KURS

„ Kursem nazywamy organizację procesu dydaktycznego obejmującego całokształt wiadomości i umiejętności, w zakresie określonego problemu, a więc - materiał wycinkowy w stosunku do jakiegoś działu teoretycznego” (T. Nowacki)

„ Kurs jest formą organizacyjną kształcenia, dokształcania lub doskonalenia zawodowego pozaszkolnego,
w zasadzie w jednej specjalności, w terminach stosunkowo krótkich”

( S. Kaczor)

Kurs w odróżnieniu od szkoły czy ośrodka szkoleniowego jest instytucją nietrwałą i raczej doraźną w realizacji zadań, jakie ma do wykonania. Zespół słuchaczy pracuje w okresie dość krótkim i po zrealizowaniu ustalonych celów kurs zostaje rozwiązany, a chcący dalej się kształcić organizują nowy kurs lub przystępują do innej formy kształcenia.

Cechą charakterystyczną kursu jest krótki okres kształcenia i mała liczba godzin na realizację programu.

Poza kursami krótkoterminowymi najczęściej kształcenie kursowe trwa nie dłużej niż rok. Kursy dłuższe są prowadzone znacznie rzadziej.

Ze względu na czas zajęć można m.in. wyróżnić:

1. wykłady 45 - minutowe,

2. godzinne ćwiczenia praktyczne,

3. 2-3 - godzinne ćwiczenia praktyczne w nauce zawodu,

4. 1-3 - godzinne seminaria,

5. konsultacje indywidualne, których czas wynosi od kilku do kilkudziesięciu minut i 1-2 - godzinne konsultacje zespołowe,

6. wycieczki dydaktyczne do zakładów przemysłowych bądź rzemieślniczych, przeważnie kilkugodzinne.

Z powodu krótkiego okresu kształcenia i doraźnych zadań bardzo istotna jest systematyczność i ciągłość pracy na kursie. Istotne są również odpowiednio przygotowane materiały szkoleniowe do realizacji programu,
gdyż kursy z powodu doraźnych potrzeb i krótkiego czasu ich trwania nie mają stałych podręczników i książek do samodzielnego realizowania programu przez słuchaczy.

Na kursie inaczej niż w szkole czy uczelni realizuje się program kształcenia. Nie tworzy go zbyt wiele przedmiotów wzajemnie się uzupełniających i wspierających, a najczęściej tematyka kursowa obejmuje tylko dwa lub trzy przedmioty i każdy z nich jest ujęty samodzielnie bez możliwości pomocy czy wsparcia w zakresie treści czy tematyki innych przedmiotów. Stąd istotna jest rola systematyczności pracy kursu i pełnej frekwencji uczestników, bo absencja i przerwy w realizacji zadań odbijają się niekorzystnie na opanowaniu programowanego materiału.

W pracy kursu występują cechy korzystne dla organizatorów i uczestników, które jednak mogą odbijać się niewłaściwie na rezultatach kształcenia. Do tych cech zaliczyć trzeba :

- możliwość pracy kursu w każdych niemal warunkach, niekiedy bez należytego wyposażenia i pomocy

dydaktycznych;

- duża elastyczność organizacyjna, nie wymagająca dużych wysiłków organizacyjnych i nakładów pracy;

- gwarancja szybkiego uzyskania wyników kształcenia, bo po paru miesiącach, a najczęściej po roku zapewnia

absolwentów, którzy legitymują się odpowiednimi dyplomami lub świadectwami.

Te rezultaty nie zawsze są w pełni pozytywne, ponieważ kształcenie kursowe notuje często mniejszy odsiew niż szkoły i daje wyższą sprawność statystyczną, której nie zawsze odpowiada sprawność dydaktyczna w postaci opanowania programu kształcenia.

Zachętą do organizowania kursów są niskie koszty kształcenia kursowego, zwłaszcza zaocznego, elastyczność programu, możliwość pracy w dowolnych warunkach. Czynniki te powodują, że właściwy poziom szkolenia kursowego, właściwe przygotowanie materiałów dydaktycznych i należyte przeprowadzenie sprawdzianów
i egzaminów stają się na kursie zasadniczymi warunkami powodzenia działalności dydaktycznej.

Z tego też powodu uprawnienia do prowadzenia kursów uzyskują tylko te instytucje oświatowe o organizacje społeczne, które gwarantują swą dotychczasową działalnością należyty poziom kształcenia na kursach.

