Kliker a wolność wg. Skinnera - rozważania filozoficzne Janusza
Czytając książkę, którą pożyczył mi w niedziele Paweł, natknąłem się na ciekawy watek, którym chciałem się z Wami podzielić. Od razu zaznaczam, ze autor książki nie bardzo się z tym zgadza (J. Kozielski).
Chodzi mi o temat wolności i godności człowieka. Wiem, ze nie jest to o psach, ale myślę, ze podobne mechanizmy działają w przypadku naszych piesków jak i człowieka. Nie będę pisać o godności (psy i godność?), tylko o wolności, i w taki sposób, jakby w książce nie było o ludziach, tylko o psach. Myślę, ze mi wybaczycie te zmianę "obiektu", bo w końcu behawioryzm ludzki niewiele odbiega od behawioryzmu zwierzęcego.
Tytułem wstępu:
Behawiorystyczni uczeni należą do kategorii ludzi o totalnie pragmatycznej mentalności. Interesują ich jedynie zjawiska bezpośrednio obserwowalne, a wiec bodźce i reakcje.
Skinner i inni behawioryści nie zgadzają się z twierdzeniem, jakoby wolność była cecha osobista lub stanem umysłu. I chociaż wolności może towarzyszyć pewne przeżycie świadome, to nie jest ono sprawa istotna. Wolność nie jest stanem wewnętrznym, lecz cecha zewnętrznego zachowania i można ja definiować w terminach wzmocnień pozytywnych i negatywnych. Behawioryści całkowicie odrzucają gołosłowne poglądy, że wolność wiąże się z brakiem jakiejkolwiek kontroli zewnętrznej. Być wolnym, to nie znaczy "wziąć sprawy w swoje ręce", "robić co się chce". Wolność nie może istnieć w świecie próżni. Ludzie (psy?) są zależni od środowiska fizycznego i społecznego, które na nich wywiera przemożny wpływ. "Sterowanie zachowaniem jest nie tylko możliwe, jest ono koniecznością" (B. F. Skinner, "Walden Two"). Problem nie polega na tym, aby uwolnić człowieka (psa?) od wszelkiej kontroli, lecz na tym, aby uwolnić go od kontroli, która wywołuje zagrożenia, reakcje lękowe i agresje.
Behawiorystyczna koncepcja wolności:
Zgodnie z nią wolność zależy od tego, czy w otoczeniu znajdują się awersyjne i niepożądane bodźce zewnętrzne. Są one dwojakiego rodzaju:
1. naturalne (epidemie, powodzie, wysokie i niskie temperatury czy zagrożenia fizyczne).
2. bodźce zaprogramowane przez ludzi, aby wyeliminować aspołeczne zachowanie. Nazywane są wzmocnieniami negatywnymi. Bodźce te (zwane karami) wraz z rozwojem cywilizacji odgrywają większą rolę niż bodźce naturalne.
Zgodnie z ta koncepcja, zachowanie jest tym bardziej wolne, im mniej znajduje się w jego środowisku bodźców niepożądanych, im rzadziej spotyka się z niekorzystnymi stanami rzeczy. Można by powiedzieć, ze wolność wiąże się przede wszystkim z brakiem w otoczeniu wzmocnień negatywnych.
Wolność nie jest stanem świadomości, lecz cecha zachowania i środowiska; eliminacja sterowania negatywnego i rozwój różnorodnych metod sterowania pozytywnego nadaje życiu wymiary wolności. Zatem nie tyle brak wszelkiej kontroli, ile odrzucenie jedynie negatywnej kontroli powoduje, że działanie jednostki staje się wartościowe.
Skoro wolność jest definiowana w terminach zewnętrznego wzmocnienia, to nie jest ona atrybutem osobowości; nie jest również cecha zachowania, lecz parametrem środowiska fizycznego i społecznego. Zgodnie z tym, to nie człowiek (pies) jest wolny, ale jedynie świat w którym działa. Skinner odebrał jednostce atrybuty wolności i przypisał je środowisku zewnętrznemu. Człowiek (pies) żyje wiec poza wolnością.
I tu moje ogromne zdziwienie i zaskoczenie.
Używając w szkoleniu psa wzmocnień pozytywnych, a nie używając negatywnych, czynimy naszego psa BARDZIEJ WOLNYM :-)
Zgodnie z koncepcja wolności przyjętą przez behawiorystów, nasze klikerowe psy obdarzamy znacznie większą wolnością niż ludzie szkolący inaczej :-)
Drugie zaskoczenie: nasze klikerowe psy mogą odczuwać większe poczucie wolności niż... my sami, którzy jesteśmy sterowani w ogromnej większości przez wzmocnienia negatywne :-(