Ekologia - rozumiana jako: 1. filozofia działań na rzecz ochrony ginących gatunkow roślin i zwierząt oraz przeciwdziałania naruszenia roznowagi systemow naturalnych. 2. protest polityczny przeciw stosowaniu energii jądrowej i wszelkim zanieczy środ 3. Romantyczne marzenie o powrocie do natury.

Ekologia nauka biol o względnych zw miedzy org żywymi a otaczajcym je środ.

- Związki te ocenia się na podstawe obiegu materii oraz przepływu energii i infor w systemie, jaki tworzą owe org między sobą oraz zależnie warunków środ.

- zasoby materii i energii o które konkurują org żywe są ogran. Większą szansę przeżycia mają te org, których wymania energet są mniejsze, stąd w przyrodzie istnieje tendencja do oszczędnego zagospodar zasobami- ekonomia przyrody.

Ekologia nauką traktującą o strukt, funkcj i ekonomii otaczającej nas przyrody. Bada i wyjaśnia system zależności na wszystkich szczeblach organizacji życia.

- osobniczym- reakcje i przystosow morfol, fizjol i psychiczne poszczególnych osobników, w tym stan zdrowia wynikający z przystosowania do środ.

- populacyjnym- rozród i przeżywal wpływaj na liczebno populacji i reakcje społ

- biocenotycznym-stosunki między populacjami różnych gat na danym obszarze oraz problemy OŚ - ekosystemowych- związki zespołów org z ich środ nieżywion- obieg materii i przepływ enegrii, sieci pokarmowe i problemy OŚ

Eko umiejscowiona jest wśród nauk biol. Łączy się z innymi wykraczającymi poza okręg biol naukami badającymi środ np. biogeografia, biofizyka, chemia, klimatologia. Jest więc interdyscyplinarna- łączy dorobek biologi i nauk o środ

Wg. N. Wolańskiego wspólcze ekologia zajmuje się strukturą i funkcjo przyrody. Zajmuje się ona m.in. *ożywion i nieożyw element środ(ekosystem) *środ życia org (biotop) *Badan ogółu org 1 gat zamieszkującymi wspólny teren*fizjonomią ziemi lub jej części w której działa człowiek. *środ życia na ziemi (biosfery) *zespołami ekosyst *całokształtem potrzeb życiow org oraz mcem tych org w obrębie zespołu lub ekosyst Jean - Baptiste de Lamarck (1744-1829)- uznawał jako motor zmienności ewolucyjnej wyjątkową rolę zmieniającego się środ. Tworca zasad Lamarkizmu Ernest Haeckel w 1866r. wprowa termin oecologie. Niemiecki zoolog. Ekologię rozumiał jako ekonomię przyrody,opisał eko jako naukę o stosunku org żywych do zewnętrz świata Eko pochodzi od gr oikos-dom, miejsce życia, logos-słowo, Thomas Robert Malthus Ekonomista ang, duchowny - 1798r, wydał traktat anonimowo „ prawo wolności” - przyrost wolności rośnie w postępie geometrycznym(mnożenie o stały czynnik), przyrost środków utrzymywania rośnie w postępie arytmetycznym (powiększony o stały składnik) co jest przyczyną nędzy mas. Uważał ze środkiem zaradczym są rózne zjawiska mające wpływ na ograniczenie liczby ludności w tym wojny, klęski, głod, zarazy i wstrzemięźliwość seksualn, poźne zawieranie małżeństw.

Charles Robert Darwin, Karol Darwin (1808-1882) - Jeden z najważniejszych XIX w. biologów. Teoria doboru natur, teoria adaptacji „o powstaniu gatunkow”

Hipokrates z Kos (460-377r.p.n.e.) - lekarz grecki - „ojciec medycyny” podkreślał rolę środow w formowaniu się ras ludzkich, zdrowia, i obyczajow.

