O NBP
Działalność Narodowego Banku Polskiego
Narodowy Bank Polski (NBP) jest bankiem centralnym Rzeczypospolitej Polskiej. Wypełnia zadania określone w Konstytucji RP, ustawie o Narodowym Banku Polskim i ustawie Prawo bankowe. Wymienione akty prawne gwarantują niezależność NBP od innych organów państwa.
NBP pełni trzy podstawowe funkcje:
banku emisyjnego,
banku banków,
centralnego banku państwa.
Bank emisyjny
NBP ma wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych będących prawnym środkiem płatniczym w Polsce. Narodowy Bank Polski określa wielkość ich emisji oraz moment wprowadzenia do obiegu, za którego płynność odpowiada. Ponadto, organizuje obieg pieniężny i reguluje ilość pieniądza w obiegu.
Bank banków
NBP pełni w stosunku do banków funkcje regulacyjne, które mają na celu zapewnienie bezpieczeństwa depozytów zgromadzonych w bankach oraz stabilności sektora bankowego. Organizuje system rozliczeń pieniężnych, prowadzi bieżące rozrachunki międzybankowe i aktywnie uczestniczy w międzybankowym rynku pieniężnym. Narodowy Bank Polski jest odpowiedzialny za stabilność i bezpieczeństwo całego systemu bankowego, pełni funkcję banku banków, ponadto, nadzoruje systemy płatności w Polsce.
Centralny bank państwa
NBP prowadzi obsługę bankową budżetu państwa, prowadzi rachunki bankowe rządu i centralnych instytucji państwowych, państwowych funduszy celowych i państwowych jednostek budżetowych oraz realizuje ich zlecenia płatnicze.
Funkcje stabilizująco-kontrolne
formułuje cele polityki pieniężnej państwa i steruje nią za pomocą dostępnych instrumentów.
utrzymuje i zarządza rezerwami dewizowymi kraju, a także prowadzi politykę kształtowania kursu waluty krajowej.
Bank centralny nadzoruje działalność banków komercyjnych.
Bank centralny reguluje podaż pieniądza w obiegu (poprzez np. operacje otwartego rynku i ustalanie stóp procentowych) i oddziałuje na politykę kredytową banków komercyjnych.
Organami Narodowego Banku Polskiego są: prezes NBP, Rada Polityki Pieniężnej oraz zarząd NBP.
Prezes NBP jest powoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na 6-letnią kadencję. Jest odpowiedzialny za organizację i funkcjonowanie Narodowego Banku Polskiego. Ta sama osoba nie może być Prezesem NBP dłużej niż dwie kadencje.
Prezes NBP:
jest przełożonym wszystkich pracowników NBP,
przewodniczy Radzie Polityki Pieniężnej, Zarządowi NBP, reprezentuje NBP na zewnątrz.
reprezentuje interesy Rzeczypospolitej Polskiej w międzynarodowych instytucjach bankowych oraz, o ile Rada Ministrów nie postanowi inaczej, w międzynarodowych instytucjach finansowych, Prezes NBP przy wydawaniu zarządzeń podlegających ogłoszeniu oraz decyzji administracyjnych ma prawo używania pieczęci z godłem państwowym.
W kadencji 2007-2013 funkcję prezesa Narodowego Banku Polskiego pełni pan Sławomir Skrzypek.
Rada Polityki Pieniężnej
Zgodnie z art. 227 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz art. 6 Ustawy o Narodowym Banku Polskim, Rada Polityki Pieniężnej jest organem NBP.
Rada Polityki Pieniężnej ukształtowała się w dniu 17 lutego 1998 r. W skład Rady wchodzą:
Przewodniczący Rady, którym jest Prezes NBP,
9 członków, powoływanych w równej liczbie przez: Prezydenta RP, Sejm i Senat.
Członkowie Rady Polityki Pieniężnej powoływani są na 6 lat.
Zgodnie z art. 12 Ustawy o NBP, Rada Polityki Pieniężnej:
ustala corocznie założenia polityki pieniężnej i przedkłada je do wiadomości Sejmowi równocześnie z przedłożeniem przez Radę Ministrów projektu ustawy budżetowej,
składa Sejmowi sprawozdanie z wykonania założeń polityki pieniężnej w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego,
ustala wysokość stóp procentowych NBP,
ustala zasady i stopy rezerwy obowiązkowej banków,
określa górne granice zobowiązań wynikających z zaciągania przez NBP pożyczek i kredytów w zagranicznych instytucjach bankowych i finansowych,
zatwierdza plan finansowy NBP oraz sprawozdanie z działalności NBP,
przyjmuje roczne sprawozdanie finansowe NBP,
ustala zasady operacji otwartego rynku.
Rada Polityki Pieniężnej dokonuje oceny działalności Zarządu NBP w zakresie realizacji założeń polityki pieniężnej i uchwala zasady rachunkowości NBP, przedłożone przez Prezesa NBP.
Skład Rady Polityki Pieniężnej:
Przewodniczący Rady Polityki Pieniężnej
Członkowie Rady Polityki Pieniężnej
Zarząd Narodowego Banku Polskiego
Działalnością Narodowego Banku Polskiego kieruje Zarząd. W jego skład wchodzą: prezes NBP, jako przewodniczący, oraz od 6 do 8 członków Zarządu, w tym dwóch wiceprezesów NBP.
Zarząd NBP realizuje uchwały Rady Polityki Pieniężnej oraz podejmuje uchwały w sprawach niezastrzeżonych w ustawie do wyłącznej kompetencji innych organów NBP.
Do zakresu działania Zarządu NBP należą w szczególności:
podejmowanie uchwał w sprawie udzielania bankom upoważnień do wykonywania czynności obrotu dewizowego,
realizowanie zadań z zakresu polityki kursowej,
okresowa ocena obiegu pieniężnego i rozliczeń pieniężnych oraz obrotu dewizowego,
nadzorowanie operacji otwartego rynku,
ocena funkcjonowania systemu bankowego,
uchwalanie planu działalności i planu finansowego NBP,
uchwalanie prowizji i opłat bankowych stosowanych przez NBP oraz ustalanie ich wysokości,
określanie zasad gospodarowania funduszami NBP,
określanie zasad organizacji i podziału zadań NBP,
określanie zasad polityki kadrowej i płacowej NBP,
uchwalanie rocznego sprawozdania z działalności NBP,
sporządzanie bilansu NBP oraz rachunku zysków i strat,
opracowywanie bilansów obrotów płatniczych państwa z zagranicą,
przygotowywanie i rozpatrywanie projektów uchwał i innych materiałów kierowanych do Rady Polityki Pieniężnej.
Skład Zarządu Narodowego Banku Polskiego
Sławomir Skrzypek, Prezes NBP
Piotr Wiesiołek, Wiceprezes NBP - Pierwszy Zastępca Prezesa NBP
Witold Koziński, Wiceprezes NBP
Podstawowym zadaniem NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen. Zgodnie z opracowaną przez Radę Polityki Pieniężnej Strategią Polityki Pieniężnej po 2003 roku, celem NBP jest ustabilizowanie inflacji na poziomie 2,5 proc. z dopuszczalnym przedziałem wahań +/- 1 punkt procentowy.
