HISTORIA SZTUKI NOWOŻYTNEJ POLSKIEJ
Czasy Zygmunta I Starego
Franciszek Florentczyk- nagrobek Jana Olbrachta z katedry na Wawelu (1501-1506), przebudowa Wawelu (krużganki, wykusze, okna) (od 1507), płyty nagrobne- Jana Łaskiego, Andrzeja Łaskiego (1516-1518)
Cechy: nawiązania do architektury antycznej, wprowadzenie nowych ornamentów, duża rola heraldyki
Bartłomiej Berecci- dziedziniec zamku na Wawelu (1507-1549), Kaplica Zygmuntowska (1517- 20.XVI w.), kaplica bp Piotra Tomickiego przy katedrze na Wawelu (1524-1530), portal główny prowadzący na dziedziniec zamku na Wawelu, attyka dziedzińca zamku na Wawelu, nagrobek Jana Konarskiego w katedrze na Wawelu (1521), baldachim nagrobka Władysława Jagiełły (1519-1524), nagrobek bp Jana Lubrańskiego w katedrze w Poznaniu (1522-1530), nagrobek Mikołaja Szydłowieckiego w Szydłowcu (1532), nagrobek Barbary z Tęczyńskich Tarnowskiej w katedrze w Tarnowie (1521-1530, 1560), nagrobek Ludwika Mikołaja Szydłowieckiego z kolegiaty w Opatowie (1525), nagrobek Jana Aleksandra Tarnowskiego z katedry w Tarnowie (1530), nagrobek 3 Janów Tarnowskich w katedrze w Tarnowie.
Cechy: zapoczątkowanie trendu na kopułowe kaplice grobowe, skromne elewacje, nagrobki wnękowe, inspiracje sztuką rzymską, nagrobki pulpitowe, pozy sansowinowskie, nagrobki przedstawiające dzieci, nagrobki piętrowe.
Benedykt Sandomierzanin- królewska rezydencja w Piotrkowie (1511-1518)
Cechy: gotycki charakter, nawiązanie do donżonu.
Stanisław Samostrzelnik- modlitewniki Zygmunta I (1524), królowej Bony (1527-1528), Wojciecha Gasztołda (1528), karty z kroniki Jana Długosza (1530-1535), portrety w klasztorze oo. franciszkanów (ok.1530)
Cechy: religijność, heraldyka, portretowość, wątki historyczne, charakter iluminacji.
Giovanni Cini, Filip z Fiesole, Bernardo de Gianotis- nagrobek Stanisława Lasockiego w Brzezinach (1535), nagrobek Krzysztofa Szydłowieckiego w Opatowie (1532-1536), nagrobek książąt mazowieckich z katedry św. Jana w Warszawie
Bernardo de Gianotis- katedra w Płocku (1531-1535)
Cechy: trójnawowa bazylika z systemem wiązanym, prezbiterium w formie trójliścia, zaakcentowana artykulacja.
Giovanni Maria Mosca- Padovano- nagrobek bp Andrzeja Krzyckiego z katedry w Gnieźnie (1537), nagrobek bp Samuela Maciejowskiego z katedry w Krakowie (1552), nagrobek bp Piotra Gamrata z katedry na Wawelu (1545-1547), nagrobek Jana Tarnowskiego i Jana Krzysztofa Tarnowskiego z katedry w Tarnowie (1560-1574), nagrobek Jana Kamienieckiego z kościoła Franciszkanów w Krośnie (1560).
Cechy: inkrustacja kamieni kamieniami, użycie łuku odcinkowego, poza sansowinowska.
Hieronim Canavesi- nagrobek Stanisława i Katarzyny Orlików z kościoła dominikanów w Krakowie (1559-1574), nagrobek rodziny Górków z katedry w Poznaniu (1574), nagrobek bp Adama Konarskiego z katedry w Poznaniu (1575-1576), atrybucje- nagrobek Rokossowskiego z fary w Szamotułach (1580), nagrobek Kaspra Wielogłowskiego z Czchowa (ok.1580), nagrobek bp Jana Przerębskiego z Łowicza (1562), nagrobek Teęczyńskich z Książa Wielkiego (1565-1566), nagrobek Łukasza Nagórskiego i jego synka Stanisława z katedry św. Jana w Warszawie (po 1571), nagrobek Elżbiety Firlejówny w Bejscach (po 1580).
Cechy: inkrustacja kamienia kamieniem, przedstawienia stojące, tendencje manierystyczne, rozpychanie kwater, światłocień, segmentowy naczółek.