Arystoteles (384 - 322 r.p.n.e.)Dostrzegł wpływ klimatu na człowieka- czego rezultatem miały być wyjątkowe uzdolnienia grekow. Klimat gorący lub zimny z brakiem opadów nie nadaje się do życia człowieka. Galen Claudius (130-200 r.n.e.) Zalecał chorym na gróżlicę przebywanie w klimacie wysokogorskim lub pustynnym. Zalecał picie wody z akweduktów. Podkreślał szkodliwość powietrza w miastach i na obszarach wojskowych. Karol Ludwik Monteskiusz (1689-1755) Uzależniał zjawisko społ- polit, obyczaje, religię od warunkow naturalnych <klimat> Józef struś (1510-68r) Poskreślał związek miedzy częstością tętna i występow chorób a porą roku. Podkreślał leczniczą rolę słońca. Autor traktatu o tętnie. Ellsworth Huntington (1876-1947)Po raz 1 (w 1916) uzył terminu ekologia człowieka w geografii. Podkreślał role czynnikow klimat, i ich zmienności na możliwości ludzkie.Ludzie w każdym środ wybierają drogę mniejszego wysiłku. Ales Hrdicka - Frauz Boaz - podkreślali relację środ-człowiek - wg Boaza watunki środ zakreślają możliwości a człowiek dokonuje wyboru (possibility) - występowa wzajemnych relacji międzywarunkami geograf a rozwojem kultury. Def. Wg. Wolańskiego Ekologia człowieka to interdyscyplinarna nauka o człowieku, w tym jego kulturze jako części ekosystemów. Eko czło, bada go jako osobę ludzką, populację jako gatunek i społeczeństwo. Współczesne koncepcje oparte są na badaniach biol mechanizmow, dostosowania się do środ (fizjologia środ) i mechanizmow ewolucji (genetyka populacyjna ewolucjonizmu) Ekologia człowieka dzieli się na : przyrode człowiek kultura Kultura - specyficznie ludzki srodek przystosowywania się społeczności ludzkich do środ. Jest pozasomatyczna tzn. jej treści przekazywane są poza drogą genetyczne, dzięki możliwości porozumiewania się symbolicznego. Na kulturę składa się: Narzędzia, urządzenia służące produkcji, odzież, budowle, ozdoby, mity, język,

Przedmiotem badań eko czł: jest populacja ludzka, i jej środowisko( biol, społ i kulturowe powiązania ludzi ze środ ich życia).Oznacza to powiązania materiałoe, energet, informac, potrzeby org i sposób eksploatacji środ. Ekol czło wykracza poza nauki, biol, wykształca obserwacje psycholog, socjologiczne, etnologiczne.

Centralnym proble ekologii (w sensie ogolnym) jest interakcja org żywych ze środ. W eko czło jest to interakcja człowieka z jego środ natur, jak i społ- kultur.

Przedmiotem eko czł- w przeciwieństwie do eko zwierząt czy roślin, są nie tlyko zjawiska przyr. W procesie hominizachi, z przyrod mechanizmami samoregul przeplatały się mechanizmy kulturowe. Eko czło- politologia -ekonomia- socjol- etnologia- psychol - antropologia- biol *zoologia * botanika * mikrobiologia- geografia- geologia Biocenoza - zespoł org(populacji) współwystęp na danym terenie w określonym czasie, żywa część Biotop - zespoł warunkow abiotycznych(nieożywionych) panujacych na danym terenie. Stanowi fiz siedlisko populacji. Ekosystem - podstawowa jednostka funkcjonalna w przyrodzie. złozona z biocenozy i biotopu.Stanowi układ powiązań między org żywymi i warunkami, w których żyją. Ekosyst łączy wspólnota zasobów materialnych i energet wystep na jego obszarze Zachodzi tu obieg materii i przepływ energii w pewnym sensie informacji genet i sposobu zachowania się. Ekosystem ma czteropoziomową strukturę pokarmową.- środ Abiotyczne-materia nieożyw w środ - producenci- org samożywne (autotrofy), które korzystaja tylko z abiotycznej częsci ekosyst- konsumenci- org cudzożywne (gł zwierzęta) - reducenci- destruenci czyli bakterie i grzyby Przykłady ekosystemow- naturalnych: puszcze , jeziora, gory - sztucznych: lasy pola, stawy (zarybienie) Łańcuchy pokarmowe to producenci (foto i chemoautotrofy) i konsumenci kolejnych rzędom konsumenci I rzędu itd. Człowiek należy do konsumentow I, II, III, r. Typy ekosystemow wg. P. Trojana.- Monocen - osobnik i jego środowisko (monotop)- Demonce - jednogat populacja i jego środ (demotop) - pleocen - populacja wszystkich gat zamieszkując dane siedzisko i ich środ. Gł zakresem badań democeny i pleoceny

