i ich rozkład.
W warstwach gleby, gdzie nie dociera światło słoneczne, TCDD może przetrwać okres do 10 lat. Najpoważniejsze katastrofy związane z zatruciami dioksynami miały miejsce w Nitro (1949, USA) i Seveso (1976, Włochy).
Najbardziej niebezpiecznym jest związek o poniższym wzorze typu PCDDs.
DIOKSYNA (tetrachlorodibenzol)!!
Toksyczne działanie dioksyn polega na powolnym, ale skutecznym uszkadzaniu narządów wewnętrznych:
wątroby, płuc, nerek, rdzenia kręgowego lub kory mózgowej. Niebezpieczne dioksyny powstają jako uboczny produkt podczas produkcji: pestycydów, herbicydów(przykład: katastrofa ekologiczna w zakładach "ICMESA" w miecie Seveso we Włoszech, 60 osób zmarło). Pobliskie tereny zostały skażone dioksyną typu TCDD do tego stopnia, że do dnia dzisiejszego nie nadają się do uprawy ani zamieszkania.
Dioksyny powstają również podczas spalania tworzyw sztucznych i olejów w naszych piecach! Spalanie mieci w spalarniach także powoduje powstawanie dioksyn i ich emisję do atmosfery. Wiele dioksyn znajduje się w rodkach ochrony rolin np: DDT i Lindan!
Przypominamy o właciwym obchodzeniu się z tymi substancjami i stosowaniu odzieży ochronnej przy wykonywaniu oprysków na polach.
Dioksyny są doskonale rozpuszczalne w tłuszczach, dlatego akumulują się w tkankach tłuszczowych, ryb, ptaków, węży, a także ssaków. Jedyną metodą wykrywania zawartości dioksyn jest monitoring środowiska. Na świecie spala się rocznie setki milionów ton śmieci, jest to kolejne źródło ogromnego skażenia środowiska dioksynami na całym globie. Badania kliniczne wykazały , że dioksyny działają silnie mutagennie, naruszając właściwą strukturę kodu genetycznego, rozmnażających się komórek żywych organizmów.
Powodują uszkodzenia płodu, dzieci rodzą się z wadami np: rozszczep kręgosłupa.
UWAGA! Pierwszym objawem zatrucia, jest bolesna wysypka alergiczna tzw. CHLORAKNE . Zapaleniowo-alergiczne zmiany skóry głównie na twarzy i rękach, nie reagują na antybiotyki, mogą utrzymywać się do 10 lat i pozostawiają głębokie blizny....
Typowym objawem chorobowym zatrucia sę zaburzenia w tworzeniu się hemoglobiny (porphyria), zapalenie trzustki, uszkodzenie wątroby a także obniżenie odporności na infekcje, zaburzenie uwagi
Podczas barbarzyńskich bombardowań Wietnamu w latach 1962-1971 amerykanie niszczyli dżunglę środkiem chemicznym "Orange Agent" zawierającym dioksynę TCDD niszcząc świadomie środowisko. Lekarze wietnamscy stwierdzili u około 2 tysięcy byłych żołnierzy wiele objawów zatrucia.
Po zakończeniu nalotów urodziło się wiele dzieci z wadami np: bez mózgu. Spośród 1241 byłych żołnierzy amerykańskich, którzy mieli do czynienia z "Orange Agent" stwierdzono wzrost zachorowalności na choroby nowotworowe o 100%.
Z dotychczasowych badań wynika, że dioksyna TCDD jest np:10000 razy bardziej trująca niż cyjanek potasu.
Niezwykłość toksycznego działania TCDD potęguje fakt, że objawy przewlekłego zatrucia mogą pojawić się - dopiero po kilku latach od chwili dostania się do organizmu. Dlatego w wielu krajach rozpoczęto monitorowanie zawartości dioksyn w środowisku naturalnym. Są to badania trudne i bardzo kosztowne, wymagające specjalistycznej aparatury oraz wiedzy tematycznej.
Sierpeckie Centrum Ekologiczne podejmie w najbliższym czasie próbę badań zawartości dioksyn w osadach oczyszczalni cieków oraz w szlamach kanalizacyjnych, jak również badania popiołów z palenisk domowych i pieców przemysłowych na naszym terenie. Bardzo niebezpiecznym środkiem jest preparat do konserwacji drewna budowlanego "Xylamit" - stwierdzono w nim zawartość dioksyn na poziomie 1g dio./1kg preparatu!!
Z dotychczasowych badań wynika, że polichlorowane dioksyny ulegają rozkładowi w świetle nadfioletowym (obecnym w świetle słonecznym) do dużo mniej toksycznych związków. Silne światło słoneczne jest obecnie jedynym ratunkiem dla skażonych dioksynami terenów. Stwierdzono, że fotolityczna degradacja dioksyn następuje bardzo szybko gdy przebiega w obecności donora - organicznego wodoru. Okazuje się, że przyroda jest wszechpotężna, właśnie powierzchnie liści wielu drzew i krzewów pokryte substancjami woskowymi stwarzają doskonałe warunki do szybkiego niszczenia dioksyn pod wpływem światła słonecznego. Dlatego chrońmy zieleń na terenach miejskich, gdzie jest największe stężenie trucizn! Na liściach drzew stwierdzono całkowity zanik dioksyn. Natomiast w ziemi są niezniszczalne, aż same ulegną biodegradacji. Istnieją nieliczne organizmy potrafiące bez szkody dla siebie rozłożyć te trucizny. Np: odkryto grzyb Phanerochaete chryosporium!, który niszczy TCDD bez obserwowalnych dla siebie skutków ubocznych, natomiast jest to proces bardzo powolny. Po katastrofie ekologicznej w Seveso w 1977 roku skażoną dioksynami ziemię poddawano naświetlaniu lampami kwarcowymi emitującymi duże natężenie promieniowania nadfioletowego, co w efekcie spowodowało częściowe odkażenie ziemi.
Ze względu na rosnące zagrożenie dioksynami w najbliższych latach koniecznością staną się w Polsce badania na szeroką skalę - monitoring - głównie atmosfery i wód powierzchniowych jak i podziemnych.
Główne źródła wnoszące niebezpieczne dioksyny do środowiska to:
1. Odpady atmosferyczne (emisja szkodliwych gazów)
2. Ścieki przemysłu tekstylnego i skórzanego
3. Przemysł metalowy.
4. Spalanie odpadów szpitalnych.
5. Pralnie chemiczne
6. Ruch uliczny (ścieranie opon i gazy spalinowe)
7. Przemysł papierniczy
8. Środki impregnacji drewna.
9. Środki ochrony roślin.
10. Produkcja chloru przy użyciu elektrod grafitowych.
11. Produkcja miedzi