W opracowaniach dydaktycznych można znaleźć warunki, które decydują o tym, że kurs staje się skuteczną formą realizacji zadań kształcących. Do warunków tych zalicza się:

1. cele kursu i cele kształcenia dorosłych w ogóle:

a) konkretne sformułowanie celów i zadań kursu, które będą realizowane,

b) uświadomienie organizatorom, wykładowcom i uczestnikom celów i zadań kursu,

c) pamiętanie o tym, że kurs jest jedną z form oświaty dorosłych iw toku realizacji jego zadań

programowych powinno się także uwzględniać zadania ogólne obowiązujące w działalności

oświatowej wśród dorosłych, a zwłaszcza mające charakter oddziaływań wychowawczych;

d) należy stale mieć na uwadze te naczelne cele oświatowe i dążyć do ich urzeczywistnienia
w prowadzonej działalności oświatowej;

e) konkretne cele i zadania kursu winny się łączyć z zadaniami i celami ogólnymi, które określają istotę

pracy oświatowej wśród dorosłych;

2) należyte przygotowanie materiałów dydaktycznych:

- skryptów;

- przykładów;

- ćwiczeń;

- instrukcji;

- wytycznych do samodzielnego przygotowania się słuchaczy w domu;

- wyraźne skonkretyzowanie końcowych pytań i innych niezbędnych do realizacji programu materiałów

dydaktycznych i pomocy oraz środków nauczania.

3. świadomy sposób realizacji programu w procesie dydaktycznym zgodnie z ustalonymi przez dydaktyków prawidłowościami procesu nauczania i uczenia się.

Zasady organizacji pracy dydaktyczno - wychowawczej:

1. świadomości celu u wszystkich uczestników kursu

1. cele formalne - są zawsze określone w programie kursu, mogą być formułowane w sposób szczegółowy lub bardziej ogólny;

2. cele perspektywiczne - przede wszystkim wdrożenie i przekonanie słuchaczy do samokształcenia w zawodzie, do ciągłego aktualizowania wiadomości i umiejętności zawodowych, poszerzania wiedzy ogólnej, kształtowania naukowego światopoglądu ;

2. współdziałania;

3. właściwej organizacji pracy;

4. współodpowiedzialności uczestników i kadry pedagogicznej kursu za wyniki pracy dydaktyczno - wychowawczej.

Do najważniejszych czynników właściwej organizacji pracy na kursie zaliczyć należy:

- jasno i konkretnie nakreślony cel kursu;

- właściwie zaprogramowane treści kształcenia,

- właściwy rozkład materiału nauczania;

- należyte wyposażenie ośrodka kształcenia kursowego w sprzęt, urządzenia i środki dydaktyczne;

- prowadzenie zajęć w dniach i w godzinach odpowiadających większości słuchaczy;

- dobra obsada kadrowa kursu, tak w zakresie przedmiotów teoretycznych, jak i zajęć praktycznych;

- bieżąco przestrzegana korelacja miedzy przedmiotowa w nauczaniu;

- pełne zaopatrzenie słuchaczy w skrypty, podręczniki, przewodniki metodyczne;

- sprzyjający procesowi kształcenia klimat pracy i współpracy słuchaczy z radą pedagogiczną i z pracownikami

administracyjnymi kursu;

- dobra współpraca rady pedagogicznej kursu ze środowiskiem lokalnym i z zakładami pracy, z których

rekrutują się słuchacze;

- staranne zaplanowanie i realizacja przygotowań do przeprowadzenia egzaminu końcowego na kursie.

Praca oświatowa z dorosłymi odbywa się zawsze w określonych formach organizacyjnych, które wskazują, jak organizować tę pracę stosownie do tego kto, gdzie, kiedy i w jakim celu ma być przedmiotem tej pracy.
Do głównych kryteriów podziału form organizacyjnych nauczania zalicza się: cel i treść zajęć, liczbę uczestników kształcenia, miejsce realizacji procesu kształcenia, czas prowadzenia zajęć dydaktycznych.

Ze względu na wyróżnione kryteria podziału w pracy dydaktyczno - wychowawczej na kursach stosowane są następujące formy organizacyjne:

1. nauczanie jednostkowe, np. na kursach odzieżowych kroju i szycia, na kursach motorowych i innych,

2. nauczanie grupowe, np. na kursach spawalniczych,

3. nauczanie zbiorowe, np. na kursach pedagogicznych i innych, których podstawową metodą nauczania jest przeważnie wykład.

Zajęcia są prowadzone w salach wykładowych, w pracowniach zajęć praktycznych bądź w warsztatach szkoleniowych.