ŚROD ABIOTYCZNE- oddziaływ nieożywioncyh elem środ na org. Wyróżniamy tutaj czynniki klim np.:temp, woda, światło, ciśnienie, gleba

ŚROD BIOTYCZNE- oddziaływanie org na siebie czyli zależności wewnątrz gat i wpływy org na środ abiotyczne.ŚROD OBIEKTYWNE (funkcjonalne) to pełen zakres elem, z którymi czło jest w jakiś sposób związany, a więc czynniki przyrodnicze, społ i technicz(kulturoe) FIZJOSFERA-część abiotyczna, w skład której wchodzi atmosfera, hydrosfera i litosfera.BIOSFERA (ekosfera)- tworzy powłokę biotyczną, w której ma miejsce integracja org żywych z nieożywioną częścią środ. Biosfera dzieli się na fotosferę (zamieszkiwana przez rośliny) i zoosferę (szerszą)SIEDLISKO- to obszar (z jego podłożem i klimatem- środ fiz) na którym wyst dany osobnik lub populacji. Siedlisko stwarza warunki do wyst wielu nisz ekol. Jest to rodzaj miejsca wyst w przyrodzie. NISZA EKOL- to system związków org ze środ i sposobem jego eksploatacji. Dotyczy konkretnyh warunków i zasobów w określonym czasie a na pewnym obszarze. Dla człowiek jest to system związków ze środowiskiem(w tym z innymi ludżmi) tak biologicznych , jak społ-kulturowych w miejscu w którym żyje. Inaczej, nisza to nasze miejsce w przyrodzie i społeczeń. Jest to np. miejsce zamieszkania , pracy.

KRAJOBRAZ EKOLOGICZNY- wyst na określonym terenie zespół ekosyst. W ekol czł jest to lokalna część regionu zmodyfikowana działaniami człowieka. Zespół ekosyst, w którym występuje konkretna populcja ludzka.

Biom - (jednostka fito geograficzna) to klimatycznie uformowana formacja roślinności (i związanych z nią zwierząt) charakt dla większego zróżnicowanego obszaru i na nim występująca. Najważniejsze biomy lądowe na kuli ziemskiej1 zawsze zielone lasy równikowe i podzwrotn 2 sawanny i lasy zrzucające liście w porze suchej 3 półpust, pustynie gorące 4 lasy twardolistne i zawsze zielone strefy umiark 5 lasy zrzycajace liscie na zimę 6 stepy i pustynie strefy umiark 7 borealne lasy szpilkowe 8 tundry i pustynie zimne 9 roślinnosc gorska

Ekoton - strefa przejsciowa między gł biomami. Charakt się duzym zróżnicowaniem i gęstością organizmow, ponieważ dla obydwu głownych środowisk <biomow>, jak również gatunki przystosowane do życia na ich styku.

Zadania ekologii człowieka * rejestracja i wyjaśnianie mechanizmow zmian org czło i strukturypopulacji ludzkich pod wpływem przemian środ(np. urbanizacja industrializacja mechanizacj, i chemizacji rolnictwa, motoryzacji) * ustalenie limitów największego dopuszczalnego stężenia czynnikow szkodliwych nie tylko w miejscach pracy, ale i zamieszkania oraz wypoczynku. * przewidywanie ubocznych skutkow oraz odległych bezpośred konsekwencji przemian dokonywa przez człowieka w swym środowisku życia: zamieszkania, pracy, wypoczynku. * określenie możliwości i kierunkow optymalizacji warunkow bytowych w związku z biologicznymi i kulturowymi potrzebami czło * dokument skutkow przemian środowiska człowieka w postaci stanu biol populacji ludzkich

