Pojęcie rynku
Rynek - to miejsce na ogół miejsce instytucjonalnie zorganizowane, gdzie sprzedający i kupujący dokonują transakcji wymiany czynników produkcji, zasobów oraz wytworzonych dóbr.
Rynek - to instytucja przez którą działają siły kształtujące ceny, popyt i podaż.
Rynek - to ogół współzależnych transakcji kupna i sprzedaży oraz warunków w jakich przebiegają
Rynek - to ogół transakcji kupna i sprzedaży dokonujących się w sposób dobrowolny i ciągłym w wyniku których zostają określone ceny nominalne oraz ilości nabywanych i sprzedawanych towarów
Podział rynku
1. Kryterium przedmiotowe - wyróżniamy:
- rynek czynników produkcji (pracy, kapitału, zasobów)
- rynek czynników naturalnych (rynek ziemi)
- rynek dóbr (konsumpcyjnych i produkcyjnych Np. maszyn rolniczych).
2. W zależności od obszaru zasięgu przestrzennego:
- lokalny
- regionalny
- krajowy
- międzynarodowy
- światowy
- globalny
3. W zależności od relacji popytowo-podażowej:
- rynek producenta (sprzedawcy) - nadwyżka popytu nad podażą,
- rynek konsumenta (nabywcy) - nadwyżka podaży nad popytem występujący w gospodarce rynkowej.
4. W zależności od oddziaływania państwa na rynek:
- rynek wolny - swobodnie kształtują się podstawowe wielkości rynkowe (popyt, podaż, cena),
- rynek regulowany - państwo oddziaływuje za pomocą określonych elementów na cenę i wielkość popytu i podaży.
5. W zależności od ilości producentów i instrumentów konkurencji:
- rynek doskonały - bardzo dużo producentów a konkurencja jest kosztowo-cenowa,
- rynek monopolu pełnego - 1 producent, brak konkurencji,
- rynek konkurencji monopolistycznej - dużo producentów, konkurencja cenowo-jakościowa,
- oligopol - kilku (Np. 10) producentów, konkurencja cenowo-jakościowa (częste zmowy cenowe)
Funkcje rynku:
1. Rynek służy do obiektywnej wyceny zasobów oraz wytworzonych dóbr. Na rynku jest ustalona prawdziwa cena (wynikająca z relacji popytowo-podażowej).
2. Rynek jest podstawowym źródłem informacji dla podmiotów gospodarczych ponieważ dostarcza informacji o cenach i relacjach cenowych.
3. Rynek zapewnia racjonalne wykorzystanie zasobów, pozwala podejmować decyzje w oparciu o rachunek ekonomiczny (porównanie nakładów z efektami), skłania do oszczędnego gospodarowania zasobami i kieruje je do najbardziej efektywnych zastosowań.
4. Rynek umożliwia ustalenie równowagi w gospodarce poprzez wzajemne dostosowanie relacji popytowo podażowych.
5. Rynek jest weryfikatorem społecznej przydatności produkcji.
Popyt - D
Podstawowe elementy rynku będą analizowane przy założeniu istnienia konkurencji doskonałej
Popyt - jest to ilość dobra jaką nabywcy są w stanie kupić po określonej cenie w określonym czasie.
Podstawowym czynnikiem wpływającym na popyt jest cena.
Prawo popytu mówi o tym, że wraz ze wzrostem ceny produktu spada ceteris paribus, ilość popytu nadany produkt a wraz ze sadkiem ceny ilość popytu rośnie; zależność ta jest odwrotnie proporcjonalna.
Krzywa popytu i podaży
D~1/Qp
Nietypowe krzywe popytu:
D~Qp
Krzywa Veblena
Krzywa Giffena
Paradoks Veblena polega na tym że jeśli rosną ceny dóbr luksusowych to rośnie na nie popyt wśród najbogatszych grup ludności
Parado Giffena mówi o wzroście cen żywnościowych to rośnie popyt na niektóre z nich (chleb, ziemniaki), ze strony najbiedniejszych grup ludności.
D=const
Współczynnik elastyczności przybiera wartości nieskończone - doskonała elastyczność
D=|Ep|
Przy zmianie ceny popyt się nie zmienia - doskonale nieelastyczny, stały
Z prawem popytu związane są 2 efekty: dochodowy i substytucji.