Jan Michałowicz z Urzędowa- nagrobek bp Benedykta Izdbieńskiego z katedry w Poznaniu (po 1553), nagrobek Urszuli Leżeńskiej w Brzezinach (1563-1568), nagrobek bp Andrzeja Zebrzydowskiego z katedry na Wawelu (1562-1563), kaplica Potockich przy katedrze na Wawelu (po 1572), nagrobek bp Uchańskiego z katedry w Łowiczu (1580), prace warsztatu- nagrobek Jana Stanisława Tarnowskiego z Chroberza (1569), epitafium Gabriela Szadka z kościoła dominikanów w Krakowie (1563), nagrobek Jana Leżyńskiego z Chełma (1573)
Cechy: motywy panopliów i fig (włoskie), ornament okuciowy (niderlandzkie), nieklasyczne traktowanie klasycznych elementów, kontrasty ornamentów, dwułucze.
Sztuka ok. 1600
Giovanni Battista Quadro- ratusz w Poznaniu, kaplica w Kościelcu
Jan Baptysta z Wenecji- budowle grupy pułtuskiej: kolegiata w Pułtusku (1560), kościół w Broku, w Głogowcu, w Brochowie (1551-1554), przebudowa katedry w Płocku (1560), prace warsztatowe- kościoły w Cieksynie, Chruślinie, Sobocie i Dobromilu.
Cechy: proste, jednonawowe świątynie o wydłużonym prezbiterium o półkolistych formach, efekt manierystyczny uciekającej w głąb przestrzeni, sklepienia kolebkowe dekorowane siecią rombów.
Santi Gucci- zamek w Baranowie, rezydencja w Książu Wielkim (1589-1595), rezydencja w Pińczowie, kaplica Myszkowskich w kościele dominikanów w Krakowie (1614), nagrobek Stefana Batorego z kaplicy mariackiej w katedrze na Wawelu (1594-1595), nagrobek Anny Jagiellonki z kaplicy Zygmuntowskiej (początek lat 80.), nagrobek Zygmunta Augusta z kaplicy Zygmuntowskiej (1574-1575)- wraz z Padovano, nagrobek G.Guiciardiniego z klasztoru dominikanów w Krakowie (1557), atrybucje: nagrobek Firlejów z Janowca (1587), nagrobek Jordanów z kościoła Augustianów w Krakowie, nagrobek Kryskich w Drobinie (1572-1576), nagrobek Uchańskich z Uchań (1590), nagrobek Montelupich z kościoła NMP w Krakowie, nagrobek Branickich z Niepołomic (1595).
Cechy: architektura ma proste formy, dekoracyjne boniowanie, kontrasty świetlne, manierystyczne kopuły); rzeźba ma motywy łuku triumfalnego, rozdrobnienie elementów (manierystyczny charakter), guzy gucciowskie, inspiracje z Rzymu (Rafael, Michał Anioł).
Galleazzo Appiano- zamek w Krasiczynie
Cechy: realizacja zgodna z ideą quincunx
Bernardo Morando- Zamość (plan miasta, kościół, twierdza, akademia, rynek) (1579)
Cechy: budowanie dominant- cecha typowo barokowa, funkcjonalizm i jednolitość miasta.
Jakub Balin- kościół bernardynów w Lublinie, fara w Kazimierzu Dolnym.
Cechy: unifikacja sklepienia, arkadki w strefie kapiteli, wnętrze nawiązuje do kolegiaty w Zamościu, sieć geometryczna na sklepieniu, arkada, a w niej okno (NURT RODZIMY)
Jan Wolff- kościół w Czemiernikach (1614), kościół w Turobinie, kościół w Uchaniach (1625), kościół w Radzyniu Podlaskim (1641), kościół w Łęcznej (1618-1631)
Cechy: kościoły zgodne z zasadami nurtu rodzimego (jw.)
Gdańsk
Antoni van Opberger- ratusz starego miasta (1595-1597)
Cechy: odwołanie do tradycji średniowiecznych, zestawienie cegły i kamienia, bezporządkowa elewacja.
Hans Kramer- Brama Zielona (60.XVI w.), Brama Wyżynna wraz z Willemem van den Blocke (70/80. XVI w.)
Cechy: architektura obronna, charakterystyczne szczyty.