Znaczenie środowiska w ontogenezie Te warunki środ, do których wahań org przystosował się we wcześni okresie życia i stanowią przeciętny zakres zmienno, są z reguły neutralne dla org, to znaczy ze nie wywołują u niego dalszych trwałych zmian, lecz istniejący stan umacniają. Zmiany właściwści org powstają wówczas gdy zakres zmienności warunkow środ jest od tego, do którego org jest przystos, wywołując więc dostosow <adiustacje>.Zmiany org wywołują czynniki środ wkraczające poza normalny zakres okresow <dobowy, sezonow> wahań warunkow zewnętrz na terenie, na którym żył dotychczas dany czło

Zmiany przystosowawcze pod wpływem bodźców środ przebiegają na kilku poziomach: A hormonalno metaboliczne oddziaływanie na błony komórkowe B funkcjonalno strukturalne zmiany tkanek i narządów związane ze składem chemicznym i warunkami fizycznymi otaczającego środowiska C integracyjne zmiany przystosowawcze organizmu, jako całości. Dodatkowo duże znaczenie ma tryb życia i aktywność danego osobnika, bowiem wynikające stąd potrzeby energetyczne SA konkurencyjne wobec procesów przystosowawczych, regeneracyjnych, i rozwojowych. Dotyczy to szczególnie rosnącego i dojrzewającego organizmu. Reasumując: czas trwania bodźca, jego charakter i siła oraz okres ontogenezy, na jaki przypada jego działanie, ma zasadnicze znaczenie w kształtowaniu się zmian organizmu.

Zasady ekologii człowieka * Homeostaza, homeoreza * procesy przystosowawcze -adaptacja -adaptabilnosc -adiustacja -reakcja * Pobudliwość <reaktywnosc> * ekosensytywnosć * rezystentność * norma reakcji * norma adaptacyjna Homeostaza - stan równowagi wewnętrznej organizmu we wzajemnym oddziaływaniu ze środowiskiem Homeoreza - homeostaza ontogenetyczna, jest to zjawisko polegające na utrzymywaniu stanu równowagi dynamicznej w ramach normy reakcji osobnika - miedzy czynnikami wewnętrznymi organizmy a ciągle zmieniającymi się czynnikami środowiska zewnętrznego.

W ciągu stałych internacko organizmu ze środowiskiem następuje ciągłe i stopniowe doskonalenie się tych związków zwane przystosowaniem. procesy przystosowawcze: adaptację, adaptabilność i adiustację

Adaptacja -stopień dostosowania się osobnika lub populacji do środ sprzyjający przetrwaniu.W biologii to przeobrażenia, które mają miejsce we właściwościach dziedzicznych populacji. - Populacje przystosowują się do życia w określonych warunkach środ na drodze genet, a zatem proces adaptacji polega na stopniowyc przemianach składu genet populacji(puli genowej),zachodzących gł pod wpływe doboru natur (gł motor d. n. to zróżnicowana płodność i wymieralność)

Zjawiska adaptacji zaobserwować można w wyniku obserwacji zmian miedzypokolen w jakiś konkretnych cechach, a więc minimum 2 pokolenia. Zmiany adptacyjne <zmiany częstości genów> dotyczą zatem nie osobników, ale całych populacji. Przykłady: kształtowanie się zróżnicowania wewnątrzgat czło.

Adaptabilność - przystosowalność- nabywanie przez osobnika właściwości biol <cech> w trakcie rozwoju osobniczego <ontogenezy> pod bezpośredn wpływem czynników środ<właściwości fenotypowe>, które utrwalają się do końca życia, ale nie są przekazywane na kolejne pokolenia, <brak dziedziczenia>.

Przykłady: adipocyty, chrzęstne tarcze wzrostowe, wybór, szlaku, rozwojowego.