Do głównych obszarów działalności NBP należą:
Narodowy Bank Polski odpowiada za stabilność narodowego pieniądza. Opracowuje i realizuje strategię polityki pieniężnej oraz założenia polityki pieniężnej.
Poprzez zarządzanie rezerwami dewizowymi zapewnia odpowiedni poziom bezpieczeństwa finansowego państwa. Dzięki emisji znaków pieniężnych zabezpiecza płynność obrotu gotówkowego.
Ważnym celem NBP jest dbałość o stabilność systemu finansowego. W ramach pełnionych funkcji nadzorczych i regulacyjnych NBP dba o płynność, sprawność i bezpieczeństwo systemu płatniczego. Przyczynia się również do rozwoju bezpiecznej infrastruktury rynku finansowego.
Ponadto, NBP podejmuje działania służące upowszechnianiu wiedzy ekonomicznej, m.in. dzięki udostępnianiu informacji na stronie internetowej www.nbp.pl oraz poprzez działalność Portalu Edukacji Ekonomicznej.
Duży wpływ na działalność NBP miały w ostatnich latach i mają nadal procesy integracji europejskiej oraz członkostwo w Unii Europejskiej, a w szczególności przygotowanie Polski do uczestnictwa w strefie euro.
W celu właściwego przygotowania się do przyjęcia euro NBP będzie dążył do spełnienia wymagań nałożonych na banki centralne państw, które już wprowadziły wspólną walutę. NBP będzie się starał uzyskać pozycję znaczącego ośrodka naukowego w zakresie badań ekonomicznych w kraju oraz w ramach Europejskiego Systemu Banków Centralnych.
1. Instrumenty polityki pieniężnej
Kierowane są one do ogółu podmiotów sektora bankowego, na które oddziałują poprzez odpowiednie zmiany w podaży pieniądza lub wysokości rynkowych stóp procentowych. Oddziałują one poprzez odpowiednie modelowanie układu zależności pomiędzy stopami procentowymi a popytem na pieniądz i jego podażą. Skuteczność ich zależy od stanu płynności w sektorze bankowym.
Polityka pieniężna to całokształt rozwiązań i działań, które są podejmowane w gospodarce narodowej w celu zaopatrzenia jednostek gospodarczych w pieniądze i kredyt, a także w celu regulowania wielkości pieniądza.
Polityka pieniężna - jest jednym z elementów polityki gospodarczej, której celem jest wpływanie, kształtowanie i porządkowanie określonych działań podmiotów gospodarczych w pewnym zakresie lub na określonym obszarze geograficznym.
Polega na użyciu podaży pieniądza jako instrumentu realizacji ogólnych celów polityki gospodarczej.
Polityka pieniężna - działalność banku centralnego prowadzoną w imieniu państwa, a polegająca na wyborze pieniężnych celów makroekonomicznych i ich realizacji przez regulowanie podaży pieniądza i popytu na pieniądz, za pomocą wykorzystania wybranych instrumentów ekonomicznych i administracyjnych.
Rodzaje polityki pieniężnej
Z punktu widzenia kształtowania celów realizacji polityki pieniężnej wyróżnia się politykę pieniężną:
- ustrojową
- procesową
Polityka pieniężna ustrojowa- w ramach systemu walutowego, reguluje stosunki pomiędzy walutą krajową a walutami obcymi a także w ramach ustroju pieniężnego- reguluje zasady gwarantowania gospodarce odpowiedniej ilości pieniądza. Jest ona prowadzona w celu:
- realizacji nowych celów polityki pieniężnej, walutowej
- wyznaczenia tym politykom konkretnych ram działania a także wyboru instrumentów
- modelowania zmian w postępowaniu banków i podmiotów gospodarczych , oraz realizacji zmian w strukturze systemu bankowego, w gospodarce i handlu zagranicznym.
Polityka pieniężna procesowa - jest to łączenie celów i środków polityki pieniężnej dla sterowania procesem gospodarowania pieniądza. Zadaniem tej polityki jest realizacja celów polityki pieniężnej poprzez bieżące dostosowywanie narzędzi polityki pieniężnej do istniejących warunków ogólnogospodarczych.
Cele polityki pieniężnej są określane w zależności od przyjętych kryteriów. W systematyce celów polityki pieniężnej wyróżnia się takie kryteria jak:
a) Skali oddziaływania
b) Przedmiotowe
c) Podmiotowe
d) Horyzontu czasowego
e) Sposobu określania i realizacji
Instrumenty polityki pieniężnej można podzielić na 3 grupy:
1. instrumenty kontroli ogólnej - oddziałują jednocześnie z jednakowym natężeniem na wszystkie banki komercyjne. Umożliwiają regulację zasobów pieniądza, które pozostają do dyspozycji banków komercyjnych. Do tego rodzaju instrumentów zaliczamy:
- politykę rezerw obowiązkowych
- transakcje depozytowo-kredytowe
- operacje otwartego rynku
2. instrumenty kontroli selektywnej - kontrola rozmiarów udzielonych pożyczek, kontrola stóp procentowych a także system rezerw obowiązkowych
3. oddziaływanie przez perswazję - polega na przekazywaniu sugestii w sprawie pożądanych kierunków polityki banków prywatnych. Bank centralny (nieoficjalnie) formułuje zalecenia i naciski, które są kierowane do banków na rzecz zaniechania lub podjęcia określonych działań.
Rezerwa obowiązkowa
Bank centralny nakłada na banki obowiązek utrzymywania rezerwy obowiązkowej. Rezerwa ma na celu łagodzenie wpływu bieżących zmian płynności sektora bankowego na stopy procentowe na rynku międzybankowym. Służy również ograniczaniu nadpłynności banków.
Rezerwą obowiązkową jest wyrażona w złotych część środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach bankowych i uzyskanych ze sprzedaży papierów wartościowych oraz innych środków przyjętych przez banki, podlegających zwrotowi, z wyjątkiem środków przyjętych od innego banku krajowego, a także pozyskanych z zagranicy na co najmniej 2 lata. Rezerwa obowiązkowa utrzymywana jest na rachunkach w NBP.
Wysokość stopy rezerwy obowiązkowej ustala Rada Polityki Pieniężnej. Od 30 czerwca 2009 r. stopa rezerwy obowiązkowej wynosi 3,0 proc. dla wszystkich rodzajów depozytów, z wyjątkiem środków uzyskanych z tytułu sprzedaży papierów wartościowych z udzielonym przyrzeczeniem odkupu, dla których stopa rezerwy obowiązkowej wynosi 0 proc. Od 30 września 2003 r. wszystkie banki pomniejszają naliczoną rezerwę obowiązkową o równowartość 500 tys. euro. Środki rezerwy obowiązkowej od 1 maja 2004 r. są oprocentowane.
Funkcje rezerwy obowiązkowej
*Ochrona deponentów - jest to zapewnienie bezpieczeństwa gromadzonych przez banki środków.
