Demografia społeczna-egzamin
1. Co to jest demografia i jaka jest historia tej dziedziny wiedzy?
Demografia jest nauką zajmującą się prawidłowościami występującymi w zjawiskach i procesach ludnościowych, analizując zatem wzrost lub spadek liczby ludności bada podstawowe elementy i czynniki tych zmian.
Słowo demografia użyte zostało po raz pierwszy przez A. Guillarda w 1855r. powstało z dwóch greckich słów demos- lud i graphea- opis. Demografia jako nauka sięga od czasów starożytnych Konfucjusz, Arystotelesa.
2. Jakie są źródła danych demograficznych.
Podstawowych źródeł informacji o wielkości i strukturze ludności dostarczają rejestry ludności i spisy ludności. Wszystkie rejestry i spisy mają charakter powszechny i umożliwiają badanie pełne.
Rejestry ludności są to zbiory jednostkowych danych dotyczące podstawowych faktów(zdarzeń, procesów) demograficznych, wykorzystywane do celów administracyjnych i będące podstawowym źródłem statystyki ludności. Ich cechami są : obowiązkowość, aktualność, systematyczność i ciągłość rejestracji. Najstarszym z nich jest ewidencja ruchu naturalnego ludności obejmująca urodzenia, zgony i małżeństwa, są one odnotowywane w stanu cywilnego za pośrednictwem aktów urodzeń, zgonów i małżeństw. Innym ważnym rodzajem tego źródła statystyki są centralne i lokalne rejestry ludności, zawierające listę nazwisk osób zamieszkujących w danej jednostce administracyjnej i ich adresów wraz z wybranymi cechami demograficzno-społecznymi (płeć, data i miejsce urodzenia, stan cywilny, zawód, poziom wykształcenia) Służą one do oceny zarówno stanu, jak i dynamiki ludności. Poprawności dany identyfikacyjnych służy indywidualny numer nadany każdej osobie w momencie narodzin niezmienny do końca jej życia(PESEL)
Spis ludności stanowi podstawowe badanie z zakresu statystyki ludności, mają na celu zebranie informacji o jej stanie i strukturze według ustalonych demograficznych i społeczno-zawodowych w oznaczonym momencie na określonym terytorium. Istnieją spisy ludności powszechne-obejmujące wszystkich mieszkańców danego terytorium
-istnieją spisy ludności częściowe ograniczające się do jego części lub do niektórych kategorii ludności.
Powszechny spis ludności musi spełniać trzy warunki:
-powszechność, obejmuje całą ludność na mocy obowiązku prawnego
-jednoczesność, jest przeprowadzany w krótkim okresie czasu zwykle kilku tygodni
-imienność, każda osoba zostaje spisana z imienia i nazwiska
-centralizacja, spis przeprowadza rząd kraju, którego mieszkańcy zostaną spisani i on także wyznacza odpowiednie organy do przeprowadzenia spisu i do opracowania zebranych danych
-regularność i międzynarodowa porównywalność, spis należy przeprowadzać minimum raz na 10 lat w terminie umożliwiającym międzynarodowa porównywalność wyników.
3. Czym jest populacja i jakie posiada wymiary?
Populacja jest to ogół mieszkańców określonego terytorium, jest to podstawowa kategoria demografii. Przedmiotem badań demograficznych są trzy cechy ludności: jej stan, struktura, dynamika.
Stan ludności to liczba osób zamieszkujących dane terytorium w określonym momencie
Struktura ludności odzwierciedla podział całej ludności na grupy ze względu na określone kryteria ilościowe, np. wiek, liczbę osób w gospodarstwie domowym, lub jakościowe np. płeć, rasę, stan cywilny.
Dynamika ludności czyli zmienność w czasie liczby ludności, jest zwykle wyrażana za pomocą miar względnych odnoszonych do jednakowych na ogół corocznych przedziałów czasu współczynnika przyrostu rzeczywistego i współczynnika przyrostu naturalnego. Przyrost naturalny jest to różnica między liczbą urodzeń i liczbą zgonów, a przyrost rzeczywisty ludności jest większy albo mniejszy od przyrostu naturalnego o saldo wędrówek. Dynamika ludności kształtuje się więc pod wpływem trzech czynników: rozrodczość, umieralność i ruch wędrówkowy.
4. Opisz podstawowe cechy demograficzne.
Cechy populacji umożliwiają zidentyfikowanie struktury demograficznej pod wybranym kątem a następnie badanie jej oddziaływania na zdarzenia i procesy demograficzne. Cechy populacji to :
Płeć w demografii wiąże się ze zbiorem cech biologicznych organizmu człowieka warunkujące jego zdolność do prokreacji.
Wiek oznacza w demografii czas, jaki upłynął od momentu porodu osobnika do momentu obserwacji, określa się go zwykle w ukończonych latach życia. Niekiedy w odróżnieniu od wieku fizjologicznego nazywa się go wiekiem chronologicznym. W przeciwieństwie do płci wiek osobnika zmienia się nieustannie. Zmiana ta jest jednokierunkowa, z upływem czasu wiek osobnika rośnie liniowo aż do momentu zgonu.