Adiustacje - dostosowanie - dotyczy również jednostki <osobnika>.Polega na pojawieniu się zmian u osobnika w czasie krótszym niż jego życie i ma charakter odwracalny. Przemiany te nie mają wpływu na dalszy przebieg rozwoju osobniczego, wpływają raczej na kondycję osobnika.Przykłady:* wytrenowanie mięsni - praca fizyczna czy trening sportowy powodują wzrost masy mięśniowej oraz ich twardości i elastyczności. Gdy ustaje aktywność fizyczna, wówczas te zmiany cofają się. * aklimatyzacja do konkretnych warunkow klimat: wilgotn, temp, nasłoneczn, cisnienie atmosf, zawartość O2 w powietrzu, wysoko n.p.m. - decydują np: o rytmie pracy serca, liczbie krwinek, częstości oddechow, o pojemn życiowej płuc. * przy wzroście wilgotności i temp powiększa się liczba czynnych gruczołow potowych. * Nasilenie prom UV w lecie powoduje opaleniznę - czyli wzrost melaniny w skorze, a ścislej mowiąc w warstwie podstawnej naskórka.* Zahartowanie - do niższej temp(zmieniając wielkość progową reakcji na oziębien)

Mechanizmy utrzymujące równowagę między organizmem lub populacją a środowiskiem zewnętrznym <wg N. Wolańskiego>

Bodźce środ	Odp organizmu	mechanizm	przykłady
Jednorazowy bodźce krotkotrwały	Krotkotrwałe zmiany obronne lub mobilizacja org do przetrwania	reakcja	Odruchow działanie obronne, zmiana częstości tętna i oddechow, reakcje immunolog i emoc
Dłużej trwające bodźce, powtarzające się o umiark nasileniu	Morfofunkcjonalne zmiany odwracalne	adiustacja	Aklimatyz, zahartow, przerost roboczy Kom mięśniowych,Zwieksz masy k. tłuszcz, zmiany behawioru
Długotrwałe silne bodźce	Morfologiczne zmiany nieodwracalne	adaptybilność	Zmiany bud kości, przyrost l Kom, skutki w ontogenezi
B rzadko wyst bodźce decydujące o przezyciu	Niemożność przezycia, zgon	Adaptacja <genet>	Selekcja, zgon osob nieprzystos, skutki w filogenezie

Jethon <1995> wyróżnia następujące typy procesow przystosowawczych:

* adaptacja genetyczna, czyli zmiany przystosowawcze mające odbicie w genotypie danej jednostki* adaptacja fizjologiczna, czyli zmiany przystosowawcze w zakresie procesów wewnątrzustrojowych, będące rezultatem oddziaływać środ* a biochemiczna, a więc zmiany zachodzące na poziomie subkomorek, dotyczące przystosowania się procesow biochemicznych do określonych obciążeń org* a morfologiczna - są to zmiany w zakresie budowy ciała wynikające z reakcji genotypu oraz środ <są realizowane w procesach adaptacji fizjolog oraz biochem>* a behawioralna stanowi funkcję inteligencji, dotyczy ona zmian zachowania zapewniających zachowanie stanu roznowagi w relacji ze środ* a metaboliczna obejmuje szybko zachodzące zmiany przystosow funkcji wewnątrzustroj do określonych zapotrzebować na dany czynnik * a epigenetyczna stanowi dłużej utrzymujące się zmiany fenotypowe, po pewnym czasie utrwalające się w genotypie.

Dostosowania biologiczne <adiustacje> wg A. Siniarskiej - Wolańskiej

*dostosowania regulacyjne - krotkotrwałe reakcje o szybko odwracalnych skutkach *dost aklimatyzacyjne - dłużej trwające zmiany odwracalne

*dost rozwojowe <plastyczne> - trwałe i nieodwracalne zmiany fenotypowe, nie przekazywane dziedzicznie. *dost - zmiany zachowań tak osobniczych jak i zespołowych <organizach i funkcjonowania organizacji społ>. Czło świadomie kształtuje środ swego życia, tworzy warunki bytowe na tle realizowanego systemu ekono i politycz.Np. migracje, sposoby wychowania i nauczania, trening sportowy, sposób reakcji i wypoczynku, działania medycyny.

Wariancja - jest przeciętnym kwadratem odchyleń wartości genotypowych cech poszczególnych obiektów od średniej arytmetycznej.