Willem van den Blocke- epitafium Edwarda Blemke z kościoła NMP w Gdańsku (1591), epitafium Brandesów z kościoła NMP w Gdańsku (1586), atrybucje- epitafium Walentego Bodeckera z kościoła św. Mikołaja w Elblągu (1587), nagrobek Andrzeja Noskowskiego z Makowa (1587-1591), epitafium Strobantów z kościoła NMP w Toruniu (1591).
Cechy: manieryzm, użycie figury serpentinaty, portrety dość bezosobowe.
Abraham van den Blocke- Brama Złota, Wielki Arsenał, Złota Kamienica, epitafium Bernarda d'Orri (1597), nagrobek Andrzeja i Baltazara Batorych z kościoła franciszkanów w Barczewie- wraz z ojcem (1598), ołtarz główny z kościoła św. Jana w Gdańsku (1612), nagrobek Simona i Judith Bahrów z kościoła NMP w Gdańsku (1614-1620), nagrobek abp Henryka Firleja z katedry w Łowiczu (od 1627), elementy kamieniarskie w fontannie Neptuna w Gdańsku (1606).
Cechy: ukazywanie emocji w sposób dyskretny, redukcja ornamentu, portrety- szczegółowe, charakterystyczne ściśnięte łuki brwiowe.
Izaak van den Blocke- Sala Czerwona w Ratuszu Głównego Miasta w Gdańsku (1606-1608), wystrój Dworu Artusa.
Cechy: głęboka symbolika.
Anton Moller St.- „Zabawa ludowa pod Malborkiem” (1587), „Widok Gdańska z trzema słońcami” (po 1605), „Alegoria złej drogi do małżeństwa” (1596), „Odbudowa świątyni króla Joasa” (1601), „Grosz czynszowy” (1601), „Tablica Jałmużnicza”- kościół NMP w Gdańsku (1607), „Sąd Ostateczny”.
Cechy: silny wpływ manieryzmu i sztuki niderlandzkiej.
Hans Krieg- „Sztuka w więzach wojny” (1622), „Alegoria sztuki, wojny i wieczności” (1617), „MB z dzieciątkiem zjawiająca się pokutującemu św. Hieronimowi” (1610), „Panorama Gdańska” (1610).
Cechy: moralizatorski wydźwięk, alegoryczne, rodzaj aktualizacji.
Herman Han- „Alegoria cnoty małżeńskiej” (ok.1600), portrety dobrodziejów i fundatorów opactwa w Oliwie tamże (1613), ołtarz główny w katedrze w Pelplinie i ołtarz Wniebowzięcia NMP tamże (1619-1621), dzieła z katedry w Pelplinie („Koronacja Marii”, „Święta Rodzina”, „Pokłon Pasterzy” etc...)
Cechy: charakter moralizatorski, stopniowa aplikacja złotem, bardzo precyzyjne malowanie atrybutów, detali (zacięcie miniatorskie).
Wczesny barok (zlecenia jezuickie i mecenat Zygmunta III)
Matteo Castello- Zamek Królewski (przed 1619), Zamek Ujazdowski, Villa Regia (Pałac Kazimierzowski), kościół śś. Piotra i Pawła w Krakowie (1594), kaplica książąt Zbaraskich przy kościele dominikanów w Krakowie (od 1627), konfesja św. Stanisława w katedrze w Krakowie (1626-1629), kaplica św. Kazmierza w katedrze w Wilnie, atrybucje: ołtarz główny w katedrze św. Jana w Warszawie (1611-1618), epitafium Asprilla Paccelego w katedrze św. Jana w Warszawie
Cechy: architektura rezydencjonalna, wzorce rzymskie, typowe rozwiązania barokowe, loggie, alkierze, użycie czarnego marmuru.
Andrea Spezza- kościół kamedułów na Bielanach w Krakowie (ok. 1615?), Wiśnicz (zamek i kościół), kaplica- grób MB w Kalwarii Zebrzydowskiej.
Cechy: dwuwieżowa fasada przeniesiona z terenów lombardzkich, barok z elementami anty-barokowymi.
Giovanni Reitino da Lugano- nagrobek Jadwigi Firlejowej z kościoła franciszkanów w Krośnie (1611), atrybucja- nagrobek Jana Gemmy z kościoła franciszkanów w Krakowie (1608).
Cechy: wczesnobarokowe rozwiązania (edikula z przerwanym naczółkiem).
Andrea i Antonio Castello- epitafium Mikołaja Wolskiego z kościoła kamedułów na Bielanach w Krakowie, nagrobek ks. Jerzego Zbaraskiego z kościoła dominikanów w Krakowie (po 1627), nagrobek bp Andrzeja Lipskiego, katedra na Wawelu, nagrobek bł. Kazmierczyka z kościoła Bozego Ciała w Krakowie (1630-1632).
