Justyna Karbowska
II BW Stacjonarne
Gr. 1
UKRAINA
STRATEGIA BEZPIECZEŃSTWA NARODOWEGO
1. Położenie, potencjał ludnościowy Ukrainy
Ukraina jest położona między Morzem Czarnym i Morzem Azowskim na południu
a Polesiem na północy. Na zachodzie opiera się o Karpaty, na wschodzie sięga przesmyku Kaspijsko-Czarnomorskiego (Nizina Czarnomorska). Powierzchnia państwa wynosi 603,7 tys. km2, a zamieszkuje ją 52,1 mln osób. Struktura narodowościowa Ukrainy nie jest korzystna, ponieważ mniejszości narodowe stanowią ponad 27 % ogółu ludności. Szczególnie niekorzystne jest rozmieszczenie ludności rosyjskiej, skoncentrowanej we wschodniej oraz południowej części kraju.
2. Krajowy System Bezpieczeństwa Ukrainy
Aby prowadzić zrównoważoną i skuteczną politykę należy stworzyć zestaw skoordynowanych działań w celu ochrony interesów krajowych - politycznych, gospodarczych, społecznych, wojskowych, ochrony środowiska, nauki, technologii informacyjnych i innych obszarów, ważnych dla systemu bezpieczeństwa narodowego Ukrainy. System bezpieczeństwa narodowego to stan zorganizowanych działań władz publicznych, organizacji publicznych, urzędników i osób, które jednoczy zestaw celów
i zadań w zakresie ochrony interesów narodowych, uczestniczących w uzgodnionej działalności w ramach prawodawstwa Ukrainy. Podstawą prawną bezpieczeństwa narodowego Ukrainy jest Konstytucja Ukrainy, ustawy i akty wykonawcze oraz uznane traktaty i umowy międzynarodowe.
2.1. Główne funkcje Krajowego Systemu Bezpieczeństwa to:
tworzenie i wspieranie potencjału bezpieczeństwa narodowego, w tym m.in.: tworzenie struktury organizacyjnej władz publicznych; strategia i planowanie konkretnych działań w celu zapewnienia bezpieczeństwa narodowego; organizowanie i kierowanie systemem zarządzania i jego elementami konstrukcyjnymi;
Planowanie działań operacyjnych dla bezpieczeństwa narodowego, w tym m.in.: określanie interesów narodowych i priorytetów; przewidywanie, wykrywanie i ocena możliwych zagrożeń, czynników destabilizujących i konfliktów, ich przyczyn i konsekwencji ich występowania; eliminacja skutków konfliktów.
Udział w międzynarodowych systemach bezpieczeństwa.
2.2. Kompetencje głównych organów bezpieczeństwa narodowego:
Rada Najwyższa Ukrainy - w ramach uprawnień wynikających z konstytucji Ukrainy reguluje i kontroluje działalność organów władzy publicznej i urzędników w zakresie bezpieczeństwa narodowego;
Prezydent Ukrainy jako głowa państwa, jest gwarantem suwerenności państwowej Ukrainy i integralności terytorialnej, stoi na straży przestrzegania Konstytucji Ukrainy, praw i wolności obywateli i jest Naczelnym Wodzem Sił Zbrojnych Ukrainy i przewodniczącym Rady Bezpieczeństwa Narodowego i Obrony Ukrainy, zapewnia państwową niezależność;
Rada Bezpieczeństwa Narodowego i Obrony Ukrainy, koordynuje i kontroluje działalność organów wykonawczych w dziedzinie bezpieczeństwa narodowego i obrony;
Gabinet Ministrów Ukrainy, jako najwyższy organ władzy wykonawczej, podejmuje środki w celu zapewnienia praw i wolności obywateli, zapewnia obronę narodową, ochronę bezpieczeństwa narodowego Ukrainy, porządku publicznego i zwalczania przestępczości;
Trybunał Konstytucyjny Ukrainy decyduje o zgodności ustaw i innych aktów prawnych w zakresie bezpieczeństwa narodowego z Konstytucją Ukrainy i tworzy oficjalną interpretację Konstytucji i praw Ukrainy w sprawie istotnych kwestii;
Sądy Powszechne mają za zadanie wymierzać sprawiedliwość w celu ochrony bezpieczeństwa narodowego Ukrainy;
Narodowy Bank Ukrainy opracowuje i wdraża politykę kredytową i pieniężną w interesie bezpieczeństwa narodowego Ukrainy;
ministerstwa i inne centralne organy wykonawcze w ramach swoich uprawnień, fundusze zapewniające realizację praw Ukrainy, dekrety Prezydenta Ukrainy, koncepcje, programy, przepisy, przedstawiciele rządu w dziedzinie bezpieczeństwa narodowego mający za zadanie zapewnienie utrzymania i gotowości do użycia siły i zachowania bezpieczeństwa narodowego i kontrolowanie ich działalności;
organizacja wojskowa, która obejmuje Siły Zbrojne Ukrainy, Służby Bezpieczeństwa Ukrainy, Gwardię Narodową Ukrainy, wewnętrzne oddziały, organy i jednostki Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Ukrainy, Ministerstwo Ukrainy ds. Sytuacji Kryzysowych, inne formacje wojskowe utworzone zgodnie z Konstytucją Ukrainy.