Vp =Vg+Veg+Ves+Ver Gdzie Vp - całkowita wariacja fenotypowa Vg - wariacja genotypowa Veg - wariacja specyficznych <fluktuacyjnych> efektów oddziaływania środowiska Ver - wariancje błędu pomiarowego

Do określenia względnego udziału determinantów rozwoju <czynników endogennych genetycznych. I modyfikatorów rozwoju <czynniki egzogenne> w wartościach cech ilościowych w trakcie rozwoju służą różnego rodzaju miary odziedziczalności, jak np. Współczynnik odziedziczalności:

h2=(Vdz-Vmz) : Vdz Gdzie h2 - <h do kwadratu> współczynnik odziedziczalności Vdz - wariancja cechy u bliźniąt dizygotycznych

Vmz - wariacja cechy u bliźniąt monogotycznych

Reaktywność organizmu Każdy organizm posiada osobniczą zdolność odpowiadania na zmiany środowiska. Nazywamy to pobudliwością albo reaktywnością. Wrażliwość organizmu na bodźce nazywamy ekosensytywnoscią, natomiast opór organizmu określamy jako rezystentność.

Ekosensytywność polega na tym, ze na jednakowy co do siły i czasu trwania bodziec organizm rezystentny reagują słabiej, zaś mniej rezystentny <wrażliwy> silniej REAKTYWNOŚĆ - cechy organizmu, charakterystyczne zroznicowana reaktywność (ekspresywność) - zależność między genotypem a czynnikami środowiska zewnętrznego w trakcie rozwoju.

Genotyp zapewnia pewną plastyczną wzgl. Wpływow środowiska w postaci tzw. Normy reakcji.- norma reakcji (def.)- linia rozwoju- kanał rozwoju- tor rozwoju

- rozwoj osobnika- norma adaptacyjna /reakcyja- normalność- norma rozwojowa

- rozwoj normalny- siatki ceyntylowe (centyl - częstość jaką dana cecha występuje w określonej klasie wieku- procentowy udział) - akceleracja.

Czynniki środowiskowe- oddziaływują na biol i psycholspoł właściwości czło Dzielimy je na :biotyczne, abiotyczne i typ środ społ

współcześnie największe zagrożenia ekol: *wzrost zaludnienia * wyczerpywanie się zasobów naturalnych *zanieczyszczenia środowiska *nadmierne szybkie tempo życia i wszelkiej działalności człowieka

Trzy rodzaje poglądów:1 skrajny ekologizm 2 skrajny antropocentryzm 3koncepcja homeostazy antropogenicznej (relacje człow środ opierać się powiny na równowadze dynamicznej. Człowiek- rala czynnika dynamizującego, środ powinno pełić funkcje stabilizującą.

ANTROPOCENOZA- obszar bezpośredniego oddziaływania populacji ludzkich; populacja ludzka wraz ze środ przekształconym i/lub stworzonym przez człowieka na własne potrzeby.

ANTROPOPRESJA- wpływ populacji na przyrodę, zazwyczaj o charakterze niekorzystym, zaburzającym równowagę ekosyst

BUDOWA SKÓRY- warstwa podstawiowa, mięsień przywłosowy, gruczoł łojowy, włos, naskórek, skóra właściwa, tkanka podskórna, adipocyty, naczynia włosowate, gruczoł potowy, mieszek włosa, receptor dotyku

REGUŁA ALLENA- u zwierża stałocieplnych w chłodnym klimacie kończyny itp. Są krótsze niż w strefach gorących. Róznice mają charakter adaptatywny- org traci mniej ciepła przy krótszych wystających częsciach ciała.

R BERGMANNA- Gat zwierząt stałocieplnych w chłodnym klimacie mają większą mase ciała niż w klim gorącym. R GLOGERA- mówi o istnieniu współzależności między warunkami hydrotermicznymi a barwą zwierząt, związek pigmentacji z szerok geog i klimatR ALEKSIEJEWEJ- w glebach ubogich w minerały kości są masywniejsze, a czaszki niskie i zaokrąglone, natomiast delikatne kości i dlugie głowy są u ludzi z terenów w gleby bogate w minerały.R SIEMIONOWA- fałda nakątna (mongolska) zasłaniająca mięsko łzowe oka jest ochrona przed pyłem lessowym i zimnem. Podściólka tłuszczowa, płaskość twarzi i spłaszczenie nasady nosa ludów stepowych zapobiega osadzaniu pyłow na twarzy itp.R RENSCHA (pustynna)- gromadzenie się dużych zwałów tłuszczu u ludzi i zwierząt na terenach pustynnych( na pośladach i kobiet w postaci steatopygii)- zapasy energetyczne przy niedoborze żywności.

