Liryka lozańska Mickiewicza
Marian Stala „Liryki lozańskie A. Mickiewicza. Strona Lemann (antologia)”, Kraków 1998
Marian Stala we wstępie do antologii pisał, że „liryki lozańskie są arcydziełem, jednym z niewielu w historii polskiej poezji”. Czesław Miłosz napisał: „liryki lozańskie oraz zdania i uwagi Mickiewicza, wzięte łącznie są najwyższym osiągnięciem Mickiewicza jako poety religijnego”.
Liryka lozańska to sześć krótkich wierszy napisanych przez Mickiewicza na przełomie 1839/1840 roku. poeta przebywał wówczas w Szwajcarii, nad jeziorem Lemańskim, położonym w pobliżu Alp francuskich. Borykał się wówczas z problemami rodzinnymi (trójka dzieci, żona chora psychicznie), finansowymi. Przeżywał również krysyz twórczy i wchodził w wiek średni, przekraczając „smugę cienia”. Wszystkie te wiersze pozostawały w wersji niedokończonej i nieprzygotowanej do druku, zostały wydobyte po jego śmierci. Publikowane je w różnych miejscach i latach.
6 liryków lozańskich:
„…Snuć miłość” 1839 - > refleksja o miłości
„…Nad woda wielka i czystą” 1839-1840 - > Mickiewicz sportretował w nim górskie widoki burzy nad jeziorem Lemańskim, zmusza do refleksji egzystencjalnej
„…Ach, już i w rodzicielskim domu” 1839-1840 - > opowiada o swoim dzieciństwie, za swoja największą przywarę uznając swoją nieużyteczność
„…Uciec z dusza na listek” 1839-1840 - > krótki wierszyk, sielskość podkreślona przez deminutiva oddające dziecięcy język
„…Gdy tu mój trup…” 1839-1840 - > motyw ucieczki w postaci oddzielenia duszy od ciała
„…Polały się łzy me czyste…” 1839-1840 - > („wiersz-płacz” J. Przyboś) klamra ustanowiona przez „łzy”, oczyszczenie z kolejnych etapów życia autora
Tajemniczy wymiar liryki lozańskiej
Niewiadomo dokładnie kiedy powstały liryki lozańskie, nie wiadomo też czy w zamierzeniu autora miały stanowić cykl i jaką wagę do nich przywiązywał. Liryka lozańska nie pochodzi od Mickiewicza, ale nadali ją pierwsi badacze jego utworów. Funkcjonują również inne nazwy tj. kanał lozański. Początkowo po odkryciu wierszy, nie potraktowano ich w pełni poważnie. ich piękno odkryła dopiero młoda polska, rozpropagowały ją eseje Juliana Przybosia. Juliusz Kleiner pisał o „cudzie liryki Mickiewiczowskiej”. Od tej pory (początek XXw.) rodzi się przekonanie o wielkości liryki lozańskiej i jej wartości i wpływie na poezję. Obecnie powstają utwory, które nawiązują do liryków lozańskich Mickiewicza. wydane w tomie, noszą nazwę „Rzeczy lozańskich” (Leśmian, Miłosz, Różewicz, Przyboś, Szymborska, Herbert).
Główne cechy liryki lozańskiej (za Czesławem Zgorzelskim, badaczem literatury romantycznej):
prymarna rola słowa- słowo dominuje tutaj nad zdaniem. Mickiewicz odchodzi w tej liryce od zasady „widzę i opisuję” (która obowiązywała go przy pisaniu Pana Tadeusza). W liryce lozańskiej wchodzi aluzyjność i wieloznaczność słowa.
alegoryzacja stylu- poeta wypowiada się nie wprost, ale poprzez przemilczenia i niedomówienia.
składnia zostaje podporządkowana rytmowi, metrum. Ogromną role w liryce lozańskiej odgrywa: melodyjnośc, intonacja, wszelkie rozwiązania foniczne.
Tematyka liryki lozańskiej
Punktem wyjścia w interpretacji jest bycie poety wobec samego siebie, świata i Boga. Polega na próbie jasnego widzenia świata i odnalezienia miejsca w całości istnienia.
Trzy główne możliwości interpretacyjne
Liryki obejmują dwie grupy wierszy: obejmujące przeszłoś ci teraźniejszość oraz te, które opisują przyszłość. To, co dawne, zostaje przekreślone przez autora, na rzecz tego, co ma nadejść. Stykamy się więc z przemianą duchową podmiotu.
Liryka lozańska jest dojmującym zapisem klęski egzystencjalnej, życiowej. Ukazuje doświadczenie wewnętrznego wydziedziczenia, metafizycznej bezdomności i świadomośc bezwzględnego prawa przemijania wszystkiego.
Liryka lozańska ma charakter oczyszczającego doświadczenia (terapia szokowa). Doznanie cierpienia i egzystencjalnej rozpaczy, prowadzi do rozpoznania bolesnej prawdy o sobie samym, ale jednocześnie jest początkiem duchowej metamorfozy (mistyka).