2.3. Potencjał militarny
Siły zbrojne Ukrainy liczą około 340 tys. żołnierzy i składają się z trzech rodzajów wojsk: lądowych, lotniczych i obrony powietrznej oraz marynarki wojennej. Oprócz tego występują w nich jednostki centralnej dyspozycji oraz instytucje i jednostki systemu dowodzenia. Na uzbrojeniu sił zbrojnych Ukrainy znajduje się: 3 tys. czołgów, 4 tys. BWP, 3 środki artyleryjskie, 600 samolotów i 200 śmigłowców.
W wojskach lądowych funkcjonują dwa dowództwa operacyjne - zachodnie
i południowe. Południowemu podlegają cztery korpusy armijne (cztery DZ, dwie BZ, jedna DPanc, jedna DPD i jedna DA). Zachodniemu dowództwu operacyjnemu podlegają trzy korpusy armijne (cztery DZ, jedna DPanc, jedna DA).
Wojska lotnicze i obrony powietrznej posiadają dwa korpusy lotnicze (cztery DL - myśliwsko-bombowe i myśliwskie, dywizja ciężkich bombowców, dywizja wojskowego lotnictwa transportowego) oraz trzy korpusy obrony powietrznej (11 brygad rakiet przeciwlotniczych i cztery brygady radiotechniczne).
Marynarka wojenna składa się z Zachodniego Dowództwa Morskiego (brygada okrętów rzecznych), Południowego Okręgu Morskiego, lotnictwa morskiego i brygad: piechoty morskiej i sił specjalnych.
Gwardia Narodowa liczy około 30 tys. żołnierzy. Nie podlega ministrowi obrony, lecz bezpośrednio prezydentowi Ukrainy. Posiada: dwie dywizje - doniecką i sił specjalnych (charkowska), pięć brygad - kijowska, lwowska, odeska, krymska oraz powietrznodesantową, a także bliżej nie określoną liczbę pułków łączności. Każda z wymienionych jednostek ma w swoim składzie batalion sił specjalnych.
W siłach zbrojnych utrzymuje się sprawny i niezawodny system mobilizacyjny.
W ramach działalności mobilizacyjnej, prowadzonej w siłach zbrojnych i gospodarce narodowej realizuje się programy gromadzenia wyszkolonych rezerw osobowych na potrzeby mobilizacyjne i wojenne, zapewnia się wysoką dyspozycyjność sił i środków wydzielonych na potrzeby mobilizacyjne jednostek wojennych oraz prowadzi się działalność kontrolną. Wszystko wskazuje na to, że gotowość bojowa i mobilizacyjna jest tu na dobrym poziomie.
3. Aktualnie System Bezpieczeństwa Narodowego Ukrainy tworzą następujące akty prawne:
Konstytucja Ukrainy z 28 czerwca 1996 r.
Strategia Bezpieczeństwa Narodowego Ukrainy z 2012 r.
Doktryna Wojskowa Ukrainy z 2012 r.
Dokumenty te akcentują pozablokowy statusu Ukrainy przy jednoczesnym podkreślaniu roli partnerstwa strategicznego z Federacją Rosyjską, Unią Europejską i NATO. Zaznaczono również utrzymanie integracji europejskiej jako strategicznego celu polityki Ukrainy.
3.1. Konstytucja Ukrainy:
Najwyższy akt prawny; ustawa zasadnicza, określa prawa, wolności i obowiązki obywateli, kompetencje organów państwowych, także w dziedzinie obronności kraju
Przepisy ustawy zasadniczej przyznają najszersze uprawnienia w dziedzinie obronności prezydentowi, który jest „gwarantem suwerenności państwowej i integralności terytorialnej Ukrainy”.