Cechy: używanie marmuru chęcińskiego.
Kacper Fodyga- działa na terenie Nieświeża, kościół i klasztor podominikański w Klimontowie, kaplica Branickich i kaplica Fodygów w Chęcinach (od 1607), atrybucje- nagrobek St. Krasińskiego z Płocka i nagrobek Roszkowskich z Żerkowa.
Cechy: najwcześniejsza realizacja w systemie ścienno-filarowym, proste opracowania kopuły.
Tomasz Dolabella- „Portret konny Zygmunta III”, „Bitwa pod Lepanto”, cykl obrazów w kaplicy św. Jacka w kościele dominikanów w Krakowie.
Cechy: aktualizacja, manierystyczne proporcje postaci.
Augustyn Locci St.- scenografia do spektaklu na Zamku w Wilnie, modernizacja Villi Regia, projekt kościoła pijarów w Warszawie, współudział we wznoszeniu Kolumny Zygmunta (1643).
Sztuka kręgu Władysława IV
Wawrzyniec Senes- kolegiata w Klimontowie, Krzyżtopór, pałac Ossolińskich (lata 40. XVII w.)
Cechy: efekty scenograficzne, akcentowanie linearnych podziałów, efekty manierystyczne, nawiązania do budowli rzymskich (Palazzo Comunale).
Constante Tencalla- współudział we wznoszeniu Kolumny Zygmunta, Wieża Władysławowska, kościół karmelitów bosych w Wilnie, pałac Kazanowskich (1628), pałac Koniecpolskich (1643-1645), pałac w Podhorcach (k.30. XVII w.)
Cechy: elementy lombardzkie.
Krzysztof Bonadura St.- kościół w Grodzisku Wlk., kościół bernardynów w Sierakowie, kościół we Wronkach (po 1651), kościół w Czaczu (1653), kościół bernardynów w Poznaniu, kościół reformatów w Poznaniu (1663-1685), kościół karmelitów w Poznaniu (1671).
Cechy: filary odbudowane pilastrami hermowymi, silne efekty światłocieniowe, zerwanie z tektoniką.
Tomasz Poncino- pałac biskupów krakowskich w Kielcach (II ćw. XVII w.), dom własny w Łowiczu, kolegiata (katedra) w Łowiczu, atrybucje- kościół w Przemęcie, jeden z portali do kaplicy Batorego w katedrze na Wawelu.
Cechy: mało plastyczne formy, uszakowate części centralne, elementy historyzmu.
Sebastian Sala- nagrobek Oppersdorfów w Głogówku (1634-1637(), nagrobek bp Wawrzyńca Gembickiego w katedrze w Gnieźnie (1634-1642), nagrobek Piotra Opalińskiego w Sierakowie, figury Ligęzów w kościele bernardynów w Rzeszowie, anioły w kościele mariackim w Krakowie, figura św. Barbary w Kielcach (1648).
Cechy: połączenie czarnego i białego kamienia, barokowy charakter- ukazanie emocji.
Giovanni Battista Falconi- stiukatury w kaplicach przy kościele kamedułów na Bielanach w Krakowie (1630-1642), na wieży w zamku w Wiśniczu (1635-1639), w pałacu w Łańcucie (1641), w kościele śś. Piotra i Pawła w Krakowie (1630-1634), itd...
Cechy: stały repertuar form (akanty i kartusze), słabe elementy figuralne, odpowiedniki ornamentu chrząstkowo-małżowinowego.
Bartłomiej Strobel- „Maria z Dzieciątkiem św. Bonawenturą i św. Ludwikiem” z Pakości (1647), „MB ze św. Dominikiem i Mikołajem” (1634-1635), „Daniel i król Cyrus przed Bożkiem Baalem”, „Uczta u Heroda i ścięcie św. Jana Chrzciciela” (1638-1642).
Cechy: manierystyczny charakter.
Sztuka czasów Jana Kazimierza
Giovanni Battista Gisleni- dużo projektów, epitafium Remigiusza Zaleskiego z kolegiaty św. Jana w Warszawie (1648), nagrobek bp Piotra Gembickiego, nagrobek Sapieżyny z kościoła św. Michała w Wilnie.
Cechy: vanitas, kotara, obeliski, czarny marmur, forma edikuli, ujęcia portretowe.
Giovanni Francesco Rossi- portret królowej Marii Ludwiki, nagrobek bp Piotra Gembickiego w katedrze na Wawelu.
