CHARAKTERYSTYKA INSTRUMENTÓW ODDZIAŁYWANI NBP
NA PODAŻ PIENIADZA

1. INSTRUMENTY POŚREDNIE

kierowane są do ogółu podmiotów sektora bankowego, na które oddziałują poprzez odpowiednie zmiany podaży pieniądza lub wysokości rynkowych stóp procentowych. Należą do nich:

*****REZERWA OBOWIĄZKOWA

określa ile procent od każdej złotówki zdeponowanej na rachunkach a vista lub terminowych banki komercyjne muszą przekazywać na swój rachunek w banku centralnym. Wysokość stopy rezerwy obowiązkowej ustalana jest przez RPP.

Celem rezerwy obowiązkowej jest

• regulowanie wielkości podaży pieniądza,

• łagodzenie wpływu bieżących zmian płynności sektora bankowego na stopy
  procentowe na rynku międzybankowym,

• ograniczanie nadpłynności banków.

Podwyższenie stóp rezerwy obowiązkowej powoduje hamowanie kreacji pieniądza kredytowego i osłabienie aktywności gospodarczej, ponieważ znaczna część depozytów jest wyłączona z działalności kredytowej, co prowadzi do zmniejszenia dochodów banków i wymusza podwyższenie stóp oprocentowania kredytów.

Z kolei zmniejszenie stóp pozwala przeznaczyć wyższe kwoty na kredyty. Dzięki pozyskanym kredytom rosną dochody przedsiębiorstw i ludności oraz popyt, co powoduje wzrost aktywności gospodarczej.

*****OPERACJE OTWARTEGO RYNKU

są głównym narzędziem umożliwiającym utrzymanie stóp procentowych na rynku międzybankowym na poziomie pożądanym przez bank centralny. To transakcje przeprowadzane z inicjatywy banku centralnego z bankami komercyjnymi, polegające na warunkowej lub bezwarunkowej sprzedaży lub kupnie papierów wartościowych lub dewiz, a także emisji własnych papierów dłużnych banku centralnego. Poprzez operacje otwartego rynku bank centralny staje się aktywnym i równorzędnym uczestnikiem rynku pieniężnego i ma możliwość wpływania na ilość posiadanych przez banki rezerw oraz na poziom krótkoterminowych stóp procentowych na rynku międzybankowym.

Transakcje dokonywane w ramach operacji otwartego rynku mogą mieć charakter:

* BEZWARUNKOWYCH TRANSAKCJI O DŁUŻSZYCH TERMINACH PŁATNOŚCI.

W ramach tych operacji BC kupuje od banków komercyjnych papiery wartościowe (OUTRIGHT PURCHASE) bądź im je sprzedaje (OUTRIGHT SALE), nie nakładając na nie obowiązku odkupu czy odsprzedaży tych papierów po pewnym czasie. W sytuacji gdy bank centralny przeprowadza bezwarunkowy zakup papierów wartościowych, wówczas system bankowy zostaje trwale zasilony w płynne rezerwy, co jest równoznaczne z jego refinansowaniem, pozwalającym na rozszerzenie akcji kredytowej. Natomiast w przypadku bezwarunkowej sprzedaży papierów wartościowych dochodzi do trwałego wycofania z systemu bankowego płynnych rezerw, w wyniku czego zmniejszają się możliwości kredytowe banków.

* WARUNKOWYCH TRANSAKCJI KRÓTKOTERMINOWYCH

Są najczęściej stosowanym przez BC rodzajem operacji otwartego rynku. Polegają one na warunkowym zakupie papierów wartościowych lub ich warunkowej odsprzedaży. Operacje warunkowego zakupu (tzw. operacje REPO) polegają na zakupie papierów wartościowych przez bank centralny od banków komercyjnych pod warunkiem, że odkupią je po określonej cenie w określonym terminie. Zakup papieru wartościowego przez bank centralny powoduje przejściowe zwiększenie płynnych rezerw banków komercyjnych o sumę, jaką przeznaczył na warunkowy wykup papierów wartościowych. Operacje te można zatem uznać za formę krótkoterminowego kredytu udzielonego przez bank centralny bankom komercyjnym pod zastaw papierów wartościowych, spłacanego w momencie odkupienia przez banki komercyjne sprzedanych im wcześniej walorów. Natomiast w sytuacji gdy bank centralny chce ograniczyć płynność sektora bankowego stosuje operacje warunkowej sprzedaży (tzw. operacje REVERSE REPO). Polegają one na tym, że bank centralny sprzedaje papiery wartościowe bankom komercyjnym pod warunkiem, że banki te odsprzedadzą je bankowi centralnemu po określonej cenie i w określonym czasie. Sprzedaż papieru wartościowego przez bank centralny w ramach operacji warunkowej jest odpowiednikiem lokaty złożonej przez bank komercyjny w banku centralnym.

