Wkraczanie w dorosłość
Wkraczanie w dorosłość to przejście od okresu adolescencji do okresu dojrzałości. Zależnie od sposobu wypełnienia zadań etapu wcześniejszego i rozwiązania napotkanych kryzysów, może przebiegać w różny sposób.
Emocjonalna emancypacja
Esencjalnym wyzwaniem dorosłości jest rozluźnienie więzów z rodziną generacyjną. Żeby uzyskać samodzielność i podjąć wyzwania, które niesie ze sobą dorosłe życie, konieczne jest nabranie dystansu emocjonalnego do rodziców. Młody dorosły musi zerwać więź z rodzicami jako główne przywiązanie i przenieść je na jednego lub kilkoro przyjaciół, bądź partnera. Nie oznacza to całkowitego odcięcia się od rodziców - jednostka powinna nadal być zaangażowana w swoją rolę jako syna czy córki, ale jej zależność od rodziców powinna się zmniejszyć. Jest to konieczne z perspektywy podejmowania nowych, dorosłych ról. Brak emocjonalnego wyzwolenia się z pod władzy rodziców uniemożliwiałby również pozytywne rozwiązanie kryzysu rozwojowego wczesnej dorosłości - intymności versus izolacji. Jednostka nie mogłaby nawiązać prawdziwie głębokiej, intymnej relacji z drugą osobą, jeżeli jej bezpieczną bazą i najważniejszymi obiektami przywiązania nadal byliby rodzice.
Osoby z pierwotnym bezpiecznym przywiązaniem wcześniej przechodzą przekształcenie swojej relacji z rodzicami niż osoby przywiązane pozabezpieczanie i szybciej osiągają niezależność. Emocjonalnej emancypacji sprzyja również studiowanie poza domem - pozwalając na częściowo samodzielne życie przy zachowaniu poczucia bezpieczeństwa płynącego ze wsparcia rodziców.
Etapy rozwoju tożsamości a wkraczanie w dorosłość
Sposób wchodzenia w dorosłość jest uwarunkowany rozwiązaniem kryzysu tożsamości w okresie dorastania. Wyróżnia się cztery podstawowe statusy tożsamości: tożsamość osiągniętą, nadaną, moratoryjną oraz rozproszoną.
Tożsamość osiągnięta jest rozwiązaniem najbardziej optymalnym, jako że zapewnia wchodzenie w dorosłość przez fazę nowicjatu - czyli stopniowego, systematycznego uczenia się rozwiązywania wyznaczanych przez społeczeństwo zadań. Stopniowe opanowywanie nowych umiejętności pomaga w doborze odpowiednich strategii radzenia sobie, daje poczucie kompetencji i lepsze wyczucie własnych możliwości. Sprzyja to wykształceniu pozytywnego obrazu własnej osoby, daje poczucie satysfakcji oraz skłania do podejmowania nowych aktywności, z zaangażowaniem, wytrwałością i odpowiedzialnością za konsekwencje swoich wyborów.
Tożsamość nadana powoduje skrócenie okresu moratorium oraz nowicjatu i niepunktualne - szybsze w stosunku do rówieśników; podejmowanie zadań rozwojowych okresu dorosłości. Jednostka może jednak nie być w pełni gotowa psychicznie na realizacje tych zadań, co może skutkować niepowodzeniami. Porażki utrudniają proces formowania pozytywnego obrazu samego siebie jako osoby dorosłej, jak też wiążą się z odczuwaniem braku satysfakcji z podejmowanych aktywności.
Przeciwstawnym rozwiązaniem jest wykształcenie tożsamości moratoryjnej. Polega ona na znaczącym przedłużeniu fazy moratoryjnej poza okres późnej adolescencji. Osoba taka odsuwa w czasie podejmowanie zadań dorosłości, unika wiążących decyzji czy przejmowania odpowiedzialności. Nie czuje się gotowa do realizacji zadań, których zgodnie ze społecznymi oczekiwaniami, powinna się podjąć.
Ostatnim wyróżnianym sposobem rozwiązania kryzysu tożsamości jest rozwinięcie tożsamości rozproszonej. Jest to sytuacja najtrudniejsza dla jednostki, gdyż pociąga za sobą nakładanie się zadań rozwojowych okresu późnej adolescencji i etapu wczesnej dorosłości. Osoba może doświadczać pomieszania ról, zadań, zakresów kompetencji czy odpowiedzialności, prowadzących do różnego rodzaju konfliktów zarówno wewnętrznych, jak i interpersonalnych. Nadmiar zadań może prowadzić do długotrwałego obciążenia emocjonalnego, czy nawet uczucia przeciążenia. Taki sposób wkraczania w dorosłość nie tylko nie daje poczucia osobistej satysfakcji, ale również naraża na negatywne oceny społeczne.
Docelowo proces formowania się tożsamości zmierza ku jej konsolidacji, wyrażającej się w wykształceniu tożsamości osiągniętej, świadczącej o uformowaniu spójnej i stabilnej struktury „Ja”, będącej efektem odpowiedzi na oczekiwania innych ludzi, własne aspiracje i marzenia w taki sposób, że osoba jest otwarta na świat zewnętrzny i bliskie relacje z innymi, bez obawy o utratę własnej autonomii, indywidualności czy odrębności. Równie ważne z perspektywy zadań dorosłości jest osiągnięcie tożsamości społecznej, opartej o strukturę „My”, pozwalającej na satysfakcjonujące realizowanie ról związanych z pozostawaniem w związkach o dużym stopniu intymności.
