PPiW

I rok - studia dzienne

Temat:

Osobowość jest jednym z centralnych pojęć psychologii, oznacza bowiem całość procesów psychicznych zachodzących w jednostce. Jest nie tylko całością procesów psychicznych, ale całością zintegrowaną, tzn. układającą się wokół jakiegoś ogniska centralnego. W ten sposób tworzy się struktura zorganizowania hierarchicznie, co wskazuje, że pewne elementy życia psychicznego są elementami głównymi, centralnymi, inne zaś w rozmaity sposób są im przyporządkowane.

Odpowiadając na pytanie, co jest ogniskiem centralnym i co to są owe główne elementy, należy stwierdzić, że centralnym i głównym elementem integrującym całość życia psychicznego są życiowe cele jednostki, której dążenia rozciągają się na własne życie.

Człowiek dojrzały przeciętnie dąży do osiągnięcia kilku celów: założenia rodziny, wychowania dzieci, uzyskania dobrych wyników w pracy. Chce być szczęśliwym i innym ułatwiać uzyskanie szczęścia, które może być tylko w harmonijnym życiu rodzinnym, w dobrej atmosferze zakładu pracy i w doskonaleniu własnym. Całożyciowe cele znajdują się u szczytu hierarchicznej struktury osobowości i im podporządkowane są zainteresowania, sposób spędzania wolnego czasu, stosunki z poszczególnymi osobami z otoczenia itp.

Problematyka osobowości nie stanowi wyłącznie dziedziny psychologii. Dla jej rozwiązania potrzebny jest udział filozofii i nauk społecznych, a także pedagogiki. Rozwój osobowości wymaga wolności wewnętrznej, ale takiej sprzyja jedynie wolność cywilna i prawna.

• Dlatego ustroje starożytnej Grecji i Rzymu stwarzały warunki rozwoju osobowości tylko dla ludzi wolnych, tłumiły natomiast czy nawet uniemożliwiały rozwój osobowości niewolników (mogli mieć tylko takie zainteresowania, które nie przeszkadzały panu).

• W ustroju pańszczyźnianym chłop przypisany do ziemi, pracujący od świtu do nocy miał również ograniczoną swobodę w układaniu własnego życia, był również związany z feudałem, który mógł w każdej chwili zmienić warunki jego pracy. Zainteresowania chłopa również były ograniczone przez pana.

• W kapitalizmie wzajemna konkurencja i walka o byt rozwija u ludzi negatywne podstawy rywalizacji, ogranicza możliwości rozwoju kierując wszystkie siły człowieka na zdobywanie środków do życia lub coraz większego majątku.

Te stosunki społeczne wytwarzały pewne typowe osobowości: „dobrego sługi”, „sumiennego rzemieślnika”, „uczciwego mieszczanina”, „pracowitego chłopa”, „walecznego rycerza” - osobowość zawsze rozwija się w konkretnych warunkach społecznych i historycznych.

• Ustrój socjalistyczny znosi wszystkie zależności wytworzone przez indywidualne władanie środkami produkcji, a przez to zapewnia maksimum wolności każdemu człowiekowi.

Historyczna zmienność warunków bytu społecznego sprawia, że w każdym okresie historii powstają inne typy osobowości. Wpływ ma na to panująca ideologia, filozofia i religia. W rozwoju osobowości główną rolę odgrywają konkretne, historyczne warunki życia ludzkiego; człowiek jest istotą społeczną. Człowiek staje się osobowością dzięki temu, że znajduje się w kręgu stosunków społecznych i uczestniczy w życiu społecznym.

Zygmunt Freud, Sigmund Freud, właściwie Sigismund Schlomo Freud (ur. 6 maja 1856 we Freibergu na Morawach, obecnie Příbor w Republice Czeskiej; zm. 23 września 1939 w Londynie) - austriacki neurolog i psychiatra. Twórca psychoanalizy. Mimo że Freud nie był filozofem w ścisłym tego słowa znaczeniu, jego koncepcje funkcjonowania umysłu ludzkiego, odrzucające racjonalność ludzkich wyborów i zachowań na rzecz czynników irracjonalnych i emocjonalnych, wywarły ogromny wpływ na filozofów, uczonych i artystów przełomu XIX i XX wieku. Ma też ogromny, wciąż żywy wpływ na nauki o kulturze, religioznawstwo i inne nauki społeczne (Totem i tabu, Kultura jako źródło cierpień). Freud zajmował się także neurologią. We wczesnym okresie pracy naukowej opublikował artykuł na temat porażenia mózgowego dziecięcego i afazji.

Wszyscy opisujemy ludzi, z którymi mamy do czynienia na podstawie naiwnych teorii osobowości stworzonych metodą prób i błędów. Istnieją liczne, bardziej usystematyzowane, formalne teorie osobowości, wśród nich teoria freudowska i teorie neofreudowskie (psychoanalityczne), teorie pola, teorie czynnikowe oraz teorie uczenia się.

