Filozofia XIII wieku.
Uniwersytety.
Wiek XIII jest wiekiem cechów, a tym samym wiekiem rozwoju miast. Cechy były organizacjami broniącymi interesów ludzi uprawiających ten sam zawód - rzemiosło. Powstały też cechy klerków - i studentów. Stały się one początkiem powstania organizacji uniwersyteckiej. Organizacja uniwersytecka opierała się o tzw. „nacje”. Nacji było cztery. W Paryżu były to:
- francuska, pikardyjska, normandzka, angielska.
W Bolonii nacje dzielono na dwie:
- citramontańska, ultramontańska.
Które dzielą się na wiele sekcji. Nacje organizowały samopomoc studentom w utrzymaniu się i nauczaniu. Były także środowiskiem w którym prowadzono życie studenckie. Tam powstawała żartobliwa i hulaszcza poezja „wagantów” i „goliardów” zwana carmina burana. Oto jeden z wierszyków, przypisywany Walterowi z Mapes lub Gauthierowi z Chatillon.
Moim jest zamiarem umrzeć w karczmie,
Wino trza lać do ust umierającego,
By chóry anielskie, gdy przybędą mówiły,
Niech Bóg będzie łaskaw temu pijakowi
Organizacja ta pozwalała w obcym mieście, profesorom i studentom rządzić się własnymi prawami. Od połowy XIII wieku uniwersytety były zrzeszeniami studentów, nie wchodzili w skład tych zrzeszeń profesorowie. Wykształciły się dwa typy uniwersytetu:
Universitas Citramontanorum,- Bolonia - główną rolę odgrywało tu studium prawa świeckiego lub kanonicznego. Większość studiujących i nauczających stanowili tu świedzcy.
Universitas Ultramontanorum.- Paryż, z dominującym wydziałem teologii.
Cesarski - założony przez cesarz Fryderyka II w 1224 roku w Neapolu. Był to uniwersytet zamknięty. Profesorom i studentom nie wolno było opuszczać budynków uniwersytetu. Uposażony był i utrzymany z funduszów państwa. Nie odegrał większej roli w średniowieczu, a model ten przyjął się tylko w Hiszpanii.
Uniwersytety początkowo prowadziły walkę o swa niezależność z władzami:
- królewskimi, biskupimi, miejskimi.
Swój charakter organizacji uniwersalnej, powszechnej zyskały dzięki poparciu papiestwa i przywilejom jakie papierze przez swych legatów nadawali kolejno uniwersytetom. Charakter uniwersalny uniwersytetu przejawiał się nie tylko w języku wykładowym, jednej metodzie wykłady, identyczności wykładanych tekstów i przede wszystkim w zasadzie licentia ubique docendi - prawie nauczania wszędzie. Uniwersytety stały się korporacjami studentów i profesorów, opartymi o dość luźne związki, ale cieszącymi się przywilejami, szczególnie wolności. Korporacje te grupowały się wokół czterech fakultetów:
Liberalium artium facultas - fakultet sztuk wyzwolonych, największy, z tego fakultetu wybierano rektora.
Dekretów,
Medycyny,
Teologii.
Przyjmuje się następujące daty powstania uniwersytetów:
1200 - Paryż - szkoły paryskie łączą się w universitas scholarum et magistrorum
1214 - Oxford.
1224 - Neapol,
1397 - Kraków
Jak papieże cenili sobie uniwersytety i jak je bronili świadczy list pp. Grzegorza IX do biskupa Paryża w obronie studentów i wartości uniwersytetu.
„Podczas gdy człowiek uczony w teologii podobny jest gwieździe zarannej, co błyska pośród mgły, i winien oświecać swą ojczyznę wspaniałością świętych i uśmierzać niezgody, tyś nie tylko powinność tę zaniechał, ale, jak twierdzą ludzie wiarygodni, z przyczyny twoich intryg rzeka nauczania gramatyki, retoryki i poetyki, która z łaski Ducha Świętego nawadnia i użyźnia raj Kościoła powszechnego, wystąpiła ze swego łożyska, to znaczy z miasta Paryża, gdzie dotąd mocno się utrzymywała. Wskutek tego, podzielona między wiele miejsc, zanikła zupełnie, podobnie jak wysycha rzeka, która wystąpi ze swego koryta i podzieli się na liczne strumienie”.
Powszechność uniwersytetu objawiała się w jedności metody nauczania i tekstów według których nauczano.
Teksty.
Wydział sztuk wyzwolonych w nauczaniu opierał się o Arystotelesa z komentarzami arabskimi. Komentowano więc:
De anima,
Parva naturalia,
Metaphysicorum
Ethicorum,
Politicorum
Liber de causis
Wydział prawa w studiach opierał się na komentowaniu Kodeksu Justynniana i zbiorach prawa kanonicznego. Czyli;
prawo świeckie:
- Digesta, Pandekty, Instytucje, Nowele
prawo kanoniczne,
Dekrety - Gracjana,
Dekretały - Grzegorza IX,
Sekstyny - Bonifacego VIII,
Studia na wydziale medycznym oparte były na tekstach:
Galena - Sztuka medycyny i Terapeutyka
Hipokrayesa - Aforyzmy,
Avicenny - Kanon medycyny,
Alego ben Abbasa - Pantegni
Wydział teologii oczywiście opierał się na:
Biblii,
Księdze Sentencji Piotra Lombarda.