Cechy: portret migawkowy; współpraca z Gislenim.
Mistrz Tarłowski- sklepienie w Tarłowie.
Cechy: dramatyzm i makabra ukazania śmierci.
Daniel Schultz- portrety króla Jana Kazimierza Wazy (od 1650 r. mniej więcej), portret Jana Heweliusza, Krzysztofa Paca, Konstancji Holten-Schumann, bp Andrzej Zawiszy Trzebickiego, Dedesza Agi ze świtą, „Błogosławiony Alojzy”, „Personifikacja Jesieni”, „Polowanie na kaczki”, „Bajka o kocie-doktorze”.
Cechy: studium psychologiczne postaci, bardzo dobrze oddawane materiały, unikał kompozycji wielofiguralnych.
Sztuka czasów Jana III Sobieskiego
nurt klasycyzujący
Tylman van Gameren- pałac w Puławach, pałac Krasińskich, Marywil, gabinet-grota w Łazienkach, kościół bernardynów na Czerniakowie, kościół kapucynów w Warszawie (1683)
Cechy: elementy pseudo-obronne, odwołania do architektury francuskiej, symetria, monumentalizm.
Józef Piola- kościół pijarów w Szczuczynie (pocz. XVIII w.), kościół św. Ducha w Warszawie (1707-1717).
Józef Szymon Belotti- kościół w Lesznie, kościół w Lądzie, kościół śś. Piotra i Pawła w Wilnie.
Cechy: bardzo klasycyzujący, wpływ Isidora Affaitaty St.
Andreas Schluter- kaplica królewska w Gdańsku, epitafia we Fromborku, ołtarz główny z kościoła bernardynów na Czerniakowie, atrybucja- ołtarz w katedrze w Oliwie (wszystko z początku XVIII w.)
Jerzy Eleuter Szymonowicz Siemiginowski- „Maria Kazimiera z dziećmi”, „Jan III Sobieski”, dekoracja apartamentów króla i królowej w Wilanowie, gabinet Al-Fresco w Wilanowie.
Cechy: czytelne elementy klasycyzujące, odwołania mitologiczne i alegoryczne.
Jan Reisner- obrazy do kościoła wizytek w Warszawie, gabinet królowej w Wilanowie („Jutrzenka”).
Nurt emotywny
Augustyn Locci Młodszy- Wilanów (od 1677)
Jan Catenazzi- kościół jezuitów w Poznaniu (kończony przez niego), kościół filipinów w Gostyniu (w tym kopuła autorstwa Pompea Ferrariego).
Baltazar Fontana- dekoracje stiukowe w kościele św. Anny w Krakowie, w kościele św. Andrzeja w Krakowie i kaplicy św. Jacka przy kościele dominikanów w Krakowie.
Cechy: dekoracja trójwymiarowe inspirowane Berninim, łączenie stiuku i elementów malarskich.
Michaelangelo Palloni- kaplica św. Kazimierza w Wilnie- obraz „Otwarcie trumny”, dekoracje kaplicy pomisjonarskiej w Łowiczu.
Wiek XVIII
Kacper Bażanka- kościół norbertanek w Imbramowicach, kościół misjonarzy w Krakowie (1719-1728).
Cechy: integracja przestrzeni, kaplice otwarte do nawy prostokątnymi otworami.
Franciszek Eckstein- malowidła w kościele pijarów w Krakowie (1727-1736)
Cechy: użycie kwadratury.
Pompeo Ferrari- kaplica prymasa Teodora Potockiego przy katedrze w Gnieźnie (1727-1730), kościół pocysterski w Lądzie (1728-1733), kościół reformatów w Osiecznej, kościół filipinów w Gostyniu.
Cechy: spłaszczone kopuły przygniecione latarniami, masywne fasady, niwelowanie podziałów pionowych.
Carlo Antonio Bay- kościół św. Marcina w Warszawie, kościół pijarów w Łowiczu, kościół w Siemiatyczach, nagrobek prymasa Michała Radziejowskiego w kościele św. Krzyża w Warszawie (wszystko po 1709)
Cechy: uwidacznianie wnęk.
Paweł Fontana- kościół w Lubartowie (1733-1738).
Cechy: stosowanie linii wklęsłych naprzemiennie z wypukłymi, aklasyczne elementy, plany o elementach centralizujących.
Rzeźbiarze XVIII wieku: Antoni Osiński, Sebastian Fesirer, Piotr i Maciej Polejowscy.