Dążenia te wspierane są przez określone trendy rozwojowe charakterystyczne dla etapu wczesnej dorosłości, które pozwalają na podejmowanie i realizowanie zadań tego okresu. Są one źródłem określonych zasobów i potencjałów, do których należy stabilizacja własnej tożsamości, jak również ukierunkowanie na głębsze związki interpersonalne (co związane jest z większą wrażliwością na innych), pogłębienie aktywności w dziedzinach takich jak praca, nauka czy zainteresowania, wyraźniejsze dostrzeganie problemów etycznych i moralnych oraz wzrost troskliwości.
Planowanie własnego życia
Za najważniejszą rozwojową formę działalności człowiek u progu dorosłości można uznać tworzenie projektów własnego życia.
Projekty nadają sens życiu człowieka, wyznaczając jego dążenia w krótkiej i długiej perspektywie czasowej, jak też pomagają mu w adaptacji do środowiska - powodując, że aktywność osoby jest zorganizowana i ukierunkowana, co pozwala na maksymalne wykorzystanie własnych możliwości; oraz pozwalając na przystosowanie się do zmieniającego się świata. Dają one osobie poczucie bezpieczeństwa, stabilności i celowości, pozwalają na konstytuowanie się stylu życia, uzasadniają wybierane wartości, normy oraz formy aktywności. Kształtują zarówno przyszłość, jak i teraźniejszość jednostki, i stanowią odzwierciedlenie jej potrzeb, wyznawanych przez nią wartości i poglądów na świat. Umożliwiają jednostce zachowanie dystansu względem podjętych ról społecznych, a równocześnie pozwalają na autentyczne angażowanie się w podejmowanie działań wynikających z projektu. Warunkują również spójność pełnienia ról, dzięki nadaniu im własnych znaczeń.
Tworzenie projektów to złożona czynność o charakterze zorientowanym na przyszłość. Projekty można określić jako struktury zawierające cel główny, powiązany z szeregiem pomocniczych i ogólnych zasad realizacji tych celów. W strukturze projektu wyróżnia się trzy elementy: wizję, działania i operacje. Nadrzędną kategorią warunkującą pozostałe jest wizja. Stanowi ona, w pewnym sensie, zwerbalizowany sens życia. Zawiera nadrzędne cele ogólne nie powiązane bezpośrednio z widocznym działaniem, ale wyznaczające kierunek wszelkich aktywności. Działania pośrednie stanowią próbę realizacji dalekosiężnych celów, będąc ich odpowiednikami na mniej ogólnym poziomie i zawierając informacje o sposobie ich osiągania. Stanowią pewnego rodzaju pomost między wizją, a konkretnymi operacjami. Operacje są natomiast realizacją celu krok po kroku - to konkretne czynności prowadzące do osiągnięcia wymiernych efektów. Są one silnie zależne od warunków, w jakich jednostka realizuje swój program działań - zarówno z perspektywy kryteriów zewnętrznych, czyli cech obiektu oddziaływania oraz społecznych uwarunkowań sytuacji; jak i z perspektywy wewnętrznych właściwości osoby, takich jak jej inteligencja, osobowość, emocjonalność, stan fizyczny itd.
Projektowanie jest działalnością elastyczną i hierarchiczną. Elastyczność polega na zdolności do włączania nowych treści czy informacji oraz dokonywania pod ich wpływem różnych modyfikacji, przy jednoczesnym zachowaniu stabilności i ciągłości własnego projektu. Zmianie mogą podlegać operacje konkretne i działania pośrednie. Hierarchiczność określa wewnętrzne uporządkowanie elementów składających się na projekt i podporządkowanie poszczególnych działań nadrzędnej w stosunku do nich wizji. Cechą charakterystyczną projektu jest to, że z czasem, w miarę pojawiania się różnych trudności, ulega on doskonaleniu, wciąż zachowując jednak zasadniczy kierunek działalności. Pozwala to na rozwojowe zmiany i stałe udoskonalanie się w funkcjonowaniu i realizowaniu zadań życiowych.
Projektowanie jest działalnością strategiczną, której krytycznymi wyznacznikami są intencjonalność i racjonalność. Intencjonalność to nakierowanie na przedmiot. Racjonalność natomiast określana jest przez skuteczności działań, ocenianą obiektywnymi rezultatami. Jest to również proces fazowy. W fazie pierwszej - przygotowawczej, dominuje działanie orientacyjne, jednostka określa swoje potrzeby, możliwości i zasoby, formułuje podstawowe cele i opracowuje sposoby ich osiągnięcia. Kolejną fazą jest realizacja - osoba decyduje się na rozpoczęcie aktywności i projekt zaczyna sterować jej działaniem. Ostatnią fazą jest etap ewaluacyjno-korekcyjny, w którym następuje weryfikacja wcześniejszych faz i efektów całego projektu. Fazowość odnosi się zarówno do mniejszych części koncepcji, jak i całościowego projektu życia. Poszczególne fazy rozciągnięte są w czasie i często, w przypadku projektów długofalowych, współwystępują ze sobą. Pozwala to na przeformułowywanie działalności, dzięki czemu zachowane jest poczucie ciągłości i sensowności zachowań, przy jednoczesnej elastyczności i regulacji stosunków jednostki ze światem.