*****OPERACJE DEPOZYTOWO-KREDYTOWE

przeprowadzane są z inicjatywy banków komercyjnych, jednakże w ramach limitów i na warunkach ustalonych przez bank centralny. Stanowią one instrument polityki pieniężnej za pośrednictwem, którego banki komercyjne mogą pożyczać pieniądze od banku centralnego.

Wyróżnia się następujące formy operacji depozytowo-kredytowych:

• kredyty refinansowe - lombardowy i redyskontowy,

• lokatę terminową na koniec dnia.

KREDYT LOMBARDOWY

udzielany jest przez bank centralny pod zastaw papierów wartościowych składanych przez banki komercyjne. Termin spłaty kredytu przypada w następnym dniu operacyjnym po dniu jego udzielenia. Jest oprocentowany według stopy lombardowej której wysokość ustala RPP. Kwota przyznanego kredytu nie może przekroczyć 80% zastawionych papierów wartościowych, co uzależnione jest od ich rodzaju. Kredyt lombardowy znajduje zastosowanie w sytuacji, gdy bank komercyjny ma trudności w terminowym regulowaniu zobowiązań, czyli ma trudności w utrzymaniu płynności.

KREDYT REDYSKONTOWY

jest udzielany w drodze wykupu przez bank centralny weksli przed terminem ich płatności zdyskontowanych wcześniej przez banki komercyjne. Od kwoty udzielonego kredytu bank potrąca odsetki, zwane redyskontem, których wysokość zależy od kwoty wpisanej na wekslu, terminu pozostałego do jego wykupu oraz stopy redyskonta.

Wzrost stopy lombardowej czy redyskontowej może wpływać na zmniejszenie wartości rezerw gotówkowych banków komercyjnych. Pośrednio może także podnosić koszty kredytów udzielanych przez banki komercyjne, zmniejszając akcje kredytową. Obniżenie ich poziomu oddziałuje odwrotnie, zwiększają się zatem rezerwy gotówkowe banków oraz możliwości w zakresie udzielania kredytów.

2. INSTRUMENTY ADMINISTRACYJNE

Zadaniem instrumentów służących kontrolowaniu wysokości udzielonych kredytów jest utrzymanie podaży pieniądza na określonym poziomie w celu przywrócenia lub zapewnienia równowagi w gospodarce lub w saldzie obrotów bieżących z zagranicą.

Kontrolę wysokości stóp procentowych prowadzi się poprzez podmiotowe lub przedmiotowe różnicowanie stawek oprocentowania. Może się to odbywać za pomocą wyznaczania górnej lub dolnej wysokości stóp procentowych lub narzucania bankom komercyjnym ściśle określonej wysokości stawek.

3. INSTRUMENTY PERSWAZYJNE

Bank centralny może oddziaływać na banki komercyjne poprzez perswazję, czyli przekazywanie w różnej formie informacji na temat krótko- i średniookresowych założeń polityki pieniężnej, instrumentów stosowanych przy ich realizowaniu oraz oczekiwanych efektów.

Bank centralny może zwolnić bank komercyjny realizujący program postępowania naprawczego z obowiązku utrzymywania rezerwy obowiązkowej. Wówczas za zwolnione środki rezerwy bank zobowiązany jest kupić papiery wartościowe emitowane przez Skarb Państwa lub NBP.

Zgodnie z wymogami Europejskiego Systemu Banków Centralnych wyróżnia się ponadto podział operacji otwartego rynku na:

• operacje dostrajające, które mogą być podjęte w przypadku nieoczekiwanej krótkoterminowej zmiany płynności sektora bankowego, prowadzącej do niepożądanych - z punktu widzenia polityki pieniężnej - wahań krótkoterminowych stóp procentowych. Operacje te mogą obejmować operacje absorbujące (warunkowa sprzedaż bonów skarbowych, bezwarunkowa sprzedaż bonów skarbowych, bezwarunkowa sprzedaż obligacji skarbowych, emisja bonów pieniężnych NBP), i zasilające (warunkowy zakup bonów skarbowych, bezwarunkowy zakup bonów skarbowych, bezwarunkowy zakup obligacji),

• operacje strukturalne mające na celu długoterminową zmianę struktury płynności w sektorze bankowym. Gdyby wystąpiła taka konieczność, bank centralny może przeprowadzić następujące operacje strukturalne: emisja obligacji, przedterminowy wykup obligacji, zakup i sprzedaż papierów wartościowych na rynku wtórnym.

Inną formą operacji bezwarunkowych jest emisja przez bank centralny bonów pieniężnych, czyli krótkoterminowych papierów wartościowych. Emitowane przez bank bony pieniężne są instrumentami dyskontowymi tzn., że są sprzedawane po cenie rynkowej niższej niż ich wartość nominalna, a ich rentowność określa stopa referencyjna. Służą one głównie zmniejszaniu płynności banków komercyjnych.

2

---