1. ogród zabytkowy - zabytkiem może być każde wartościowe założenie ogrodowe, stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową.
Zabytki ogrodowe obejmują:
- założenia ogrodowe o programie samodzielnym, niezależnie od sposobu użytkowania (np. ogrody miejskie, rezydencjonalne, cmentarze itp.)
- założenia ogrodowe towarzyszące innym obiektom architektonicznym (np. parki uzdrowiskowe, ogrody klasztorne, szpitale itp.)
- założenia ogrodowe o charakterze układów elementów (np. aleje, promenady, grupy drzew)
- układy krajobrazu kulturowego otwartego o charakterystycznej postaci
2.Składniki w ogrodzie
PROSTE:-ozywione(drzewa, krzewy,byliny rodzime i introdukowane, formy roslinne regul.i swobod.,struktura gat.,fauna ogrod.,formy rzezby terenu, formy wodne, formy skalne.)-nieożywione(f. bodowlane, rzezbiarskie,drogowe,formy wyposazenia ogrodniczego ruchomego,funkcjonalnego,technicznego,formy dekoracyjne)
ZŁOŻONE:-składniki bryłowe dotyczace roslinnosci(naturalne grupy,klomby,gaje,lasy,boskiety,aleje,szpalery,sady,bindaże)-skladniki dotyczace wnetrz ogrodów(salony,gabinety,polany,dukty,przeswity,prospekty,dziedziniec,wirydarz).
4. Działania konserwatorskie i ich charakterystyka.
Konserwacja ogrodów obejmuje rozmaite działania, zależnie od rodzaju i stopnia zniszczenia obiektu oraz celu, jakiemu ma służyć. Rozróżnić można 4 podstawowe rodzaje działań konserwatorskich: zabezpieczenie, konserwację, rewaloryzację, adaptację.
1) zabezpieczenie - dotyczy powstrzymania wszelkich postępujących procesów zniszczenia zagrażających trwaniu ogrodu. Obejmują one:
- zabezpieczenia doraźne - działania stanowiące etap wstępny do dalszych robót, które z różnych względów nie mogą być podjęte od razu. Jest to np. ogrodzenie ogrodu, usuwanie chorych drzew itp.
- zabezpieczenia trwałe - obejmują działania uodporniające typu: likwidacja osuwisk, przeciwdziałanie zanieczyszczeniu wód itp.
- translokacja - dotyczy gł. rzeźb i wyposażenia terenowego, które ze względu na zagrożenie zniszczeniem przenoszone są w inne miejsce.
2) konserwacja - dotyczy utrzymania i utrwalenia aktualnego zadowalającego stanu ogrodu z zabezpieczeniem go na przyszłość. Obejmuje ona:
- pielęgnację - zespół czynności mających na celu zapewnienie porządku całości ogrodu.
- renowację - naprawa bieżących uszkodzeń, uzupełnienie ubytków roślinnych. Prace nie mogą naruszać walorów zabytkowych ogrodu.
- konserwację i leczenie drzew - zabiegi uzdrawiające, opatrywanie uszkodzeń, plombowanie, wzmacnianie mechaniczne.
3) rewaloryzacja - dotyczy doprowadzenia zabytku ogrodowego do postaci ujawniającej jego estetyczne i historyczne wartości. Różny zakres tych działań określa się jako:
- restaurację - dotyczy założeń czytelnie zachowanych. Obejmuje nieznaczną ingerencję sprowadzoną do częściowych uzupełnień oraz usunięć zbędnych elem.
- rekompozycję - czynności prowadzące do odtworzenia ogrodu z elem. licznie zachowanych, lecz nie czytelnych z powodu przypadkowych naleciałości.
- rekonstrukcję (restytucję) - całkowite odtworzenie ogrodu z fragmentów autentycznych zgodnie z zachowanymi materiałami historycznymi. Prace te zazwyczaj dotyczą części ogrodu.
- rewindykację - czynności prowadzące do odzyskania elem. rzeźbiarskich i wyposażenia ogrodowego wyniesionych poza ogród.
4) adaptacja - dotyczy przystosowania zabytku ogrodowego do innego użytkowania niż było jego pierwotne przeznaczenie. Możemy rozróżnić:
- adaptację właściwą - ma na celu usprawnienie wartości użytkowo-funkcjonalnych ogrodu w taki sposób, aby wartości zabytkowe nie uległy degradacji. Adaptacja może nastąpić niezależnie od stanu ogrodu i dlatego łączy się zazwyczaj z innymi rodzajami działań konserwatorskich.
- rozbudowę - czynności związane z powiększeniem ogrodu zgodnie z potrzebami jego współczesnej funkcji. Wymaga poszanowania wszystkich części zabytkowego ogrodu.
Wszystkie rodzaje prac konserwatorskich powinny być ujmowane w powiązaniu z miejscowymi warunkami środowiska przyrodniczego i krajobrazem.
5. Metody konserwatorskie i ich charakterystyka.
Prace nad zabytkowymi założeniami wg G. Ciołka:
- określenie zasobu - poznanie zabytkowego założenia przez:
→ inwentaryzacją wszystkich elem. (zieleń, budowle, ukształtowanie terenu);
→ studia historyczne mające doprowadzić do określenia wieku, okresów rozwojowych i zachowanych form kompozycji;
→ określenie relacji zabytku w stosunku do otoczenia materialnego i kulturowego.
- waloryzacja - prowadząca do określenia wartości i znaczenia zabytku polega na skonkretyzowaniu, zdefiniowaniu i zestawieniu w 1 całość danych uzyskanych z określenia zasobu i ustalenia hierarchii ważności elem. oraz całości zabytku względem otoczenia.
- wytyczne konserwatorskie - przygotowane przez WKZ lub na jego zlecenie, powinny w sposób możliwie obiektywny określić ogólny kierunek działań konser. Możliwe są 3 zasadnicze kierunki działań: ochrona, konserwacja, rewaloryzacja.
- projekt konserwatorski - powst. na podst. opracowanej waloryzacji i wytycznych konserwatorskich, podlega uzgodnieniu z WKZ i powinien być wykonany przez wyspecjalizowaną placówkę.
- realizacja - musi być przeprowadzona pod nadzorem WKZ na odstawie obowiązujących przepisów.
Metodologia badań ogrodowych wg L. Majdeckiego:
- metody bezpośrednie (metoda dendrochronologiczna, przekopów terenowych, wykopaliskowa, sondażowa, florystyczna, analizy pyłkowej)
- metody pośrednie (metoda przekrojów historycznych, porównawcza, historyczna).
6. Postępowanie przy odtwarzaniu alei, klombów.
Odtwarzanie układów alejowych - sposób postępowania uzależniony jest od kompletności dawnej alei i stanu zdrowotnego drzew.
I sposób: uzupełnienie historycznego układu poprzez posadzenie w lukach między starymi drzewami młodych tego samego gatunku i o ile to możliwe odmiany.
II sposób: polega na całkowitej rekonstrukcji. Stare drzewa zostają wycięte, a w ich miejsce wykonuje się nowe nasadzenia z zachowaniem gatunków i odm. oraz rozstawy sadzenia.