R THOMSONA-BUXTONA- isnieje związek między szerokościa nosa u czlow a szer geograf i wilgotnościa powietrza. W suchych i zimnych- wąskie i dlugie nosy bardziej nawilżają i ocieplają powietrze.R HURTADO- na terenach wysoko w górach istnieją większe wymiary klatki piersiowej(większa pojemności płuc przy rozrzedzonym powietrzu)R COONA- odnosi się do znaczenia kształtu włosów* typu fil-fil- tropiki, ocieniają skórę głowy i ułatwiają odparowywanie na nagich przestrzeniach *włosy kędzierzawe (wełniaste)- zawierają warstwę powietrza izolującą przed przegrzaniem lub wyziębieniem.

KLASYFIKACJA WG.MICHALSKIEGO kierunek morfologiczno-porównawczy- Odmiany:* biała-A- nordyczna, Y-kromanionoidalna, P-ajnuidalna B-berberyjska E-śródziemnomorska K-orientalna H-arnemoidalna Żółta: L- laponoidalna M-mongoloidalna Z-pacyficzna I-arktyczna Q-wyżynna Czarna: N- negroidalna, O- pigmejska S-sudańska X- ekwatorialna Taustraloidalna

Odzywianie - pokrycie zapotrzebowania energetycznego oraz dostarczenie budulca.Podstawowa (spoczynkowa) przemiana materii - związana z elementami funkcyjnymi tkanek, narządow niezbędnych do utrzymania przy życiu w stanie zupełnego spokoju.Np. dla mężczyzny 70kg - 70kcal/h, dla dzieci 40-60 kcal/h, kobiety w ciązy, karmiące 100kcal/h Na zapotrzebowanie podstawowej przemiany materii wpływają czynniki biogeograficzne i społeczno-ekonomiczne, płeć, wiek, rozmiar ciała, klimat, pora roku, pora doby, charakter wykonywanej pracy.Ze względu na wydatek energetyczny wyróżniamy pracę:

Lekką - zapotrzebowanie 2300-2400 kcal/dobę męzczyzna, 1900-2100kcal /dobę kobieta Średniocięzkoą Ciężką Bardzo ciężką - pow. 4,800 kcal (trening, zawody sportowe>

Aminokwasy egzogenne - te które musza być dostarczone w pożywieniu (fhe)(Ile)(leu)(met)(thr)(trp)(val) dla dzieci (his)(Arg)

Aminokwasy endogenne - te które organizm jest w stanie wyprodukowac, (Ala)(asu)(ASP)(cys)(glu)(gly)(pro)(ler)(tyr)

Wady żywieniowe -niedobor, nadmiar pokarmow -źle zbilansowana dieta

-ograniczenie liczby posiłkow w ciągu doby

*nadmierne pobieranie energii-otyłość *zbyt duzo tłuszczow *zbyt niskie spozycie cholesterolu *niskie spozycie witamin i błonnika

Głownymi problemami są : utrata opieki ze strony metropolii, po uzyskaniu niepodległości, konflikty na ile kulturalnym, etnicznym, niemożność zorganizowania stadnych rzędow, przyrost kulturalny.

* Głód - brak minimalnej ilości pożywienia do szykowania potrzeb organizmu, pojawił się w neolicie * Głód jawny - następstwo wojen, klęsk żywiołowych.

* Głód utajany - zjawisko stałe na obszarach Afryki, Azji i ameryki, łacińskiej, wzmaga popęd płciowy i rozrodnosc Długotrwały głod - <całkowity> upośledzone funkcje rozwojcze np. zanik zarostu u mężczyzn azjaci, skłonność do melancholii Ludzie cierpią na głód w ok. 33 państwach

* niedożywienie - wtedy gdy brakuje organizmowi energii na dodatkowe prace <wystarcza tylko na spoczynkową przemianę materii>

---