Banki odprowadzają pewną część przyjętych depozytów do banku centralnego, albo utrzymują ją w gotówce jako źródło płynności. Zapewnia to bankom środki na wypłaty dla klientów nie tylko w typowych sytuacjach, ale również w sytuacjach szczególnych (w razie niespodziewanego wzrostu wypłat, który spowodowany jest na przykład poprzez plotkę o bankructwie jednego z banków)
*Regulacja podaży pieniądza - bank centralny posługuje się kilkoma
metodami wywierania wpływu na podaż pieniądza. Jeśli chce zwiększyć podaż pieniądza, to może:
- obniżyć stopę dyskontową w celu zwiększenia rozmiarów pożyczek, które są udzielana bankom komercyjnym
- zakupić wyemitowane przez rząd papiery wartościowe na otwartym rynku
- obniżyć poziom wskaźnika rezerw obowiązkowych
Jeśli natomiast chce zmniejszyć podaż pieniądza, to może:
- ograniczyć ogólną sumę pożyczek udzielanych bankom komercyjnym poprzez podwyższenie stopy dyskontowej
- sprzedawać wyemitowane przez rząd papiery wartościowe, które są w posiadaniu banku centralnego
- podwyższyć poziom wskaźnika rezerw obowiązkowych
Polityka rezerw obowiązkowych.
Zalicza się ona do instrumentów ilościowych. Stopa rezerw obowiązkowych określa, ile procent od każdej złotówki zdeponowanej na rachunkach a vista lub terminowych banki komercyjne muszą przekazać na swój rachunek w banku centralnym lub utrzymywać je w swojej kasie w formie zapasów gotówki. Rezerwie obowiązkowej przypisuje się rolę rynkowego instrumentu ogólnego oddziaływania, gdyż stopy ich ustalane są zazwyczaj w jednakowej wysokości dla wszystkich banków, a obowiązek ich tworzenia nie łączy się z ingerencją w układ stosunków między bankami komercyjnymi i klientami. Istnieją różne zasady odprowadzania tych rezerw na rachunek w banku centralnym. Zależą one głównie od metody naliczania rezerw, wysokości stopy, oprocentowania środków utrzymywanych w formie rezerw jak również i gromadzenia środków.
Transakcje kredytowo-depozytowe
W przypadku prowadzenia przez NBP podstawowych operacji otwartego rynku z 7-dniowym terminem zapadalności może dochodzić do znacznych wahań najkrótszych, zwłaszcza jednodniowych, stóp rynku międzybankowego. Łagodzeniu tych wahań służą operacje kredytowo-depozytowe, prowadzone z bankami komercyjnymi z ich inicjatywy: kredyt lombardowy oraz lokaty terminowe banków w NBP. Operacje kredytowo-depozytowe NBP wpływają na wysokość stóp procentowych na rynku pieniężnym, których górną granicę stanowi oprocentowanie kredytu lombardowego, a dolną - oprocentowanie depozytu w NBP.
NBP udziela bankom kredytu lombardowego pod zastaw skarbowych papierów wartościowych. Kredyt ten umożliwia im pokrywanie krótkookresowych niedoborów płynności. Udzielany jest na następujących zasadach:
•zastawem są skarbowe papiery wartościowe, a wysokość kredytu nie może przekroczyć 80 proc. ich wartości nominalnej,
•termin spłaty kredytu przypada w następnym dniu operacyjnym po dniu jego udzielenia,
•warunkiem udzielenia kredytu jest uprzednia spłata wcześniej zaciągniętego kredytu.
Narodowy Bank Polski oferuje też bankom możliwość składania krótkookresowego (jednodniowego) depozytu w banku centralnym. Lokaty przyjmowane są do końca dnia operacyjnego, a zwrot kwoty depozytu wraz z należnymi odsetkami następuje w kolejnym dniu operacyjnym. Lokaty są oprocentowane według stopy zmiennej ustalanej przez Radę Polityki Pieniężnej (stopy depozytowej).
Lokaty terminowe w NBP pozwalają bankom komercyjnym na zagospodarowanie nadwyżek płynnych środków. W efekcie przeciwdziałają spadkowi krótkookresowych stóp na rynku międzybankowym poniżej stopy depozytowej.
Transakcje depozytowo-kredytowe
W ich ramach banki komercyjne mogą pożyczać z własnej inicjatywy pieniądze od banku centralnego. Istnieją jednak pewne limity i warunki specjalne tych pożyczek ustalane bezpośrednio przez bank centralny, który występuje tu jako kredytodawca ostatniej instancji. Do operacji depozytowych natomiast, należą wszelkie lokaty na rachunku terminowym w banku centralnym, zwane depozytami na koniec dnia. Są istotne kiedy regulowanie płynności płatniczej sektora bankowego za pomocą operacji otwartego rynku nie zapewnia utrzymania ustabilizowanego i zgodnego z oczekiwaniami poziomu stóp procentowych.
Operacje otwartego rynku
To działania polegające na kupowaniu i sprzedawaniu przez bank centralny papierów wartościowych. Transakcje te wywierają wpływ na wielkość rezerw banków komercyjnych oraz na ilość pieniądza w obiegu.
Jeżeli bank centralny skupuje papiery wartościowe emitowane przez rząd, to na skutek tego zwiększają się rezerwy gotówkowe banków komercyjnych (zwiększenie podaży pieniądza).
W przypadku sprzedaży przez bank centralny papierów wartościowych, następuje spadek rezerwy w bankach komercyjnych (a co za tym idzie spada podaż pieniądza).
Celami operacji otwartego rynku są:
- wpływanie na płynność systemu bankowego oraz jego zdolność do kreacji pieniądza
- pośrednie lub bezpośrednie wpływanie na poziom stóp procentowych
- zwiększenie efektywności działania rynku pieniężnego
Najprostszą formą operacji otwartego rynku jest operacja bezwarunkowa.
W ramach tego typu operacji bank centralny może kupić bądź sprzedać papiery wartościowe. Zakup papieru wartościowego przez bank centralny dostarcza płynności (dodatkowych środków) systemowi bankowemu, natomiast sprzedaż papieru wartościowego tę płynność absorbuje.
Najczęściej stosowanym przez banki centralne rodzajem operacji otwartego rynku są natomiast operacje warunkowe. W ramach operacji warunkowych bank centralny może kupić (repo) lub sprzedać (reverse repo) papiery wartościowe.
Operacje otwartego rynku
Prowadzone są z bankami komercyjnymi z inicjatywy banku centralnego. Polegają na zakupie lub sprzedaży papierów wartościowych, dewiz oraz bonów pieniężnych emitowanych na własny rachunek przez bank centralny. W ramach tych operacji, transakcje mogą być dokonywane w sposób warunkowy lub bezwarunkowy. Poprzez nie bank centralny ma wpływ na płynność i zdolności emisyjne banków komercyjnych, wysokość stóp procentowych oraz efektywność funkcjonowania rynku pieniężnego. W operacjach otwartego rynku mogą brać udział wybrane banki, zwane dealerami rynku pieniężnego.
PODSUMOWANIE
Celem polityki pieniężnej realizowanej przez Narodowy Bank Polski jest obniżanie inflacji, a w dalszej perspektywie stabilizacja cen, co jest niezbędne do zbudowania trwałych fundamentów długofalowego wzrostu gospodarczego.
Od 1999 r. NBP dąży do realizacji tego celu, wykorzystując tzw. strategię bezpośredniego celu inflacyjnego. W jej ramach bank centralny określa cel inflacyjny w postaci liczbowej, a następnie dostosowuje poziom oficjalnych stóp procentowych tak, by maksymalizować prawdopodobieństwo jego osiągnięcia. NBP utrzymuje poziom stóp procentowych spójny z realizowanym celem inflacyjnym, wpływając na wysokość nominalnych krótkoterminowych stóp procentowych rynku pieniężnego. Stopy rynku pieniężnego oddziałują na oprocentowanie kredytów i depozytów w bankach komercyjnych.