Freud kładł wielki nacisk na wczesne doświadczenia będąc przekonany, że wszystkie fundamenty osobowości człowieka dojrzałego mają podłoże w dzieciństwie. Wyróżnił on 5 stadiów rozwoju psychoseksualnego, których podstawą są instynktowne popędy biologiczne oraz interakcja z rodzicami.

1. Oralne (fiksacja: gratyfikacja, uzależnienie od innych, dogadzanie sobie)

2. Analne (fiksacja: cechy analno-retencyjne lub analno-ekspulsywne)

3. Falliczne (kompleks Edypa/Elektry)

4. Faza latencji

5. Genitalne

Wg teorii Freuda, wszelkie zachowania są stymulowane przez 2 podstawowe popędy Eros (instynkt „seksualny”, czyli „instynkt życia”) oraz Tanagos („instynkt agresywny”, czyli „instynkt śmierci”). Energia, która stanowi podłoże Erosa, nosi nazwę libido. Wg Freuda osobowość składa się z 3 części: id, ego, superego i również mechanizmów obronnych.

STRUKTURA PSYCHICZNA (MODEL STRUKTURALNY)

id:

• pierwotna część; siedlisko popędów

• zasada przyjemności

• reprezentacje rzeczywistości w postaci wyobrażeń i fantazji

ego:

• rozwija się z id (narzucanie ograniczeń z zewnątrz)

• funkcja: radzenie sobie z rzeczywistością, ocenianie, kontrola; różnicowanie pomiędzy rzeczywistością subiektywną a obiektywną

• pośredniczy pomiędzy impulsami i wymaganiami rzeczywistości zewnętrznej

• zasada rzeczywistości

superego

• rozwija się z ego; zinternalizowane normy i wartości

• składa się z sumienia (wskazuje czego nie powinno się robić) i ego idealnego (idealny obraz osoby)

• poszukuje perfekcji

LĘK I MECHANIZMY OBRONNE

• lęk jako czynnik motywujący

• istotna funkcja mechanizmów obronnych ego w zachowaniu i myśleniu

Nawet poważne zaburzenia zachowania uważa się za przejaw procesów nieświadomych, ponieważ zgodnie z zasadą determinizmu psychicznego, każde zachowanie, bez względu na to, jak bardzo irracjonalne mogłoby się wydawać, ma swoje przyczyny. Największym wkładem Freuda w badanie osobowości było podkreślenie znaczenia :

a) procesów nieświadomych,

b) popędu seksualnego,

c) doświadczeń z okresu dzieciństwa.

Przedstawiciele teorii neofreudowskich, tacy jak Jung i Adler, kładli mniejszy nacisk na rolę popędu seksualnego, podkreślając natomiast znaczenie innych podstawowych popędów lub oddziaływań społecznych.

Koncepcję studiów psychoseksualnych Freuda rozwinął Erik Erikson, wprowadzając pojęcie stadiów psychospołecznych. Postulował on istnienie 8 stadiów charakteryzujących się dominującymi w nich konfliktami. Wyróżnił następujące stadia:

1. zaufanie vs. nieufność,

2. autonomia vs. zwątpienie,

3. inicjatywa vs. poczucie winy,

4. pracowitość vs. poczucie niższości,

5. tożsamość vs. przemieszanie ról,

6. intymność vs. izolacja,

7. wielkoduszność vs. zaabsorbowanie sobą,

8. poczucie spełnienia vs. rozpacz.

Teoria pola - jej zwolennicy uważają, że osobowość i zachowanie są kształtowane przez równowagę
i wpływ wielu sił.

Teoria organizmu jako całości Goldsteina kładzie nacisk na rozwijanie się wrodzonych potencjalnych możliwości organizmu jako całości, jako aktywizowanych przez podstawowy popęd samorealizacji.

Teoria własnego „Ja” Rogersa kładzie nacisk na pole fenomenologiczne - osobisty świat jednostki. Pojęcie o sobie samym rozwija się u danej jednostki w wyniku jej oddziaływania ze środowiskiem i stara się ona zachowywać w sposób zgodny z tym pojęciem o sobie.

W teorii samorealizacji Maslow położył nacisk na problem osób zdrowych emocjonalnie. Zgodnie z tą teorią potrzeby ludzkie tworzą hierarchię - od potrzeb fizjologicznych przez potrzeby bezpieczeństwa, potrzeby przynależności i miłości, potrzeby szacunku oraz potrzeby samorealizacji, aż do potrzeby transcendencji. Dopiero wtedy, gdy potrzeby na niższych poziomach są zaspokojone, jednostka może swobodnie zajmować się zaspokajaniem potrzeb na wyższych poziomach.

