Charakterystyka dysleksji rozwojowej - pogadanka dla rodziców

Nie wszystkie dzieci - mimo dobrej sprawności intelektualnej, a często inteligencji powyżej ich wieku - mogą nauczyć się czytać i pisać za pomocą powszechnie stosowanych w szkole metod. Jeżeli nie stwierdza się u dzieci wady wzroku czy słuchu, ale zauważa się pewne opóźnienia rozwojowe w zakresie funkcji percepcyjno - motorycznych (zwłaszcza wzrokowej, słuchowej i ruchowej), mówimy, że mają specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu. Dla określenia tych trudności powszechnie stosuje się nazwę „dysleksja”.

• dys (trudność, brak) + lego (czytam) ⇒ dysleksja (trudność w opanowaniu poprawnego czytania)

• dys + orthos (prawidłowo) + grapho ( piszę, rysuję) ⇒ dysortografia (trudność w opanowaniu poprawnego zapisu; brak haczyków, kresek, lasek, błędy ortograficzne)

• dys + grapho ⇒ dysgrafia (trudność w zakresie techniki pisania, niski poziom pisma ⇒ kąt nachylenia jest zmienny, niewłaściwe proporcje liter, duży nacisk ręki na papier

Brytyjskie Towarzystwo Dysleksji sformułowało definicję: dysleksja to zaburzenia o charakterze konstytucjonalnym, które przejawiają się jako specyficzne trudności w uczeniu się pisania, czytania i techniki pisania , a w niektórych przypadkach występuje z trudnościami w operowaniu liczbami (dyskalkulia)

zaburzenia o charakterze konstytucjonalnym ⇒ oznacza, że zmieniona jest struktura mózgu, tkanka mózgowa nie regeneruje się, niewielkie obszary mózgu są uszkodzone

specyficzne trudności ⇒ dotyczą dzieci w normie intelektualnej, nawet dzieci wybitnych; trudności te powstają na tle wybiórczych zaburzeń rozwoju niektórych funkcji psychomotorycznych (poznawczych i ruchowych) ⇒ dzieci te nie potrafią opanować umiejętności czytania i pisania w czasie przewidzianym w programie szkolnym i za pomocą konwencjonalnych metod nauczania.

Dysleksja nie obejmuje przypadków, które pierwotną przyczynę trudności stanowią:

• upośledzenie umysłowe

• upośledzenie wzroku, słuchu, ruchu

• zaburzenia emocjonalne

• niekorzystne warunki społeczno - ekonomiczne

• porażenia mózgowe

Te przyczyny mogą leżeć u podłoża trudności w czytaniu i pisaniu, ale to już nie jest dysleksja.

SYMPTOMY U MAŁYCH DZIECI:

• brak raczkowania - raczkowanie to naprzemienna stymulacja lewej i prawej półkuli mózgowej, a do czytania potrzebne są obie,

• opóźnienie w rozwoju mowy,

• trudności w wypowiadaniu się, przestawianie głosek i sylab,

• trudności ze stosowaniem zaimków, przyimków ( w środku, przed za...),

• trudności w przypominaniu sobie nazw przedmiotów,

• trudności w pamiętaniu daty urodzenia, daty dzisiejszej, pory roku

• trudności z zapamiętywaniem i wykonaniem kilku czynności w tym samym czasie ( np. przepisywać z tablicy i rozwiązywać w pamięci, chodzić rytmicznie i klaskać i śpiewać),

• trudności w zapinaniu ubrania, sznurowaniu butów ( powinno opanować między 5,5 - 6 r. ż.),

• mylenie kierunków prawo - lewo,

• oburęczność,

• trudności w nauce pisania ( zwierciadlane pismo),

• słabe postępy w uczeniu się czytania,

• szybka męczliwość.