W kształceniu i doskonaleniu kursowym najbardziej powszechnymi formami organizacyjnymi pracy dydaktyczno - wychowawczej są:

- wykłady,

- ćwiczenia i pokazy praktyczne ( z instruktażem) w nauczaniu zawodu bądź w doskonaleniu określonych

umiejętności praktycznych - indywidualne i grupowe,

- konsultacje indywidualne i zespołowe ( stosowane prawie wyłącznie na kursach zaocznych),

- wycieczki dydaktyczne do zakładów przemysłowych, rzemieślniczych, usługowych i innych,

- zajęcia prowadzone metodami aktywizującymi.

Mnogość kursów powoduje, że bardzo rozwinięta jest także ich klasyfikacja. W praktyce organizacyjnej
i pedagogicznej spotykamy różne rodzaje kursów. Różnice te wynikają z :

- zakresu wykonywania przez uczestników kursu obowiązków służbowych w czasie szkolenia;

- przyjętej formy organizacyjni - dydaktycznej prowadzenia zajęć;

- sposobu finansowania;

- poziomu kształcenia.

Najczęściej zastosowanym kryterium podziału kursów jest cel kształcenia. Zgodnie z tym kryterium wyróżnia się następujące kursy:

- przyuczania do zawodu (kursy przysposobienia zawodowego )- celem jest zaznajomienie uczestników
z wiedzą i umiejętnościami zawodowymi, warunkującymi podjęcie pracy
w określonym zawodzie;

- dokształcania zawodowego - celem jest rozszerzenie wiedzy i rozwijanie umiejętności zawodowych;

- doskonalenia zawodowego - celem jest doskonalenie umiejętności zawodowych, zaznajomienie z nowymi

metodami pracy lub nowym wyposażeniem technicznym, które pojawiło się
w danym zawodzie;

- kwalifikacyjne - celem jest przygotowanie uczestników do uzyskania tytułu kwalifikacyjnego;

- kursy rekwalifikacyjne - celem jest umożliwienie zmiany zawodu, najczęściej w tym samym zakładzie lub

branży;

- kursy przygotowujące do zawodu w określonych specjalnościach;

- inne kursy, określane mianem kursów dla potrzeb własnych lub kursów specjalnych ( organizowane są przez wiele instytucji).

Wyróżnia się także kursy pod względem poziomu kształcenia oraz w zależności od typu organizacyjnego.

Do tych ostatnich zaliczamy::

1. bez oderwania od pracy - realizują one program w godzinach po zajęciach zawodowych lub w dni wolne od pracy;

2. z całkowitym oderwaniem od pracy - prowadzone są w ośrodkach z internatem;

3. z częściowym oderwaniem od pracy - uczestnicy zwalniani są z pracy na część dnia roboczego lub
   na jeden dzień w tygodniu.

Prowadzone są także kursy zaoczne, zapewniające materiały do samodzielnego studiowania i organizujące sesje lub konsultacje dla swoich uczestników.

W zależności od zakresu programu wyróżnia się kursy I, II i III stopnia. Kurs:

I stopnia - obejmuje przyuczanie lub naukę zawodu robotników oraz podwyższanie kwalifikacji robotników;

II stopnia - dotyczy podwyższania kwalifikacji robotników, których praca wymaga wykształcenia średniego;

III stopnia - obejmuje podwyższania kwalifikacji na poziomie studiów wyższych.

/ na podstawie uchwały RM nr 239 z dn. 6.VIII 1964 r. w sprawie niektórych zasad dotyczących prowadzenia
i finansowania kursowego szkolenia lub doskonalenia zawodowego/

Kursy podyplomowe są przeznaczone dla pracowników z wyższym wykształceniem, a ich celem jest dalsza specjalizacja zawodu oraz aktualizacja wiedzy i jej zastosowanie.

Organizacja procesu kształcenia na kursach jest uzależniona od formy kursu i wymaga angażowania środków materialnych oraz wyposażenia technicznego, a także stosowania właściwych metod pracy dydaktycznej.

Organizacja kursów stacjonarnych zależy od posiadania:

- stałych sal wykładowych, laboratoriów, warsztatów oraz pomieszczeń zaplecza administracyjnego;

- bogatego zestawu pomocy dydaktycznych, przewidzianych zarówno do demonstracji, jak i do prowadzenia

ćwiczeń i zajęć praktycznych;

- w wielu przypadkach internatów i stołówek;

- etatowych nauczycieli lub stale współpracujących wykładowców, angażowanych na poszczególne kursy;

- dobrze wyposażonej biblioteki zawodowej, obejmującej literaturę z zakresu tematyki wszystkich

prowadzonych kursów, przeznaczonej zarówno dla nauczycieli, jak i dla uczestników kursów;

- odpowiedniego liczebnego personelu zatrudnionego w biurze i w jednostkach zaplecza gospodarczego.