Teoria czynnikowa - jej zwolennicy wykorzystują w swej pracy technikę statystyczną, zwaną analizą czynnikową, starając się zidentyfikować specyficzne cechy osobowości. Guilford wyróżnił 2 odmienne typy cech: hermetyczne i tempera mentalne. Zastosował on również techniki analizy czynnikowej do zbadania inteligencji, konstruując trójwymiarowy model struktury intelektu. Behawioryści społeczni, tacy jak Mischel, twierdzą, że stałość zachowania wynika raczej z podtrzymujących i wzmacniających warunków środowiskowych niż z trwałych cech jednostki.

Teorię uczenia się stanowią wśród teoretyków osobowości grupy badaczy najbardziej zainteresowanych eksperymentalnym podejściem do tematu. Dollard i Miller zaczęli od nadania freudowskim pojęciom formy bardziej nadającej się do badań eksperymentalnych; badali oni relacje pomiędzy popędem, sygnałem, reakcją i wzmocnieniem. Teoria społecznego uczenia się Bandury podkreśla znaczenie procesów samoregulacyjnych i uczenia się przez obserwację, w czasie którego dana osoba uczy się obserwując zachowania modelu.

CECHY OSOBOWOŚCI

Opis niektórych cech charakteru:

ZDOLNOŚCI - ich posiadanie nie gwarantuje osiągania wysokich wyników. Rozwijaniu zdolności powinna towarzyszyć praca nad wyrobieniem korzystnych przyzwyczajeń, praca nad charakterem. Wówczas jest ona korzystna dla jednostki, jak i dla społeczeństwa.

ZAINTERESOWANIE - jest to skierowanie uczuć, myśli, uwagi na jakiś przedmiot, a skłonność jest tendencją do działania ukierunkowanego. Zainteresowanie jakąś dziedziną łączy się zwykle ze skłonnościami wykonywanie w tej dziedzinie jakichś czynności. Skłonności zamieniają się zaś w zamiłowania. Zainteresowania są związane z potrzebami człowieka.

TEMPERAMENT - ujawnia dynamikę życia psychicznego i wiąże się z takimi cechami, jak siła, zmienność, szybkość oraz równowaga procesów psychicznych. Jego cechy należą do cech indywidualnych. Rodzaje temperamentów: cholery, sangwinik, melancholik, flegmatyk.

TYPY OSOBOWE, INDYWIDUALNOŚĆ, CHARAKTER

Dotychczasowe działania zarysowały genezę i istotę osobowości jako całości zorganizowanej, zhierarchizowanej, rozwiniętej pod wpływem życia społecznego, dążącej do wykreślonych przez siebie celów i kierujących się zespołem norm i wartości przyjętych od społeczeństwa, ale nie mechanicznie zaakceptowanych jako podstawa orientacji i postępowania w świecie.

Każda osobowość jest inna. Każdego charakteryzuje cokolwiek inny lub zupełnie inny układ celów osobowych czy układ postaw, czy zespół cech osobowych. Stanowi to podstawę do prac nad wyodrębnieniem pewnych typów osobowości i pewnych kategorii, które by ogarniały i klasyfikowały istniejące bogactwo konkretnych osobowości. Takie typologie ukazano w oparciu o analizę związków między cechami organicznymi a psychicznymi; są to właśnie typologie Sigauda, Pawłowa, Sheldona,
a także i Kretschmera. Czysto psychologiczne kryterium znaleźć można u psychiatry szwajcarskiego Junga, który za podstawę podziału przyjął ogólne nastawienia, ogólną relację między jednostką i światem zewnętrznym. Znalazł dwie zasadnicze kategorie takich relacji: jedna występuje u introwertyków, druga u ekstrawertyków.

INTROWERTYCY są zwróceni „wewnątrz”, rozpatrują własne przeżycia, maja trudności w kontaktach ze światem, absorbują sobą otoczenie, są trwożliwi i nieśmiali.

EKSTRAWERTYCY są zwróceni „ku światu”, podani na zewnątrz, energiczni, rozmowni, zgodni, impulsywni.

„Internaliści” przypisują sobie posiadanie większej kontroli nad swym otoczeniem niż „eksternaliści” i są mniej skłonni do przejawiania wyuczonej bezradności.

INDYWIDUALNOŚĆ jak osobowość, jest zarówno wynikiem wyposażenia wrodzonego, jak i niepowtarzalnych losów i przeżyć, które stają się udziałem jednostki w toku życia. Odnosi się ona zawsze do konkretnego człowieka; konkretna indywidualność - to konkretny człowiek.

Niektórzy psychologowie badający różnice indywidualne przyjmują podejście nomotetyczne, studiując podobieństwa między jednostkami. Inni wybierają podejście idiograficzne , utrzymując, że każda jednostka jest czymś więcej niż sumą pewnej liczby części. W badaniach nad osobowością przewidywania statystyczne, jak dotąd okazały się trafniejsze niż przewidywania kliniczne.