Instrumenty bezpośrednie oddziaływania na rynek pieniężny
Stosowane przez bank centralny instrumenty bezpośredniego oddziaływania można podzielić na dwie zasadnicze grupy. Pierwsza obejmuje instrumenty wykorzystywane do kontroli rozmiarów udzielanych kredytów i wysokości stóp procentowych, druga zaś swoistego rodzaju oddziaływanie poprzez perswazję.
Kontrola udzielanych kredytów i stóp procentowych
Zadaniem kontroli wysokości udzielanych przez banki komercyjne kredytów jest utrzymanie podaży pieniądza na określonym poziomie w celu przywrócenia lub po prostu zapewnienia równowagi w gospodarce i/lub obrotach bieżących z zagranicą. Kontrola kredytów może przybierać różne formy. Różny też może być zakres jej stosowania. Może przybrać bowiem formę:
Kontyngentów lub pułapów kredytowych.
Kwotowych lub procentowych ograniczeń dotyczących depozytów lub papierów wartościowych.
Dyrektywnych wskaźników określających procentowy stosunek danego typu kredytów do kapitału własnego.
Badania wypłacalności banków komercyjnych.
Innych łagodniejszych form kontroli.
Kontrola poziomu stóp procentowych natomiast, należy do bezpośrednich instrumentów selektywnego oddziaływania na gospodarkę za pomocą zjawisk pieniężnych. Prowadzi się ją poprzez podmiotowe lub przedmiotowe różnicowanie stawek oprocentowania bądź za pomocą wyznaczania górnej lub dolnej wysokości stóp procentowych bądź też narzucania bankom komercyjnym ściśle określonej wysokości stawek.
Perswazja
Polega ona na przekazywaniu w różnej formie informacji na temat krótko i średniookresowych założeń polityki pieniężnej, jej instrumentów i zamierzonych efektów. Skala posługiwania się nimi zależy od szeregu uwarunkowań, mających swoje źródła w sytuacji wewnętrznej danego kraju oraz w jego powiązaniach z zagranicą. Można zaryzykować stwierdzenie, iż wielkość zapotrzebowanie na wspieranie polityki pieniężnej instrumentami perswazji powinna być odwrotnie proporcjonalna do poziomu niepewności i niemożności osiągnięcia jej celów za pomocą instrumentów ogólnego oddziaływania na system bankowy.
Przesłanki do perswazji:
Stany nadpłynności w sektorze bankowym, które poprzez finansowe uzależnienie banków komercyjnych od banku centralnego zawieszają regulacyjne właściwości stopy oprocentowania kredytu lombardowego.
Konieczność jednoczesnego realizowania wykluczających się nawzajem celów polityki pieniężnej, czego przykładem może być potrzeba schłodzenia koniunktury gospodarczej oraz zmniejszenia dopływu kapitału z zagranicy.
Wpływ wywierany na kurs walutowy oraz zmiany w rezerwach dewizowych państwa.
Niejednoznaczność w interpretowaniu zamierzeń banku centralnego na podstawie wykorzystywanych przez niego instrumentów pośrednich.
W ostatnich latach w Polsce, instrumenty perswazji wykorzystuje również Rada Polityki Pieniężnej, która w sprawozdaniach ze swoich posiedzeń informuje o kształtowaniu nie tyle bieżącej co przyszłej inflacji, wskazując przy tym prawdopodobny kierunek zmian stóp procentowych w przyszłości.
2. Działalność emisyjna (Do głównych obszarów działalności NBP należą)
Narodowy Bank Polski ma wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych Rzeczypospolitej Polskiej. Oznacza to, że jest jedyną instytucją uprawnioną do wprowadzania do obiegu pieniężnego złotych i groszy jako prawnych środków płatniczych na obszarze Polski. Mają one ustawową moc zwalniania ze wszystkich zobowiązań i nikt nie może odmówić ich przyjęcia jako zapłaty.
Znakami pieniężnymi emitowanymi przez NBP są banknoty i monety. Monety emitowane są w dwóch grupach. Pierwszą tworzą monety powszechnego obiegu, a drugą monety kolekcjonerskie o niskich nakładach.
Wprowadzenie nowego znaku pieniężnego odbywa się na podstawie zarządzenia prezesa NBP ogłaszanego w Monitorze Polskim. W zarządzeniu zostają ustalone: termin wprowadzenia do obiegu i wielkość emisji oraz wzór i wartość nominalna znaków pieniężnych, a w przypadku monet także stop, próba i masa.
Do NBP należy również wycofywanie z obiegu poszczególnych znaków pieniężnych. Odbywa się to na mocy zarządzenia prezesa NBP, publikowanego w Monitorze Polskim, które określa znak pieniężny, termin jego wycofania z obiegu i zasady wymiany we wskazanych bankach.
Narodowy Bank Polski ustala też zasady wymiany zużytych i uszkodzonych znaków pieniężnych oraz zatrzymywania fałszywych znaków pieniężnych. Znaki zużyte lub uszkodzone tracą moc prawnego środka płatniczego i podlegają wymianie. Fałszywe znaki pieniężne są natomiast zatrzymywane bez prawa zwrotu ich równowartości.
W przyszłości, po przyjęciu euro jako prawnego środka płatniczego emitentem banknotów będzie Europejski Bank Centralny, natomiast NBP pozostanie emitentem monet.
3.Działania na rzecz systemu płatniczego (Do głównych obszarów działalności NBP należą)
System płatniczy umożliwia przepływ środków finansowych w kraju. Działania Narodowego Banku Polskiego w tym zakresie polegają na organizowaniu rozliczeń pieniężnych w gospodarce - zarówno między osobami fizycznymi, jak i podmiotami gospodarczymi. Do najważniejszych działań należą:
organizowanie rozliczeń pieniężnych,
działania regulacyjne,
nadzór nad systemami płatności oraz systemami rozrachunku papierów wartościowych.
NBP prowadzi system płatności SORBNET, obejmujący rachunki bieżące banków. Umożliwia on szybki i nieodwołalny rozrachunek transakcji dokonywanych na rynkach międzybankowych. W systemie tym dokonuje się też rozrachunku zleceń płatniczych obsługiwanych przez pośredników rozliczeniowych, takich jak Krajowa Izba Rozliczeniowa SA oraz Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych SA.
NBP opracowuje przepisy dotyczące rozliczeń pieniężnych oraz opiniuje przepisy dotyczące tych zagadnień tworzone przez inne instytucje.
Podstawowym celem nadzoru nad krajowymi systemami płatności jest zapewnienie ich sprawnego i bezpiecznego funkcjonowania. NBP wydaje zezwolenia na uruchamianie nowych systemów płatności, ocenia zasady działania poszczególnych systemów, zbiera dane statystyczne, a także wydaje zalecenia w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości stwarzających ryzyko dla określonego systemu. NBP współpracuje również z Komisją Papierów Wartościowych i Giełd w kwestiach związanych z nadzorem nad systemami rozrachunku papierów wartościowych.