Prezydent jest zwierzchnikiem sił zbrojnych i innych formacji wojskowych.
3.2. Strategia Bezpieczeństwa Narodowego Ukrainy pod względem strukturalnym jest
w pewnej części zbieżna z polską Strategią Bezpieczeństwa Narodowego. Choć jednak
w SBNU zastosowano analizę środowiska bezpieczeństwa w układzie globalnym, regionalnym i wewnętrznym przez pryzmat wyzwań, zagrożeń i szans, to te ostatnie potraktowane zostały zaledwie symbolicznie.
Za najważniejsze zagrożenia bezpieczeństwa państwa w SBNU uznano m.in. wzrost rywalizacji między mocarstwami i kryzys międzynarodowego systemu bezpieczeństwa, istnienie quasi-państw na terytoriach suwerennych państw i precedensy uznania ich suwerenności, wzrost rywalizacji o dostęp do surowców naturalnych oraz kontrolę nad szlakami ich dostaw. W wymiarze regionalnym za główne zagrożenia uznano aktywizację procesów tworzenia stref wpływów, groźby prewencyjnego użycia sił zbrojnych i wzrost militaryzacji regionu. Za czynniki bezpośrednio zagrażające bezpieczeństwu Ukrainy uznano nieuregulowany konflikt w Naddniestrzu, kwestię podziału Morza Czarnego i Azowskiego oraz Cieśniny Kerczeńskiej, a także brak demarkacji granicy państwowej z Rosją, Białorusią i Mołdawią oraz nieuregulowane kwestie związane z warunkami stacjonowania Floty Czarnomorskiej.
3.2.1. Główne zapisy Strategii Bezpieczeństwa Narodowego Ukrainy
SBNU składa się z siedmiu rozdziałów:
W pierwszym zawarto opis współczesnego środowiska bezpieczeństwa, kładąc nacisk na jego nieprzewidywalność, obecność klasycznych zagrożeń oraz pojawienie się nowych; zaakcentowano również dokonujące się współcześnie zmiany globalnego układu sił. Przyznano, że Ukraina nie ma efektywnych gwarancji międzynarodowych swojego bezpieczeństwa i grozi jej znalezienie się w „szarej strefie bezpieczeństwa”, choć za najważniejsze zagrożenia dla państwa uznano te o charakterze wewnętrznym (m.in. niewydolny system ekonomiczny, korupcję oraz problemy socjalne).
Rozdział drugi SBNU poświęcono zdefiniowaniu kluczowych pojęć. Sformułowany zatem w nim został cel realizacji strategii oraz zdefiniowano zadanie polityki bezpieczeństwa narodowego jako obrony żywotnych interesów narodowych Ukrainy. Opisane zostały w nim też najważniejsze zadania i zasady, na których opiera się ukraińska polityka bezpieczeństwa.
W trzecim rozdziale zaprezentowano opis wewnętrznego i zewnętrznego środowiska bezpieczeństwa Ukrainy. Wśród tendencji zewnętrznych, które potencjalnie są źródłami zagrożeń dla bezpieczeństwa Ukrainy, wymieniono:
niekorzystne trendy globalne, m.in. zaostrzenie rywalizacji między mocarstwami, odwoływanie się do siły przy rozwiązywaniu konfliktów, ogólny kryzys systemu bezpieczeństwa międzynarodowego i jego instytucji, istnienie quasi-państw na terytoriach suwerennych państw i precedensy uznania ich suwerenności, wzrost rywalizacji o dostęp do surowców naturalnych oraz kontrolę nad szlakami ich dostaw, militaryzację niektórych regionów, kryzys systemu nieproliferacji;
nowe zagrożenia, takie jak terroryzm i piractwo;
pogorszenie sytuacji bezpieczeństwa w regionie, utrwalanie się stref wpływu
i narastanie związanych z tym zjawiskiem konfliktów, eskalację sporów
i militaryzację w regionie czarnomorsko-kaspijskim, nieuregulowany status granic Ukrainy, możliwe wykorzystywanie mniejszości narodowych do kwestionowania przebiegu granic w regionie.
Jako bezpośrednie wyzwania zewnętrzne dla bezpieczeństwa narodowego Ukrainy wymieniono:
nieuregulowane kwestie prawne związane ze stacjonowaniem floty czarnomorskiej Federacji Rosyjskiej na Krymie;
konflikt wokół Naddniestrza;
brak delimitacji granic morskich z Rosją (Morze Czarne, Morze Azowskie, Cieśnina Kerczeńska)
brak demarkacji granic lądowych Ukrainy z Rosją, Białorusią i Mołdawią.