Stan cywilny to cech demograficzna różnicująca członków populacji dojrzałych do prokreacji, zwykle na podstawie kryteriów prawnych. Określa ona rodzaj związku jaki łączy osobnika dorosłego danej płci z innym osobnikiem dorosłym, lecz płci przeciwnej.
Przynależność do kohorty jest cechą członków populacji którzy doświadczyli określonego zdarzenia inicjującego proces ludnościowy w tej samej jednostce czasu. Cecha ta jest stała w trakcie całego określonego procesu ludnościowego. Szczególnym przypadkiem kohorty jest generacja, członkowie populacji należący do określonej generacji to osoby urodzone w określonym przedziale4 czasu kalendarzowego.
Przynależność terytorialna albo rozmieszczenie geograficzne to cecha jednostek populacji przypisująca im określone miejsce zamieszkania, głównie na podstawie kryterium administracyjnego. Przynależność terytorialna ma fundamentalne znaczenie dla ustalenia stanu populacji.
5. Opisz podstawowe zdarzenia demograficzne.
Każde zdarzenie demograficzne musi być rozważane w stosunku do pewnej jednostki. Może nią być konkretna osoba lub zespół ludzi wyodrębniony na podstawie związków istotnych dla badanego zjawiska.
Zawarcie małżeństwa to akt utworzenia rodziny przez mężczyznę i kobietę min. w celu prokreacji oraz wychowywania potomstwa we wspólnym gospodarstwie domowym. Często jest sankcjonowane prawem. W demografii zawarcie małżeństwa ma ścisły związek z rozrodczością i reprodukcją ludności.
Rozwiązanie małżeństwa stanowi finał trwania związku małżeńskiego. Może nastąpić z powodu następujących zdarzeń : rozwód, separacja oraz zgon. Rozwód oznacza nie tylko rozwiązanie związku, ale i uzyskania zdolności do utworzenia nowego małżeństwa, podczas gdy separacja jest w istocie zawieszeniem istnienia związku w związku z czym partnerzy nie mogą zawierać nowego związku. Zarówno rozwód i separacja są orzekane przez sąd. Zgon powoduje rozwiązanie małżeństwa z przyczyn naturalnych.
Ciąża jest skutkiem poczęcia czyli zapłodnienia kobiety przez mężczyznę. Stanowi zarazem przyczynę takich zdarzeń jak poronienie i poród .
Poród to narodziny choć zgodnie z prawem wielu społeczeństw tylko w przypadku żywo urodzonych dzieci traktuje się je jako narodziny człowieka, czyli podstawowe zdarzenie demograficzne.
Urodzenie żywe stanowi fundamentalne zdarzenie demograficzne, jest to wzrost populacji o jedną osobę, przez urodzenie żywe rozumie się fakt wykazywania jakichkolwiek oznak życia przez płód całkowicie wydobyty z ustroju matki po ciąży w wyniku porodu.
Te zdarzenia i ich realizacja w pewnej mierze zależą od woli człowieka i różnych okoliczności wpływających na podejmowane przez niego decyzje, co powoduje, że w przypadku niektórych osób zdarzenia mogą nigdy nie nastąpić, natomiast w przypadku innych osób realizują się wielokrotnie, mamy tu więc do czynienia z powtarzalnością zdarzeń.
Zgon czyli śmierć człowieka stanowi fundamentalne zdarzenie demograficzne, powoduje on zmniejszenie stanu populacji o jedną osobę z przyczyn o charakterze biologicznym wewnątrzpopulacyjnym. Do zgonu prowadzi bowiem proces degradacji biologicznej organizmu człowieka zwykle związany ze starzeniem się. Zgon to nieodwracalne ustanie czynności całego ustroju człowieka w wyniku trwałego zatrzymania czynności narządów niezbędnych do życia. Zgony dzieli się na nienaturalne, wywołane przez okoliczności zewnętrzne, zwykle działające nagle. Zgony naturalne, wywołane przez wewnętrzne stany organizmu. Zgony są to zdarzenia niepowtarzalne i nieuniknione.
Przybycie migranta, napływ migracyjny to zdarzenie o podobnym znaczeniu do urodzenia, oznacza zwiększenie się populacji o jedną osobę. Wzrost nie ma tu jednak charakteru naturalnego lecz mechaniczny, następuje kosztem uszczuplenia stanu innej populacji o jednostkę.
Wyjazd migranta, odpływ migracyjny to zdarzenie i podobnym znaczeniu do zgonu, oznacza zmniejszenie się populacji o jedną osobę, nie ma charakteru naturalnego lecz mechaniczny.