W związku z wejściem Polski do Unii Europejskiej, NBP uruchomił nowy system SORBNET-EURO do obsługi rachunków bieżących banków w euro. Umożliwia on również obsługę płatności pomiędzy bankami polskimi a bankami z krajów Unii Europejskiej. System SORBNET-EURO pozwala także na rozrachunek zleceń płatniczych, które obsługiwane są przez Krajową Izbę Rozliczeniową SA w nowym systemie obsługi płatności detalicznych w euro (EURO-ELIXIR).
4.Zarządzanie rezerwami dewizowymi (Do głównych obszarów działalności NBP należą)
Rezerwy dewizowe gwarantują pełną wymienialność złotego, pozwalają na dokonywanie płatności wynikających z międzynarodowych zobowiązań państwa i wzmacniają wiarygodność finansową kraju. Rezerwy są utrzymywane w walutach obcych oraz w złocie.
W inwestowaniu rezerw na międzynarodowych rynkach finansowych NBP kieruje się:
bezpieczeństwem inwestowanych środków,
płynnością rezerw,
dochodowością rezerw przy respektowaniu dopuszczalnego stopnia ryzyka.
NBP inwestuje rezerwy dewizowe przede wszystkim w rządowe papiery wartościowe, papiery agencyjne i instytucji międzynarodowych oraz dokonuje lokat w bankach, mając na uwadze wysoką wiarygodność kredytową emitentów i kontrahentów.
Dobór inwestycji zapewnia dostępność środków dewizowych zgodnie z ich przewidywanym wykorzystaniem oraz możliwością wystąpienia sytuacji nadzwyczajnych.
Na maksymalizację dochodu z rezerw walutowych istotny wpływ ma jakość zarządzania ryzykiem związanym ze zmianami kursu walutowego oraz stopy procentowej i płynności.
W momencie przystąpienia Polski w maju 2004 r. do Unii Europejskiej, NBP stał się częścią Europejskiego Systemu Banków Centralnych (ESBC). Uczestnictwo NBP w ESBC jest związane z koniecznością wniesienia przez NBP, zgodnie z ustalonym kluczem subskrypcji, wkładu do kapitału Europejskiego Banku Centralnego (EBC). Po wejściu Polski do Unii Gospodarczej i Walutowej oraz przyjęciu euro jako waluty krajowej, NBP wniesie wkład do rezerw dewizowych EBC. Oznacza to, że NBP znajdzie się w składzie narodowych banków centralnych uczestniczących w procesie zarządzania rezerwami EBC, opartym na specjalizacji walutowej według zasad określonych przez EBC. Jednocześnie NBP będzie nadal zarządzał częścią własnych rezerw dewizowych.
5.Obsługa Skarbu Państwa (Do głównych obszarów działalności NBP należą)
W ramach obsługi Skarbu Państwa, Narodowy Bank Polski prowadzi obsługę bankową budżetu państwa w zakresie określonym w ustawie o finansach publicznych. NBP prowadzi, m.in. centralny rachunek bieżący budżetu państwa oraz rachunki bieżące i pomocnicze państwowych jednostek budżetowych i państwowych funduszy celowych. Ponadto, NBP prowadzi, za zgodą prezesa NBP, rachunki innych osób prawnych na podstawie art. 51 ust. 1 pkt 4 ustawy o Narodowym Banku Polskim, a także rachunki innych podmiotów posiadających ustawowe upoważnienie do otwierania rachunków w NBP.
Od momentu przystąpienia do Unii Europejskiej NBP prowadzi rachunki bankowe przeznaczone do obsługi środków finansowych przekazywanych z funduszy unijnych oraz środków Unii z tytułu składki członkowskiej Polski.
Narodowy Bank Polski prowadzi rachunki w złotych i w walutach obcych. W sumie NBP obsługuje obecnie około 3 750 posiadaczy rachunków, dla których prowadzi około 16 290 rachunków, w tym 774 rachunki związane z redystrybucją środków pochodzących z Unii Europejskiej.
Od 2002 r. Narodowy Bank Polski rozpoczął wprowadzanie systemu bankowości elektronicznej enbepe. Jest to nowoczesny system obsługi rachunków bankowych, z którego obecnie korzystają niemalże wszystkie podmioty posiadające rachunki w NBP. System umożliwia państwowym jednostkom budżetowym i państwowym funduszom celowym na sprawne zarządzanie ich rachunkami prowadzonymi przez NBP.
NBP zapewnia klientom konsultacje telefoniczne, dotyczące eksploatacji systemu bankowości elektronicznej enbepe oraz wsparcie poprzez internetowe Centrum Pomocy Technicznej.
W dniu 27 maja 2003 r. NBP uzyskał w obszarze bankowości elektronicznej certyfikat zgodności systemu zarządzania jakością z normą ISO 9001:2000, co zapewnia posiadaczom rachunków stałe podnoszenie jakości oferowanych usług oraz poziomu obsługi.
[Od 6 września 2004 r. nastąpiło bezpośrednie połączenie systemu bankowości elektronicznej enbepe ze Zintegrowanym Systemem Księgowym Narodowego Banku Polskiego (ZSK NBP), który umożliwia księgowanie on-line operacji przeprowadzanych między rachunkami bankowymi prowadzonymi przez NBP.
22 listopada 2005 r. został uruchomiony tzw. Business To Business (B2B), który połączył Zintegrowany System Księgowy NBP z nowym systemem informatycznym Ministerstwa Finansów TREZOR, który pełni funkcje księgowe oraz sprawozdawczo-zarządcze.
24 lipca 2006 r. uruchomiono interfejs B2B łączący ZSK NBP z systemem SIMIK MF w zakresie rachunków przeznaczonych do obsługi środków finansowych Unii System ten umożliwia obsługę rachunków bankowych otwartych w NBP dla gromadzenia środków pochodzących z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności]
6.Działalność edukacyjna i informacyjna (Do głównych obszarów działalności NBP należą)
Ważnym elementem misji NBP - jako instytucji wspierającej rozwój gospodarczy Polski - jest podejmowanie działań służących upowszechnieniu edukacji ekonomicznej, zrozumieniu zasad funkcjonowania gospodarki rynkowej i promocji przedsiębiorczości.
Program Edukacji Ekonomicznej NBP został stworzony, by wspierać i promować rozmaite inicjatywy z zakresu edukacji ekonomicznej, realizowane m.in. przez szkoły, uniwersytety, biblioteki, organizacje pozarządowe, media i instytucje szkoleniowe. Głównymi adresatami działań edukacyjnych NBP są ludzie młodzi - uczniowie szkół ponadpodstawowych oraz studenci, a także ci, którzy z racji wykonywanego zawodu sami przekazują wiedzę: nauczyciele, dziennikarze i pracownicy organizacji pozarządowych.
Komunikaty z posiedzeń Rady Polityki Pieniężnej
INFORMACJA PO POSIEDZENIU RADY POLITYKI PIENIĘŻNEJ
w dniach 23-24 lutego 2010 r.
Rada postanowiła utrzymać stopy procentowe NBP na niezmienionym poziomie:
stopa referencyjna 3,50% w skali rocznej;
stopa lombardowa 5,00% w skali rocznej;
stopa depozytowa 2,00% w skali rocznej;
stopa redyskonta weksli 3,75% w skali rocznej;
stopa dyskontowa weksli 4,00% w skali rocznej.