Efekt dochodowy - jeżeli spada cena jednego dobra przy niezmienionych cenach innych dóbr, siła nabywcza konsumentów rośnie (ilość dóbr i usług zdolnych do nabycia przez konsumenta).
Efekt substytucji - jeżeli cena danego dobra spada przy niezmienionych cenach innych dóbr dane dobro zastępuje inne dobra (substytucja).
Determenty popytu:
- cena danego dobra
- dochody konsumentów
- ceny dóbr substytucyjnych
-przewidywania dotyczące przyszłych cen i dochodów
- liczba konsumentów, ich strukturę wiekową i płciową
- efekty naśladowania i demonstracji
- gusty i preferencje
Wpływ czynników od 2-7 przy stałej cenie powoduje przesuwanie się krzywej popytu w prawo bądź w lewo.
Funkcja popytu jest funkcją wieloczynnikową
Qpx=F(Px, Py … Pz, I, T, Y)
Qpx - ilość nabywanego dobra
Px - cena danego dobra
Py … Pz - ceny innych dóbr konsumpcyjnych
I - dochód konsumenta
T - gusty konsumentów
Y - pozostałe czynniki
Przesuwanie się krzywej popytu odzwierciedla wpływ czynników od 2-7 przy niezmienionej cenie danego dobra.
Prawo Engla (związane z dochodami) - zależność między rosnącymi dochodami a zmianami w popycie, wraz ze wzrostem dochodów, maleje procentowy udział wydatków na żywność.
Reakcja popytu na zmiany dochodów - zależność między dochodami a popytem jest na ogół dodatnia (rośnie popyt na większość produktów - krzywa przesuwa się w prawo). Takie dobra na które rośnie popyt przy wzroście dochodu przy niezmienionych innych czynnikach nazywamy dobrami normalnymi. Dobra podrzędne - takie dobra na które popyt maleje wraz ze wzrostem dochodu przy innych niezmienionych warunkach.
Dobra nazywamy substytucyjnymi jeżeli wzrost ceny jednego dobra, przy niezmienionej cenie drugiego dobra, spowoduje przesunięcie popytu w kierunku robra relatywnie tańszego.
Dobra komplementarne, jeżeli wzrost (spadek) ceny jednego dobra, przy niezmienionej cenie drugiego dobra, spowoduje spadek (wzrost) popytu na oba dobra.
Przewidywania mają związek z antycypacją czyli wyprzedzaniem popytu w czasie. Popyt na dane dobra rośnie jeżeli konsumenci przewidują wzrost ceny.
Czynniki demograficzne wpływają na zróżnicowanie struktury i są podstawą do segmentacji rynku.
Efekt naśladownictwa przyczynia się do tego że konsumenci się na ogół do siebie upodabniają (efekt owczego pędu) objawiają się również zapotrzebowania demonstracji (inności) w rezultacie tego na rynku oferowane są zróżnicowane produkty.
Podaż S
Podaż jest to ilość produktów oferowanych na rynku po danej cenie w danym okresie.
Prawo podaży - wzrost ceny rynkowej prowadzi, ceteris paribus, do wzrostu oferowanych ilości danego dobra, spadek ceny prowadzi do zmniejszenia ilości podaży.
Krzywa podaży:
P~Qs
Determinanty podaży:
- cena danego dobra
- ceny czynników wytwórczych
- zmiany w technologii
- oczekiwania dotyczące przyszłych cen dobra oraz czynników produkcji
- podatki
- subwencje
- ilość przedsiębiorstw w gałęzi
Funkcja podaży jest funkcją wieloczynnikową
Qsx=F(Px, Pl … Pn, I, T, Z)
Qsx - ilość dobra X oferowana do sprzedaży
Px - cena dobra X
Pl … Pn - ceny ceny czynników wytwórczych
I - dochód konsumenta
T - zmiany w technologii produkcji
Z - pozostałe czynniki
Przesuwanie się krzywej podaży
Punkt równowagi rynkowej - przecięcie krzywej popytu i podaży
Nadwyżka rynkowa
E (equilibrum)
Niedobór rynkowy
Na rynku mogą występować 3 stany: niedoboru rynkowego, równowagi rynkowej i nadwyżki rynkowej.