Czwarty rozdział SBNU zawiera cele i zadania polityki bezpieczeństwa narodowego, które sformułowane zostały na podstawie przeprowadzonej wcześniej analizy zagrożeń. W sferze zagranicznej do kluczowych zadań zaliczono m.in. pogłębienie strategicznego partnerstwa Ukrainy z UE i jej państwami członkowskimi, stworzenie nowego modelu partnerstwa strategicznego z Rosją, rozwój dialogu strategicznego
z USA, osiągnięcie nowego formatu współpracy z Chinami, aktywną politykę regionalną w Europie Środkowej i w regionie czarnomorskim. Podkreślono znaczenie przeprowadzenia delimitacji granicy morskiej i demarkacji granic lądowych Ukrainy oraz zawarcia porozumienia z Rosją regulującego warunki stacjonowania Floty Czarnomorskiej na Krymie. W kontekście statusu pozablokowego zwrócono uwagę na potrzebę:
wzmocnienia zewnętrznych gwarancji bezpieczeństwa;
zaangażowania Ukrainy w proces usprawnienia OBWE i innych instytucji
bezpieczeństwa regionalnego;
aktywnego udziału w międzynarodowych operacjach pokojowych;
kontynuowania konstruktywnego partnerstwa z NATO;
udziału w programach dotyczących bezpieczeństwa, realizowanych przez OBWE, WNP oraz współpracy ekonomicznej Państw Morza Czarnego (BSEC).
W piątym rozdziale został opisany system instytucjonalny bezpieczeństwa narodowego wraz z ogólnymi rekomendacjami co do kierunku jego przebudowy. Podkreślono także rolę cywilnej i obywatelskiej kontroli nad armią.
Rozdział szósty określa mechanizmy realizacji SBNU, w której kluczową rolę odgrywa Rada Bezpieczeństwa Narodowego i Obrony Ukrainy (RBNiOU). Wykonanie SBNU powiązano z innymi dokumentami o strategicznym charakterze,
w szczególności z Programem reform ekonomicznych na lata 2010-2014.
Rozdział siódmy to postanowienia końcowe (w ich myśl SBNU ma stanowić podstawę w pracach planistycznych jednostek administracji państwowej w obszarach związanych z bezpieczeństwem).
3.3. Doktryna Wojskowa Ukrainy
Zawiera ona stwierdzenie, że Ukraina nie uznaje żadnego państwa za swojego wroga. Agresję zbrojną na Ukrainie w perspektywie średnioterminowej określono jako mało prawdopodobną. Polityka pozablokowości Ukrainy została opisana jako ważny czynnik zmniejszający napięcia polityczne i wojskowe w regionie. W opisie sytuacji polityczno-wojskowej zwraca się uwagę na formującą się wielobiegunowość, wzrost współzależności, ale i narastających sprzeczności między poszczególnymi państwami. W środowisku bezpieczeństwa odnotowano również: obniżenie efektywności międzynarodowych działań antykryzysowych; wyścig zbrojeń; możliwą proliferację zbrojeń niekonwencjonalnych; wzrastającą rolę terroryzmu, w tym w cyberprzestrzeni.
Zapisy DWU są spójne z tezami SBNU. Zawarte w dokumencie wytyczne i zadania, dotyczące m.in. zasad użycia sił zbrojnych, rozwoju szkolnictwa wojskowego, rozwoju przemysłu obronnego itd., są jednak ogólnikowe.