Najogólniej mówiąc, specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu są spowodowane nieharmonijnym (nierównomiernym) rozwojem funkcji psychoruchowych, opóźnieniem ich w stosunku do wieku i intelektualnego poziomu dziecka.

Czytanie jest umiejętnością złożoną, wymagającą współdziałania wielu funkcji równocześnie. Wystarczy obniżenie sprawności jednej z nich, aby czytanie było zaburzone. Opóźnienia funkcji psychoruchowych dotyczą percepcji słuchowej, wzrokowej oraz sprawności manualnej:

• zaburzenia percepcji wzrokowej (zdolność rozpoznawania i różnicowania bodźców wzrokowych) - zaburzenia w korze mózgowej w przetwarzaniu informacji; przejawia się to np. w myleniu graficznym liter, w trudnościach z wyszukiwaniem szczegółów na obrazkach,

• zaburzenia percepcji słuchowej na poziomie korowym (zdolność rozpoznawania i różnicowania bodźców słuchowych); np. niemożność rozróżnienia podobnie brzmiących głosek, np. w - f, g - k, b - p,

• zaburzenia w procesie lateralizacji (przewagi czynnościowej jednej strony ciała,

• zaburzenia w rozwoju motorycznym:

• brak koordynacji

• niska sprawność manualna

• zaburzenia mowy.

Rady dla rodziców

1. obserwuj dziecko od najmłodszych lat

• zmuszaj dziecko do raczkowania,

• dbaj o prawidłowy rozwój ruchowy kilkulatka, np. ćwiczyć rzuty i łapanie piłki, rzuty do celu, jazdę na rowerku

• słuchaj mowy dziecka - kiedy i jak zaczęło mówić

• ćwicz tzw. słuch fonematyczny - czyli umiejętność wyróżniania głosek; ćwicz wyróżnianie np. głoski początkowej i końcowej, dzielenie wyrazy na sylaby i scalenie sylab; każdą sylabę dziecko może wyklaskiwać lub wytupywać;

Jeżeli dziecko opanuje dzielenie słów na sylaby, ćwicz rymy, które polegają na zgodności sylab - czytaj krótkie wierszyki, rymowanki, wyliczanki, każ je głośno powtarzać dziecku.

Upewnij się, że dziecko rozumie, że głoski odpowiadające literom są właśnie tym, co odróżnia „leń” od „dzień”.

2. Uważaj na sygnały ostrzegawcze

• przysłuchuj się wymowie dziecka, zwracaj uwagę, czy robi często błędy gramatyczne; wadliwa wymowa (np. „jato” zamiast „lato”) i błędy polegające na przekręcaniu wyrazów to oznaki ryzyka dysleksji,

• sprawdź, czy twoje dziecko zapamiętuje króciutkie wierszyki i piosenki, dni tygodnia, pory roku itp, czy umie odnaleźć rymy, czy potrafi wymienić przedmioty zaczynające się na określona głoskę,

• zauważ, czy podczas czytania i pisania myli litery podobne do siebie ( p - b, t- l - ł), odwraca litery (n- u) lub cyfry (6 - 9, 45 - 54).

3. Pracuj z dzieckiem w domu

• od najmłodszych lat pokazuj dziecku literki, wskazuj poszczególne słowa i jednocześnie je wymawiaj,

• czytaj razem z dzieckiem, nawet wtedy, gdy potrafi robić to samo,

• jeżeli dziecko ma kłopoty z matematyką, aranżuj sytuacje, w których stanie się ona pomocnikiem w kuchni; każ mu np. odmierzać i obliczać składniki potraw, można kazać dziecku podwajać lub dzielić podane w przepisie wielkości i w ten sposób ćwiczyć ułamki lub dzielenie,

• wykorzystuj programy komputerowe przygotowane specjalnie dla dzieci z trudnościami w czytaniu i pisaniu, np. program „Dyslektyk”,

• umożliwiaj dziecku nagrywanie siebie na magnetofon - dziecko może nagrać jak czyta, a potem przesłuchać nagranie,

• ćwicz z dzieckiem systematycznie, nie musi być to długo ( 15 - 20 min.), ale początkowo codziennie, potem w miarę osiąganych rezultatów wydłużamy czas do około 40 min, zmniejszając częstotliwość zajęć do 2 - 3 tygodniowo.