Napływające dane wskazują na dalszy wzrost aktywności gospodarczej w Stanach Zjednoczonych
oraz powolną poprawę koniunktury w strefie euro. W gospodarkach rozwiniętych utrzymuje się
jednak niekorzystna sytuacja na rynku pracy, co jest zjawiskiem oczekiwanym. W dalszym ciągu
zmniejsza się też akcja kredytowa, choć zmniejszyła się różnica między udziałem banków
zaostrzających i łagodzących politykę kredytową w strefie euro. Jednocześnie w największych
gospodarkach wschodzących, w tym w Chinach, obserwowane jest przyspieszenie wzrostu PKB.
Do ożywienia koniunktury na świecie nadal przyczynia się oparta, zarówno na konwencjonalnych,
jak i niestandardowych narzędziach, silnie ekspansywna polityka makroekonomiczna.
W ostatnim okresie na międzynarodowych rynkach finansowych nastąpił wzrost awersji do ryzyka,
związany w dużym stopniu z obawami o skutki napiętej sytuacji fiskalnej w części gospodarek
strefy euro. Przyczynił się on do spadku cen niektórych aktywów finansowych. Jednocześnie nadal
dużą zmiennością charakteryzowały się ceny ropy. Wzrostowi inflacji w gospodarkach
rozwijających się towarzyszył niewielki wzrost inflacji w części gospodarek rozwiniętych.
Wstępne dane GUS o PKB w 2009 r. pozwalają oceniać, że w IV kw. 2009 r. miało miejsce dalsze
ożywienie aktywności gospodarczej. Również najnowsze dane miesięczne dotyczące polskiej
gospodarki wskazują na poprawę koniunktury. Pewna stabilizacja zatrudnienia w sektorze
przedsiębiorstw może sygnalizować stopniowe wyhamowywanie niekorzystnych tendencji na rynku
pracy, choć nadal rośnie stopa bezrobocia, do czego przyczynia się wzrost aktywności zawodowej.
Utrzymuje się niska dynamika kredytów dla sektora niefinansowego, choć banki przewidują wzrost
akcji kredytowej dla tego sektora w nadchodzącym okresie.
Według wstępnych danych GUS, w styczniu 2010 r. roczna inflacja CPI wzrosła do 3,6%,
kształtując się nieco powyżej górnej granicy pasma odchyleń od celu inflacyjnego, który wynosi
2,5%. Do wzrostu rocznego wskaźnika inflacji przyczynił się przede wszystkim wzrost rocznego
wskaźnika cen paliw, wywołany w dużym stopniu dodatnim efektem bazy.
Rada zapoznała się z przygotowaną przez Instytut Ekonomiczny NBP projekcją inflacji i PKB,
stanowiącą jedną z przesłanek, na podstawie których Rada podejmuje decyzje w sprawie stóp
procentowych NBP. Zgodnie z lutową projekcją - przy założeniu niezmienionych stóp
procentowych NBP - inflacja znajdzie się z 50-procentowym prawdopodobieństwem w przedziale
1,3-2,2% w 2010 r. (wobec 0,8-2,2% w projekcji październikowej), 1,7-3,1% w 2011 r. (wobec
- 2 -
1,1-3,2%) oraz 2,6-4,6% w 2012 r. Roczne tempo wzrostu PKB zgodnie z lutową projekcją
znajdzie się natomiast z 50-procentowym prawdopodobieństwem w przedziale 2,1-4,1% w 2010 r.
(wobec 0,8-2,8% w październikowej projekcji), 1,8-4,0% w 2011 r. (wobec 2,2-4,2%) oraz 1,9-
4,3% w 2012 r.
Według dostępnych prognoz, w najbliższych miesiącach roczny wskaźnik inflacji będzie obniżany
przez ujemne efekty bazy związane z silnym wzrostem cen administrowanych i cen żywności na
początku 2009 r. W kierunku obniżenia inflacji będą oddziaływać także: niska presja popytowa,
wcześniejsze umiarkowane tempo wzrostu kosztów pracy oraz dotychczasowa aprecjacja złotego.
Spadek inflacji w 2010 r. może być natomiast hamowany przez wzrost cen surowców na rynkach
światowych, opłat zależnych od decyzji samorządów terytorialnych, a także cen administrowanych.
Rada ocenia prawdopodobieństwo ukształtowania się inflacji w średnim okresie poniżej lub
powyżej celu inflacyjnego za zbliżone. W ocenie Rady, poprawa globalnej koniunktury i dokonane
złagodzenie polityki pieniężnej sprzyjają powrotowi gospodarki na ścieżkę potencjalnego tempa
wzrostu. Istotnym źródłem niepewności dla przyszłego wzrostu gospodarczego i inflacji na świecie,
a w konsekwencji również dla krajowej polityki pieniężnej są efekty dotychczasowego
prowadzenia, a także przewidywanych zmian ekspansywnej polityki makroekonomicznej za
granicą.
Ważnym uwarunkowaniem polityki pieniężnej jest sytuacja finansów publicznych. Podjęcie działań
mających na celu trwałe zmniejszenie deficytu sektora finansów publicznych i zahamowanie
narastania długu publicznego będzie sprzyjać stabilności makroekonomicznej oraz umożliwi
spełnienie kryteriów niezbędnych dla przyjęcia euro.
Rada wyraża stanowisko, że przystąpienie Polski do ERM II i strefy euro powinno nastąpić w
najbliższym możliwym terminie, po spełnieniu niezbędnych warunków prawnych, ekonomicznych i
organizacyjnych.
Rada przyjęła Raport o Inflacji - Luty 2010.
INFORMACJA PO POSIEDZENIU RADY POLITYKI PIENIĘŻNEJ
w dniach 25-26 stycznia 2010 r.
Rada postanowiła utrzymać stopy procentowe NBP na niezmienionym poziomie:
stopa referencyjna 3,50% w skali rocznej;
stopa lombardowa 5,00% w skali rocznej;
stopa depozytowa 2,00% w skali rocznej;
stopa redyskonta weksli 3,75% w skali rocznej;
stopa dyskontowa weksli 4,00% w skali rocznej.
Napływające dane wskazują na dalszy wzrost aktywności gospodarczej w Stanach Zjednoczonych
oraz nieco słabszą niż w gospodarce amerykańskiej poprawę koniunktury w strefie euro. W
gospodarkach rozwiniętych utrzymuje się jednak niekorzystna sytuacja na rynku pracy, a także w
dalszym ciągu zmniejsza się akcja kredytowa. Jednocześnie przyspiesza wzrost PKB w
największych gospodarkach wschodzących, w tym w Chinach, gdzie w ostatnim okresie zwiększyło
się też ryzyko związane z nadmiernym wzrostem kredytu i cen aktywów. Do ożywienia
koniunktury na świecie nadal przyczynia się oparta zarówno na konwencjonalnych, jak i
niestandardowych narzędziach silnie ekspansywna polityka makroekonomiczna.
W ostatnim okresie ceny aktywów finansowych w gospodarkach rozwiniętych pozostawały
relatywnie stabilne, podczas gdy ceny ropy charakteryzowały się dużą zmiennością. W
gospodarkach tych nastąpił wzrost bieżącej inflacji, co wynikało głównie ze wzrostu rocznego
wskaźnika cen energii.