Studia.
Sposób studiowania na uniwersytecie średniowiecznym obejmował zasadniczo dwa akty;
wykład - czyli czytanie i komentowanie tekstu,
ćwiczenia - dysputatio nad przeczytanym tekstem.
Dysputy odbywały się na dwa sposoby:
dysputy zwyczajne - tematy zaczerpnięte były z lektury wykładanego właśnie tekstu,
dysputy uroczyste - de quolibet -na dowolny temat
Ponadto zależnie od potrzeb dydaktycznych. Były więc:
dysputy doktrynalne - w których dochodziło się do prawdy przy pomocy ścisłych metod scholastycznych,
dysputy szkolne - rodzaj dzisiejszego egzaminu ustnego,
dysputy sofistyczne - ćwiczenie w odnajdywaniu i rozróżnianiu błędów rozumowania,
dysputy dialektyczne - uczące jak można zmniejszać błędy, unikać ich oraz wzmacniać rozumowania i dowody.
Struktura dysputy była ściśle ustalona.
pytanie - czyli ściśle postawiony problem. Objawiało się to w pytaniu: Utrum Deis sit? - czy Bóg istnieje.
Potem gromadzono argumenty wspierające wysuniętą wątpliwość i argumenty przeciw.
Odpowiedzi na zarzuty,
Wyjaśnienie prawdy.
Myślenie traktowano jako rzemiosło, którego prawidła są drobiazgowo ustalone i przestrzegane z żelazną konsekwencją. Kierowano się takimi zasadami jak:
jasność,
poprawność,
ścisłość.
Dominikanie i franciszkanie na uniwersytecie.
Filozoficzne kierunki w XIII wieku miały swych przedstawicieli w dwu nowych zakonach powstałych w tym czasie. Augustynizm był reprezentowany przez franciszkanów, arystotelizm wśród dominikanów. Zakony te powstały w 1209 - franciszkanie, 1215 dominikanie. Nie powstały one dla celów nauki, jednak studia miały umożliwiać wypełnienie specyficznego dla każdego z nich zadania, czyli naśladowanie Chrystusa - franciszkanie, zbawienie dusz przez nauczanie - dominikanie. Oba zakony szybko starały się o opanowanie najważniejszego ośrodka uniwersyteckiego - Paryża. Starania te spotkały się z oporem kleru świeckiego na uniwersytecie. Pomimo tego opory dominikanie otrzymali katedrę w 1229 a drugą w 1231. Prawie w tym samym czasie otrzymali swą pierwszą katedrę franciszkanie. Wykładał na niej Aleksander Hales. Drugą otrzymali w 1248 roku, którą objął św. Bonawentura.
Walka z arystotelizmem.
Arytotelizm wkraczał do filozofii średniowiecznej dwa razy. Pierwszy raz od VI do XII wieku, i drugi raz w wieku XIII.
Na początku wieku XIII „Metafizyka” i traktaty przyrodnicze Arystotelesa, czyli „Fizyka” i „O duszy”. Tłumaczenia Arystotelesa przybyły z Hiszpanii wraz z Awerroesem. Obawiając się niebezpiecznego wpływu tej filozofii władze kościelne w wydawały zakazy studiowania jej.
1210 - synod w Sens, zabrania pod groźbą wyklęcia, czytania, wyjaśniania, zarówno publicznie jak i prywatnie ksiąg Arystotelesa z zakresu filozofii przyrody.
1215 - potwierdza ten zakaz legat papieski, dołączając jeszcze księgę Metafizyki.
1231 zakaz papieża Grzegorza IX z zaznaczeniem że do czasu aż księgi Arystotelesa zostaną zbadane i oczyszczone.
1263 - Urban IV ponawia zakaz.
Jednak już w roku 1255 na wydziale Artium wykaz dzieł komentowanych publicznie zawiera pisma Arystotelesa. Sytuacja zaostrzyła się gdy wystąpił Siger z Brabantu, jako wyznawca awerroistycznej wersji Arystotelesa, a św. Albert o św. Tomasz wersji chrześcijańskiej arystotelizmu.
Awerroizm zajął stanowisko sprzeczne z szeregiem tez chrześcijańskich. Między innymi:
teologia opiera się na bajkach,
jedynymi filozofami są mędrcy,
chrystianizm jest zaporą dla nauki,
szczęście można znaleźć tylko na tym świecie,
śmierć jest końcem wszystkiego,
Tezy takie sprawiły że papież Jan XXI zażądał od biskupa Paryża Stefana Tempier sprawozdania z tej sytuacji, tym bardziej że zaostrzył się jeszcze konflikt pomiędzy dominikanami a resztą profesorów.
7 marca 1277 roku biskup paryski potępił dwieście dziewiętnaście tez nauczania obejmowały one arystotelizm, w tym dwadzieścia z nich była bezpośrednio skierowana przeciwko nauce św. Tomasza.
Po potępieniu arystotelizmu w Paryżu arcybiskup Canterbury Robert Kilwardby -potępił trzydzieści tez z logiki i filozofii przyrody. Te ostatnie dotyczyły św. Tomasza.
Dominikanie rozwinęli ożywioną działalność w obronie swego współbrata. Doprowadzili do tego że 14 lutego 1325 roku wszystkie zarzuty wobec św. Tomasza zostały cofnięte.
1
2
Filozofia XIII wieku.