3. „Czynniki sprzyjające rozwojowi człowieka i hamujące jego rozwój.”
Rozwój człowieka uwarunkowany jest wieloma czynnikami: genetycznymi, fizjologicznymi związanymi z dojrzewaniem organizmu i mózgu, psychologicznymi, środowiskowymi .
Znamy szereg czynników sprzyjających jak i hamujących rozwój człowieka, pragnę jednak krótko omówić kilka wybranych. Wrodzone odruchy dziecka w łonie matki, umożliwiają mu przetrwanie, zdobywanie pożywienia i obronę przed szkodliwymi czynnikami. Uczenie się oparte na modelowaniu czyli naśladowanie wzorców reakcji, a także narzucanie jednostkom ról społecznych, determinują wzorzec zachowań społecznie akceptowanych w danej sytuacji. Kolejnym czynnikiem są postawy wychowawcze rodziców, ich status socjoekonomiczny i wykształcenie. Lepszy start mają dzieci z rodzin inteligenckich niż z rodzin robotniczych i wiejskich. U takich dzieci odnotowuje się lepszy rozwój psychiczny i fizyczny, powodem tego jest np. lepszy dostęp do środków zdemineralizowanych siłą pieniądza. Warto jeszcze wspomnieć o przedszkolu, które sprzyja rozwojowi fizycznemu, społecznemu i emocjonalnemu. Dzieci mają okazję rozwinąć swoje interakcje społeczne z innymi osobami poprzez zabawę, uczenie się współpracy, współodczuwania, kształtują nowe wzorce zachowania i myślenia, rozwijają też w sobie zdolność do przystosowania się do potrzeb innych.
Stres we wczesnej fazie życia oraz brak więzi emocjonalnych z rodzicami może doprowadzić do zahamowania rozwoju fizycznego, umysłowego i społecznego, bądź wywoływać upośledzenia. Niedobory żywieniowe powodują opóźnienie rozwoju, zwłaszcza u chłopców. Oprócz ilości i jakości posiłków na rozwój fizyczny dzieci wpływa ich częstość. Rzadziej spożywane, zbyt obfite lub nieregularne posiłki sprzyjają odkładania się tkanki tłuszczowej. Szkoła hamuje w dziecku ruchliwość w przeciwieństwie do przedszkola. Dziecko nie może już być spontaniczne, przychodzi czas na „ławkę szkolną”, lekcje są za długie jak na możliwości 7 latka. Dzieci w klasach dobrane są pod względem wieku kalendarzowego a nie biologicznego, często skutkiem jest, iż rozwój klasy nie przebiega na równym poziomie. Do tego dochodzą różnice pomiędzy dziewczynkami a chłopcami, rozwijają się oni zupełnie w innym tempie. Poza powyższymi szybkie tempo rozwoju gospodarczego, źle wpływa na rozwój jednostki. Przykładem są tu Indie, gdzie połowa ludzi jest niepiśmienna, częściej rozpowszechniają się choroby, a rosnąca populacja zagraża rozwojowi postępu.