Ostatnie informacje dotyczące polskiej gospodarki wskazują na poprawę koniunktury gospodarczej.
Pomimo wzrostu stopy bezrobocia, relatywna stabilizacja zatrudnienia w sektorze przedsiębiorstw
może sygnalizować stopniowe wyhamowywanie niekorzystnych tendencji na rynku pracy. W
dalszym ciągu zmniejsza się akcja kredytowa w sektorze przedsiębiorstw oraz utrzymuje się
wyraźnie niższy niż w ostatnich latach wzrost kredytów dla sektora gospodarstw domowych.
W grudniu 2009 r. roczna inflacja CPI wzrosła do 3,5%, kształtując się na poziomie górnej granicy
pasma odchyleń od celu, który wynosi 2,5%. Do wzrostu rocznego wskaźnika inflacji przyczynił się
przede wszystkim dodatni efekt bazy związany z silnym spadkiem cen paliw w grudniu 2008 r.
Jednocześnie inflacja bazowa po wyłączeniu cen żywności i energii obniżyła się nieznacznie do
2,6%, co było głównie wynikiem spadku dynamiki cen usług.
W ocenie Rady, w najbliższych miesiącach inflacja będzie obniżana przez ujemne efekty bazy
związane z silnym wzrostem cen administrowanych i cen żywności na początku 2009 r. W kierunku
obniżenia inflacji będą oddziaływać także: niska presja popytowa oraz wcześniejsze umiarkowane
tempo wzrostu kosztów pracy oraz wcześniejsza aprecjacja złotego. Spadek inflacji w 2010 r. może
być natomiast hamowany przez wzrost cen surowców na rynkach światowych, opłat zależnych od
decyzji samorządów, akcyzy, a także cen administrowanych.
- 2 -
Rada ocenia prawdopodobieństwo ukształtowania się inflacji w średnim okresie poniżej lub
powyżej celu inflacyjnego za zbliżone. W ocenie Rady, poprawa globalnej koniunktury i dokonane
złagodzenie polityki pieniężnej sprzyjają powrotowi gospodarki na ścieżkę potencjalnego tempa
wzrostu. Istotnym źródłem niepewności dla krajowej polityki pieniężnej są efekty ekspansywnej
polityki makroekonomicznej za granicą, jak również jej przewidywanej zmiany dla przyszłego
wzrostu gospodarczego i inflacji na świecie.
Ważnym uwarunkowaniem polityki pieniężnej jest sytuacja finansów publicznych. Podjęcie działań
mających na celu trwałe zmniejszenie deficytu sektora finansów publicznych sprzyjałoby
stabilności makroekonomicznej oraz umożliwiło spełnienie kryteriów niezbędnych dla przyjęcia
euro.
Rada podtrzymuje dotychczasowe stanowisko, że przystąpienie Polski do ERM II i strefy euro
powinno nastąpić w najbliższym możliwym terminie, po uzyskaniu koniecznego poparcia
politycznego dla zmian w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej i innych aktach prawnych
niezbędnych dla przyjęcia euro w Polsce.
Rada przyjęła Bilans płatniczy Rzeczypospolitej Polskiej za III kwartał 2009 r.
|
|
RESTRYKCYJNA POLITYKA MONETARNA.
Restrykcyjna polityka jest przeciwieństwem jej ekspansywnej odmiany. Zwana jest także polityką „twardą” lub polityka „drogiego pieniądza”. Zmierza ona do zmniejszenia podaży pieniądza lub tempa jego wzrostu poprzez:
- podwyższenie stopy procentowej i wskaźnika rezerw obowiązkowych, oraz
- sprzedaży obligacji rządowych, znajdujących się w posiadaniu B. C.
Ten rodzaj polityki opartej na koncepcjach monetarystycznych stosuje się w okresach napięć inflacyjnych i groźby załamania gospodarczego. Jej istota sprowadza się do dostosowywania wielkości podaży pieniądza do przyrostu PNB. Zdaniem monetarystów rygorystyczna regulacja zwiększania podaży pieniądza jest czynnikiem wystarczającym do hamowania wzrostu cen i utrzymania gospodarki w stanie wysokiej aktywności. Stosowanie określonej i stałej reguły podaży pieniądza (monetary rule) pozwala wyeliminować z tej polityki dyskrecjonalne działania władz monetarnych oraz otwiera drogę samoregulacyjnym mechanizmom rynkowym (stąd nazywa się ją polityką pasywną).
Prowadzenie restrykcyjnej polityki monetarnej wywołuje, zwłaszcza w początkowym okresie, pewne negatywne skutki uboczne: spadek wzrostu gospodarczego, wzrost bezrobocia itp., które jednak znikają po zrównoważeniu rynku pieniężnego oraz pozostałych rynków cząstkowych
EKSPANSYWNA POLITYKA MONETARNA.
Polityka ekspansywna zwana inaczej „miękką” lub „taniego pieniądza” polega na zwiększaniu podaży pieniądza przez B.C. co można osiągnąć przez:
- obniżenie stopy procentowej (dyskontowej) i wskaźnika rezerw obowiązkowych, oraz
- zakup na otwartym rynku kapitałowym papierów wartościowych emitowanych przez rząd.
Działania te prowadzą do zwiększenia popytu globalnego, a w konsekwencji do wzrostu inwestycji i zatrudnienia oraz do poprawy koniunktury gospodarki narodowej. Ten rodzaj polityki jest szczególnie zalecany w okresach recesji, charakteryzującej się spadkiem tempa wzrostu gospodarczego oraz wzrostem bezrobocia. Służy ona stabilizowaniu gospodarki tzn. łagodzeniu w niej wahań koniunkturalnych, a w szczególności przeciwdziałaniu recesji w całym systemie gospodarczym bądź w wybranych sektorach. Polityka ekspansywna może mieć charakter aktywny i jest oparta na doktrynalnych źródłach szkół interwencjonistycznych, wywodzących się z nurtu keynesowskiego. Jest ona realizowana za pomocą dyskrecjonalnych narzędzi oddziaływania na rynek pieniężny. W celu pobudzenia popytu stosuje się nie tylko interwencję obejmującą mechanizmy rynkowe (nnp poprzez manipulowanie stopą procentową czy kursem walutowym), ale także instrumenty selektywne, jak np. kredyty preferencyjne czy różnego rodzaju restrykcje kredytowe. Aktywna polityka pieniężna przejawia się także w dużej liczbie operacji na otwartym rynku, służących sfinansowaniu kosztów projektów rządowych. Należy jednak podkreślić, że głównym narzędziem takiej polityki jest stopa procentowa.
Polityka pieniężna banku centralnego i jej wpływ na funkcjonowanie systemu bankowego
Polityka pieniężna to działalność banku centralnego polegająca na oddziaływaniu na podaż pieniądza, a także na regulowaniu jego obiegu w celu zapewnienia równowagi pieniężnej w gospodarce. Ponieważ najważniejszą cechą równowagi pieniężnej jest stabilizacja cen - jej zapewnienie umożliwia stabilizację warunków prowadzenia działalności gospodarczej i jednocześnie ich prognozowanie oraz podejmowanie decyzji dotyczących inwestowania, a także konsumpcji. Polityka pieniężna wpływa również na kształtowanie się kursu walutowego, co przekłada się z kolei na równowagę płatniczą i handlową. W końcu bank centralny - posługując się stosownymi instrumentami - wpływa na kreację pieniądza przez banki komercyjne.