4. Nowelizacja SBNU z 2007 r. i Doktryny Wojskowej Ukrainy z 2004 r.
Konieczność nowelizacji Strategii Bezpieczeństwa Narodowego Ukrainy i Doktryny Wojskowej Ukrainy wynikała ze zwrotu w polityce bezpieczeństwa, którego Ukraina dokonała w lipcu 2010 r., rezygnując z ubiegania się o członkostwo w NATO i powracając do tzw. polityki pozablokowości. Tym samym niejasny stał się dalszy kierunek przekształceń w siłach zbrojnych i systemie bezpieczeństwa państwa - dotąd prowadzonych przy założeniu zbliżania się do standardów natowskich. Władze Ukrainy stanęły przed zadaniem określenia podstaw bezpieczeństwa państwa nieaspirującego do żadnych sojuszy. Nowelizacja dokumentów strategicznych miała także przynieść odpowiedź na pytanie, jak Ukraina postrzega środowisko bezpieczeństwa: swoje w nim miejsce, zagrożenia i wyzwania oraz sposoby odpowiadania na nie. Zrezygnowano z analizy szans, jakie rysują się przed Ukrainą w nadchodzących latach. Oczekiwano, że SBNU i DWU będą wskazówką dotyczącą dalszej ewolucji systemu bezpieczeństwa państwa i prowadzonej w tym zakresie polityki, w szczególności w wymiarze międzynarodowym. Nowe dokumenty tylko częściowo sprostały tym oczekiwaniom. Potwierdzono w nich powrót do zasady pozablokowości, kładąc nacisk na prowadzenie przez Ukrainę zrównoważonej polityki zagranicznej. Wskazano, że warunkiem realizacji podstawowych zadań w zakresie bezpieczeństwa międzynarodowego jest stworzenie warunków do integracji Ukrainy z Unią Europejską, tym samym formalnie uznając rolę kursu proeuropejskiego.
Do mocnych stron SBNU należy zaliczyć rzetelną analizę środowiska bezpieczeństwa międzynarodowego. Trafne wydają się uwagi o nieadekwatności systemu bezpieczeństwa Ukrainy do istniejących zagrożeń. Natomiast słabą stroną dokumentu jest brak całościowej wizji zmiany (dostosowania) systemu bezpieczeństwa narodowego. Zwraca uwagę to, że duża część zagrożeń i wyzwań dla bezpieczeństwa Ukrainy opisanych w SBNU lokuje się
w obszarze stosunków z Rosją. W dokumencie wprawdzie nie zostało to wyrażone wprost, jednak lista wyzwań dla bezpieczeństwa (nieuregulowane granice lądowe i morskie, kwestia Floty Czarnomorskiej, Naddniestrze, uzależnienie energetyczne) jest ściśle związana
z Federacją Rosyjską. W tym kontekście główna idea, wokół której budowana jest polityka bezpieczeństwa Ukrainy, tzn. pozablokowość, może być uznawana za mechanizm neutralizacji presji rosyjskiej. Status pozablokowy służy bowiem jako argument na rzecz nieprzystępowania Ukrainy do organizacji zdominowanych przez Rosję, zwłaszcza Organizacji Układu o Bezpieczeństwie Zbiorowym (jest znamienne, że OUBZ w ogólne nie pojawia się w SBNU). W SBNU nie ma wzmianek o promowanych przez Rosję projektach integracyjnych (Wspólna Przestrzeń Gospodarcza, unia euroazjatycka); tymczasem współpracy z NATO poświęcono osobny podpunkt, umieszczony w rozdziale opisującym realizację polityki pozablokowości. O ile Ukraina deklaruje zamiar rozwijania współpracy z USA na podstawie istniejącej Karty o partnerstwie strategicznym z 2008 r., o tyle postulowane jest sformowanie „nowego modelu współpracy” z Rosją. Można to interpretować jako sygnał świadczący o niezadowoleniu Kijowa z aktualnego stanu stosunków dwustronnych z Moskwą. W zasadzie SBNU nie przełamuje strategicznej niepewności wokół Ukrainy. Nie daje odpowiedzi na pytania o strategiczne kierunki ukraińskiej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa. Prawdopodobne wydaje się więc, że w polityce Ukrainy będą nadal obecne tendencje do reaktywności i podejmowanych działań.
Wielu ekspertów wskazuje, że w SBNU nie zostały w pełni wyciągnięte wnioski z przeprowadzonej w pierwszych rozdziałach analizy, z której wynika zapis o braku efektywnych międzynarodowych gwarancji bezpieczeństwa Ukrainy.
Żródła:
Strategia Bezpieczeństwa Narodowego Ukrainy „Ukraina w zmieniającym się świecie” , BEZPIECZEŃSTWO NARODOWE nr 22, II - 2012, s. 221-244
Mazur-Cieślik E., Świeżak P., Nowa Strategia Bezpieczeństwa Narodowego Ukrainy, BEZPIECZEŃSTWO NARODOWE nr 22, II - 2012, s. 207-220
BIURO BEZPIECZEŃSTWA NARODOWEGO, Kwestia jedności Ukrainy
w kontekście bezpieczeństwa wewnętrznego i międzynarodowego, Warszawa, luty 2010