CHARAKTER, tym wyrazem obejmujemy pewne trwałe i charakterystyczne sposoby postępowania. Nie zmieniają się one szybko. Jeżeli takich sposobów czy zasad nie znajdujemy, mówimy o braku charakteru. Jeżeli zasady postępowania realizują się nawet wśród trudności i przeciwności, mówimy o mocnym charakterze. Podlega on również ocenie i wartościowaniu ze stanowiska społecznego. Takie cechy jak np. tchórzliwość, kłamliwość, lenistwo oceniamy ujemnie, niekiedy jako brak charakteru, gdy cenimy odpowiedzialność, dotrzymywanie przyrzeczeń, godność osobistą, prawdomówność

Terminu osobowość autorytarna używa się dla określania osób, które uzyskują wysokie wyniki na skalach mierzących antysemityzm, konserwatyzm polityczny, i ekonomiczny oraz postawy faszystowskie. Osoby takie wykazują zwykle uprzedzenia wobec członków wszystkich obcych grup oraz okazują większy respekt i uległość w stosunku do autorytetów niż osoby uzyskujące niskie wyniki w tych skalach. „Nieśmiali” studenci różnią się od „śmiałych” przede wszystkim tym, że pewne zachowania i odczucia przypisują własnej „nieśmiałości”. Studenci, którzy nie uważają się za nieśmiałych, doświadczają wielu takich samych uczuć, lecz przypisuję je czynnikom sytuacyjnym, a nie wewnętrznym.

POMIAR OSOBOWOŚCI.

Testy przeznaczone do pomiaru osobowości stosuje się zwykle w jednym z trzech celów:

a) dla przewidywania powodzenia w szkole lub pracy,

b) dla ustalenia sposobu postępowania pedagogicznego lub terapeutycznego,

c) dla wzbogacenia naszej wiedzy o ludzkim zachowaniu.

Narzędzie psychometryczne, aby było najbardziej dokładne i użyteczne, musi być trafne, rzetelne, obiektywne i znormalizowane na grupie osób reprezentatywnej dla tej populacji, dla której jest ono przeznaczone.

Dokładny pomiar zachowania wymaga standaryzacji sytuacji i narzędzi pomiarowych, jak w wypadku skal i ocen; jednakże wyniki uzyskiwane na tych skalach obarczone są błędami spowodowanymi takimi zjawiskami, jak efekt halo i wpływ stereotypów. Techniki pobierania próbek zachowania osoby badanej w jakiejś typowej sytuacji, czy to naturalnej, czy symulowanej. Często stosowaną techniką jest wywiad; wywiady standaryzowane zmniejszają możliwość wystąpienia błędów w ocenie.

Techniki projekcyjne, takie jak test Rorschacha i Test Apercepcji Tematycznej polegają na prezentowaniu wieloznacznych lub neutralnych bodźców i ustalaniu, jakie znaczenie osoba badana na nie „rzutuje”. Innym, często stosowanym narzędziem pomiarowym jest kwestionariusz osobowości.

Pionierami testów inteligencji, byli na początku bieżącego stulecia we Francji, Simon i Binet. Testy te opierają się na porównywaniu poziomu funkcjonowania intelektualnego danej jednostki z poziomem innych osób w tym samym wieku. I.I. ,czyli iloraz inteligencji wskazuje, jaki stosunek wieku umysłowego do wieku życia. Trzy najpowszechniej stosowane testy inteligencji ogólnej to test Stanford-Bineta, który składa się przede wszystkim z testów werbalnych oraz skale Wechslera (jedna dla dorosłych i jedna dla dzieci), z których każda zawiera zarówno testy werbalne, jak i wykonaniowe. Inteligencja nie jest pojedyncza zdolnością, lecz obejmuje szereg podstawowych zdolności umysłowych, które starają się zidentyfikować zwolennicy analizy czynnikowej. Przyjmuje się, że osoby, które w teście Stanford-Bineta uzyskują I.I. pomiędzy 84 a 116, maja inteligencję przeciętną. Jednakże osiągnięcia osoby o danym I.I. zależą również od wielu czynników pozaintelektualnych.

BIBLIOGRAFIA:

1. P. Zimbardo, F. Ruch „Psychologia i Życie”[ s. 391 - 431]

2. J. Strelau „Psychologia” t. II [s.525, 526, 528, 581, 654]

t. III [s. 589 - 590].

3. T. Nowacki „Zarys Psychologii” [s. 184 - 206]

OSOBOWOŚĆ

temperament

postawa

cechy

fizjologiczne

cechy

morfologiczne

zdolności

potrzeby

Zaintereso-

wania

---