Saldo jest to rzeczywisty przyrost ludności, będący sumą przyrostu naturalnego i przyrostu wędrówkowego, stanowi kategorię będącą kombinacją strumieni : urodzeń i zgonów oraz przybycia i wyjazdu. Różnica między dwoma pierwszymi strumieniami jest przyrostem naturalnym, a różnica między pozostałymi dwoma przyrostem wędrówkowym. Ma podstawowe znaczenia przy bilansowania stanu populacji w różnych przekrojach.
6. Opisz podstawowe procesy demograficzne.
Procesy demograficzne są to uporządkowane łańcuchy zdarzeń ludnościowych i wiążącymi te zdarzenia ze zmianami w stanie i strukturze demograficznej populacji.
Starzenie się społeczeństwa, jest to długofalowy proces zwiększenia się udziału ludności w starszym wieku w całej populacji kosztem ludności w bardzo młodym wieku. Jest to złożony proces na który wpływ mają: rozrodczość, umieralność i migracja. Starzenie się populacji stanowi trwałą cechę niemal wszystkich współczesnych populacji.
Urbanizacja stanowi długofalowy proces społeczny oznaczający rozwój liczby miast, ich terytoriów i ludności w nich zamieszkujących, połączony zwykle z kurczeniem się liczby mieszkańców wsi
Małżeńskość to proces tworzenia i rozpadu związków małżeńskich. Obejmuje wzorce małżeństwa i rozwodu tzn. intensywność tych zjawisk ich zmiany oraz zróżnicowanie demograficzne i społeczne
Rozrodczość jest procesem odtwarzania stanu populacji w wyniku strumienia urodzeń żywych w konsekwencji rozrodczości przybywa jedynie najmłodsza część populacji.
Umieralność to proces w wyniku którego na skutek strumienia zgonów następuje ubytek stanu populacji. Ubytek zachodzi wśród wszystkich kategorii populacji.
Mobilność, ruchliwość terytorialna oznacza proces przemieszczeń ludności między jednostkami terytorialnymi wewnątrz obszaru zajmowanego przez określoną populację lub między terytorium zamieszkanym przez tę populacje a innym terytorium.
Reprodukcja ludności stanowi proces odtwarzania w czasie stanu liczebnego i struktury demograficznej populacji oraz jej podstawowych części
7. Na czym polega graficzne przedstawienie struktury demograficznej za pomocą tzw. piramidy wieku?
Graficznym obrazem struktury wg płci i wieku jest piramida wieku - jest to specjalny wykres sporządzony na osi współrzędnych prostokątnych. Na osi X (rzędnych) mamy l. l. z podziałem na warianty płci, na prawo od punktu zerowego wyznaczane są liczebności kobiet, na lewo - mężczyzn. Na osi Y (odciętych) wyznacza się wiek. Na osi X wyznaczane są liczebności wyrażone w liczbach bezwzględnych (często w tysiącach osób), na osi Y można wyznaczyć odcinki odpowiadające poszczególnym rocznikom wieku lub 5-letnim grupom wieku. Wykres pozwala na analizę tej struktury.
Struktury modelowe wieku: (podstawowe rodzaje piramid wieku)
1. typ progresywny
2. typ zastojowy
3. typ regresywny
- Struktura ludności typu progresywnego - mamy tu do czynienia ze społ. młodszym o stosunkowo dużej, rosnącej z roku na rok liczbie urodzeń, którego cechą charakterystyczną jest stały wzrost l. l. Graficznym obrazem tej struktury jest piramida wieku o szerokiej podstawie - kształt trójkąta równoramiennego). Na lewo M, na prawo K. Tę szeroką podstawę stanowią liczne grupy wieku dziecięcego. Piramida ta zwęża się ku górze na skutek procesu wymierania lub migracji ludności.
- Struktura ludności typu zastojowego - mamy tu do czynienia ze zbiorowością, w której roczna liczba urodzeń równa się rocznej liczbie zgonów, a każdy następny rocznik urodzeń jest liczebnie zbliżony do poprzedniego. Graficznym jej obrazem jest piramida wieku w kształcie dzwonu. Struktura ta przedstawia sytuację, gdzie l. urodzeń jest równa l. zgonów. Tu przyrost naturalny = 0. Występuje tu tendencja do starzenia się populacji, jeżeli te relacje urodzeń i zgonów nie ulegną zmianie.
- Struktura ludności typu regresywnego - mamy tu do czynienia z malejącą z roku na rok liczbą urodzeń. Graficznym jej obrazem jest piramida wieku o zdecydowanie wąskiej podstawie, która rozszerza się ku górze a następnie ponownie się zwęża (kształt wrzeciona). Roczniki dzieci i młodzieży w tej piramidzie są najmniej liczne natomiast duży jest udział roczników starszych.
Kształt piramidy wieku dostarcza wielu informacji o obecnej i przyszłej ludności danego kraju.
8. Opisz podstawowe tendencje demograficzne we współczesnej Polsce.
Ten punkt jest opisany w książce od strony 103 do 125 sam nie wiem co tam powinno być może wy na coś wpadniecie