• unikaj negatywnych ocen związanych z pracą dziecka, nie wypominaj „No widzisz, znów ci się nie udało”, ponieważ zmniejsza to samokontrolę i refleks dziecka, zniechęca do pracy,

• uwagi na „nie” zastępuj uwagami na tak, np. „Jak ładnie i szybko przeczytałeś to długie zdanie. Musimy jeszcze popracować nad interpunkcją”

• nie szczędź dziecku pochwał zarówno za naukę, jak i za np. porządek w pokoju

• stwarzaj dziecku możliwość przeżywania sukcesu - na początku zadania muszą być łatwe tak, aby dziecko bez trudu mogło im sprostać.

Przykłady ćwiczeń doskonalące analizę i syntezę słuchową:

1. na materiale bezliterowym:

• rozpoznawanie dźwięków i szmerów: np. przesypywanie różnych materiałów sypkich, jak groch, kasza,

• zabawa w rozpoznawanie dźwięków: „Co upadło?” , „Ile przejechało samochodów?”,

• odtwarzanie słyszanego rytmu; odtworzenie może odbywać się: przy pomocy wyklaskiwania, skoków obunóż lub na jednej nodze, kroków,

2. na materiale literowym:

• wyodrębnianie zdań w mowie, słów w zdaniach, głosek i sylab w wyrazach,

• zabawa w dopowiadanie brakującego słowa w zdaniu: np. gruszka jest żółta, a wiśnia .....................

• dokańczanie słów: podajemy sylabę np. ma i dziecko musi ułożyć jak najwięcej wyrazów z tą sylabą na początku, w środku lub na końcu,

• wyróżnianie określonej sylaby: mówimy dziecku szereg sylab, dziecko podnosi rękę, gdy usłyszy np. sylabę to

• rozwiązywanie rebusów,

• zabawa „Jedzie pociąg...”,

• wykreślanki, przeskakiwanki literowe lub sylabowe,

• zagadki.

W ćwiczeniach na materiale literowym nierozerwalnie winno występować czytanie i pisanie. Podstawowymi formami są”

• w czytaniu:

• czytanie sylabami (kolorami)

• całościowe czytanie wyrazów

• czytanie zdań zawierających opracowywane litery, wyrazy oraz odpoznawanie ich w tekście.

• w pisaniu:

• przepisywanie sylab, wyrazów, zdań przez zapis w zeszytach lub alfabetem ruchomym

• pisanie z pamięci sylab, wyrazów i zdań

• pisanie ze słuchu z dokładną analizą wyrazów i zwróceniem uwagi na trudności.

Przykłady ćwiczeń doskonalące analizę i syntezę wzrokową oraz orientację przestrzenną:

1. na materiale bezliterowym:

• rozpoznawanie obrazków i ich elementów - wyszukiwanie obrazka do pary

• domino obrazkowe

• składanie obrazka z części

• wyszukiwanie różnic

• układanie figur geometrycznych wg podanego wzoru

• określanie położenia przestrzennego przedmiotów: na prawo, lewo, w górę, w dół

• odtwarzanie kształtów przez łączenie kropek lub zamalowywanie specjalnie oznaczonych pól

2. na materiale literowym:

• wyszukiwanie takich samych liter w tekście

• piszemy palcem po stole, a dziecko ma odgadnąć, jaka literę napisaliśmy

• wyszukiwanie wyrazów różniących się jedną literą, np.

wanna - sanna, balon - baton, kanał - kawał

• wyszukiwanie w tekście takich samych wyrazów napisanych różnymi czcionkami.