System bankowy.
Poprzednikami współczesnych bankierów byli średniowieczni handlarze trudniący się wymianą pieniędzy. Nazwa “bank” pochodzi od włoskiej nazwy “banco”, czyli ławki, kontuaru, przy którym pracowali włoscy handlarze pieniędzmi. Zajmowali się oni przede wszystkim przekazywaniem pieniędzy od jednego klienta do drugiego, także w innych miejscowościach. W tym celu klienci deponowali u bankierów pieniądz kruszcowy, a ci w zamian wystawiali zaświadczenie - banknot (weksel) na bankiera w innym mieście.
Do czasów obecnych bankowość bardzo się rozwinęła. Dziś możemy już mówić o systemie bankowym który w każdym kraju określa prawo bankowe. Ustala ono m. in. rodzaje banków, ich czynności, rolę banku centralnego oraz zadania nadzoru bankowego.
Rozwój systemu bankowego doprowadził do wyodrębnienia banków emisyjnych, które do prowadzenia operacji bankowych wykorzystywały emisję banknotów. Dalszy proces tego rozwoju spowodował rozgraniczenie funkcji banków operacyjnych i emisyjnych, a następnie skoncentrowanie emisji banknotów tylko w jednym lub kilku (np. w USA) bankach emisyjnych oraz odejście banków emisyjnych od bezpośredniego kredytowania podmiotów gospodarczych.
Zmiany w systemach bankowych są różnie oceniane w zależności od tego, czy jako podstawę tej oceny przyjmujemy funkcjonalną koncepcję rozwoju systemów bankowych, czy koncepcję instytucjonalną.
Koncepcja funkcjonalna zakłada, że funkcje systemu bankowego są stałe, mimo zmienności form instytucjonalnych. Oznacza to, że rozwój systemu bankowego jest w jakimś stopniu pasywnym następstwem rozwoju gospodarki rynkowej.
Podejście instytucjonalne do rozwoju systemu bankowego kładzie akcent na zależności między rozwojem instytucji finansowych a wymuszaniem proefektywnościowych działań w gospodarce narodowej. Oznacza to, że nie można liczyć na spontaniczne ukształtowanie właściwej struktury aparatu bankowego.
System bankowy obejmuje następujące podstawowe grupy banków :
- banki centralne powstałe na bazie banków emisyjnych,
- banki operacyjne (depozytowo-kredytowe i uniwersalne),
- banki specjalne (inwestycyjne, hipoteczne i towarzystwa kredytowe, rolne i melioracyjne, komunalne),
- spółdzielczość kredytową,
- kasy oszczędnościowe.
2. Podstawy prawne funkcjonowania NBP w Polsce.
Gdy powstało niepodległe państwo Polskie w listopadzie 1918 r. pojawiła się konieczność powołania centralnego banku państwa. 7 grudnia 1918 r. ukazał się dekret Naczelnika Państwa, który stworzył podstawy prawne do dalszego funkcjonowania Polskiej Krajowej Kasy Pożyczkowej jako banku emisyjnego, do czasu powołania nowej instytucji emisyjnej - Banku Polskiego. W tym czasie Marka polska stała się pełnoprawnym środkiem płatniczym, na który wymieniano waluty państw zaborczych. 28 lutego 1919 r., na mocy ustawy, przyszłej polskiej jednostce pieniężnej nadano nazwę złoty.
Ideę powołania Banku Polskiego SA jako państwowej instytucji emisyjnej przedstawiono na forum parlamentu w maju 1919 r. Jednakże dopiero 11 stycznia 1924 r. została wydana ustawa "O naprawie skarbu państwa i reformie walutowej", przewidująca m.in. wprowadzenie nowego systemu pieniężnego opartego "na złocie" i powołanie do życia banku emisyjnego na mocy specjalnego statutu jako banku akcyjnego z udziałem państwa. 28 kwietnia 1924 r. Bank Polski SA rozpoczął działalność. Formalnie Bank Polski SA został zlikwidowany 7 stycznia 1952 r.
W okupowanej przez Niemców części Polski, zwanej Generalną Gubernią, w grudniu 1939 r. powołano Bank Emisyjny w Polsce. Rozpoczął on działalność w kwietniu 1940 r. wprowadzając do obiegu złote, tzw. krakowskie, które miały zastąpić bilety Banku Polskiego. Oprócz działalności emisyjnej Bank ten wykonywał normalne czynności bankowe.
Rząd Tymczasowy RP z siedzibą w Lublinie utworzył dekretem z 15 stycznia 1945 r. bank państwowy - Narodowy Bank Polski, wyposażając go w monopol emisji nowej waluty - złotego.
W latach 1946-1947 NBP funkcjonował w gospodarce wielosektorowej w systemie przejściowym między gospodarką rynkową i planową. Zmiana ustroju gospodarczego od 1948 r. pociągnęła za sobą zmianę roli NBP, który przekształcił się w bank obsługujący finansowanie gospodarki kierowanej centralnie. W tej postaci funkcjonował przez blisko 40 lat, tj. do czasu rozpoczęcia transformacji polityczno-gospodarczej w latach 1989-1990.
Przejście od gospodarki nakazowej do rynkowej wymagało istotnych zmian w polskim prawie bankowym. Następowało to stopniowo, poprzez kolejne nowelizacje Prawa bankowego . Zmiany określone tymi ustawami koncentrowały się wokół następujących zagadnień:
- zmiana struktury własnościowej banków,
- określenie sposobu udzielania zezwoleń na otwarcie nowych banków,
- sprecyzowanie zasad działania nadzoru bankowego,
- określenie zakresu i instrumentów działania Narodowego Banku Polskiego (rezygnacja z planu kredytowego),
- ograniczenie możliwości zadłużania się budżetu państwa w NBP,
- likwidacja Rady Banków.
Bardzo ważną zmianą było uchwalenie ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku o Narodowym Banku Polskim , która przewidywała znaczne zmiany w statucie NBP: formułuje nowe określenie celu działalności NBP, a mianowicie utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej rządu, jeżeli nie ogranicza to podstawowego celu NBP, powołuje Radę Polityki Pieniężnej, której zadaniem będzie ustalenie założeń polityki pieniężnej oraz działania podstawowych instrumentów tejże polityki. Założenia polityki pieniężnej nie będą uchwalane przez Sejm, ale jedynie przekazywane mu do wiadomości, stwierdza, że w posiedzeniach Rady może uczestniczyć przedstawiciel Rady Ministrów (bez prawa udziału w głosowaniu, może on przedstawić wnioski do rozważenia przez Radę), stanowi, że NBP realizuje politykę walutową ustaloną przez Radę Ministrów w porozumieniu z Radą Polityki Pieniężnej, stwierdza, że nadzór nad działalnością banków sprawuje Komisja Nadzoru Bankowego, a decyzje Rady realizuje Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego, wydzielony organizacyjnie w strukturze NBP. Na czele Inspektoratu stoi generalny inspektor, powoływany przez prezesa NBP w uzgodnieniu z ministrem finansów.