Powyższe wymagania powodują, że kursy stacjonarne są prowadzone głównie przez wyspecjalizowane jednostki oświatowe, najczęściej nazywanymi ośrodkami szkolenia. Sam proces kształcenia jest przy tym dosyć kosztowny, ze względu na małą liczbę uczestników kursów, ograniczoną bądź warunkami lokalowymi ośrodków, bądź brakiem potrzeb kształcenia większej liczby fachowców określonej specjalności.

Każdy ośrodek stanowi samodzielną jednostkę oświatową, posiadającą pełną swobodę w realizacji programów nauczania i ich właściwego przygotowania.

O wiele tańszymi, łatwiej dostępnymi dla chcących zdobywać wiedzę, umiejętności i podnosić swoje kwalifikacje są kursy zaoczne. Ich organizacja oparta jest na systemie scentralizowanym, którego głównym ogniwem jest jednostka stanowiąca kierownictwo zaocznego szkolenia. Do jego podstawowych obowiązków należy:

- opracowanie programu kursu,

- werbowanie uczestników kursu,

- organizowanie punktów konsultacyjnych, kierowanie w nich procesem dydaktycznym i nadzór nad jego

realizacją;

- wydawanie skryptów i innych materiałów szkoleniowych oraz przygotowanie niektórych pomocy naukowych,

plansz, przeźroczy, filmów;

- opracowanie harmonogramu kursu, terminarza konsultacji, seminariów i egzaminów.

Organizacja procesu kształcenia na kursie zaocznym jest w dużym stopniu ujednolicona. Wyraża się to w tym, że :

- wszyscy słuchacze, we wszystkich punktach konsultacyjnych realizują program nauczania w tej samej

kolejności,

- wszyscy uczą się na podstawie tych samych skryptów i pozostałych materiałów szkoleniowych,

- wszyscy słuchacze wykonują te same ćwiczenia i prace kontrolne,

- zajęcia we wszystkich punktach konsultacyjnych odbywają się w tym samym czasie.

Obowiązkiem słuchacza kursu jest:

1. czynne uczestniczenie we wszystkich zajęciach organizowanych na kursie,

2. nauka własna, czyli:

1. samodzielne uczenie się z podręcznika bądź skryptu,

2. wykorzystywanie notatek z wykładów i ćwiczeń,

3. studiowanie prasy fachowej,

4. prowadzenie notatek z lektury,

5. wykonywanie w domu wskazanych ćwiczeń i prac praktycznych,

6. pisanie prac kontrolnych,

7. przygotowanie się do udziału w konsultacjach prowadzonych prze wykładowców kursów.

Efektem dobrze zorganizowanej pracy na kursie, połączonej z samodzielnym uczeniem się słuchaczy, powinno być:

- opanowanie zasobu wiedzy teoretycznej i umiejętności praktycznych w zakresie przewidzianym w programie

nauczania kursu,

- przygotowanie do podjęcia pracy w zawodzie na poziomie określonym w programie kursu,

- wyrobienie pożądanych właściwości charakteru, nawyków i przyzwyczajeń cechujących rzetelnego
i kulturalnego człowieka umiejącego dobrze pracować zawodowo, zgodnie współżyć z innymi i aktywnie

uczestniczyć w życiu społeczno - politycznym zakładu pracy, środowiska i kraju,

- opanowanie podstawowych metod i technik pracy samokształceniowej.

Jeżeli instytucja prowadząca kurs wydaje absolwentom świadectwo ukończenia, to powinno ono zawierać:

- nazwę kursu,

- czas jego trwania,

- liczbę godzin nauki,

- przedmioty nauczania z wymiarem godzin,

- skład komisji egzaminacyjnej i uzyskaną ocenę/ oceny ( jeżeli kurs kończył się egzaminem).

Świadectwo ukończenia kursu nie może bez zgody władz oświatowych zawierać klauzul o uprawnieniach przysługujących absolwentowi. Programy nauczania opracowane na potrzeby kursu zatwierdzane są z reguły przez jednostki nadrzędne w stosunku do organizatorów kursów.

Rozwój kursów oraz ich elastyczność jako formy dydaktycznej wymagają nie tylko starannego prowadzenia procesu kształcenia i doskonalenia, ale systematycznego wzbogacania i unowocześniania bazy dydaktycznej, metod kształcenia, środków i form realizacji programu. Podstawowe dwa warunki dla spełnienia tych zadań to właściwe doskonalenie pedagogiczne organizatorów i wykładowców oraz przygotowanie odpowiednich instrukcji, materiałów metodycznych i innych opracowań z myślą o modernizacji pracy dydaktycznej na kursie.

---