E. Kraskowska, Intertekstualność a przekład
Popovic - > dwutekst - oznaczenie pary przekład - oryginał
Barańczak - > przekład jako „samoistny” i „związany” obiekt interpretacji
Abramowska → każdy tekst o charakterze wariantowym (w tym przekład) objąć mianem „transformacji”
Balcerzan - > przekład w kręgu poetyki reminescencji „obcowanie z przekładem stanowi uogólnienie doświadczeń w posługiwaniu się cytatem”
te podejścia potwierdzają, że w sumie intertekstualność jest wyszystkim co może za interesować badacza przekładu
Kraskowska - czy zasadne jest pytanie o intertekstualność przekładu i co się dzieje ze sferą związków intertekstualnych z chwilą, gdy przekład wchodzi do obiegu (czyli, co się dzieje z intertekstualnością oryginału, po przetłumaczeniu go na inny język ).
Badanie intertekstualności w przekł. musi odnosić się do konkretnej sytuacji komunikacyjnej: do konkretnego dzieła, języków i kultur. Badanie ogólnych mechanizmów nie da rezultatów.
Popović → przekład jako metatekst, krytyka Krask - > nie może być metatekstem, bo nie jest tekstem o tekście. Bywa metatekstem, gdy jest przekładem metatekstu. P. rozróżnia dwie sytuacje komunikacyjne przy odbiorze tłum:
tłumaczenie „zapomina” o swojej zależności od oryginału; przedstawia się odbiorcy tak, jakby było dziełem oryginalnym (czyt. nie wie o istnieniu oryginału lub jest dzieckiem (nie ma kompetencji)
czytelnik wie, że obcuje z dziełem oryginalnym, kontroluje decyzje translatorskie, ma quasi- teoretyczne podejście do języka przedmiotowego (stąd metatekst).
Popovic zwraca uwagę zarówno na czynniki zewnętrzne warunkujące odbiór przekł., jak i na strukturę tekstu, która na odbiór wpływa.
Podobnie Barańczak wyróżnia 2 typy odbiorcy:
takiego, który traktuje przekład jako „samoistny”
takiego, który traktuje przekł. jako „związany” obiekt interpretacji (związany bądź z oryginałem, bądź z innymi przekł.)
Znów Popović, przekładowość-> to odczuwanie przekładu na tle tradycji rodzimej jako produktu obcego, manifestowana w akcie percepcji jako fakt przynależności do lit. innego narodu; jest ujawnieniem napięcia między „swoim” i „cudzym” w tekście (naturalizacja - egzotyzacja, folkloryzacja - urbanizacja, historyzacja - modernizacja).
Wskaźniki przekładowości:
inf. na karcie tytułowej (im. i naz.autora, naz. Tłumacza etc)
fragmenty nie przełożone lub nieprzekładalne: kalki, realia, miary, wagi
przekład „wewnątrzjęzykowy”: komentarze, przypisy lub objaśnienia bezpośrednio w tekście
nadmierna ilość elementów „egzotycznych”.
Czy przekładowość jest więc własnością stylu?
Balcerzan mówi, że tylko fakty zewnątrztekstowe mogą powiedzieć na pewno, czy dany tekst jest przekładem.
Legeżyńska → oznaki przekł: nazwy własne, zjawiska kulturowe, cechy składniowe nie świadczą, że mamy do czynienia z przekładem. Przekładowość musi być zaświadczona przez inną wypowiedź (ujawnia się dopiero w konfrontacji z oryg., w szeregu innych przekładów, w autokomentarzu, w recenzji)
Kraskowska te argumenty wykorzystuje, by stwierdzić coś odwrotnego - że istnieje styl przekładu (przekładowy)np. Gdy autor świadomie stylizuje tekst na przekład( Parnicki w Tylko Beatrycze → rzekłem zamiast dixi, przeczę zamiast nego → oddaje charakter lokalny, pełni funkcję analogiczną do archaizacji). Gdzie istnieje możliwość stylizacji, tam musi istnieć intersubiektywnie odczuwany wzorzec stylistyczny! (po stylu, dość intuicyjnie da się rozpoznać, czy mamy do czynienia z przekładem)
Przekładowość rzadko obejmuje całość tekstu, pojawia się „wyspowo”, jest związana z gatunkiem i poetyką utworu (np. mniej widoczna w poezji, bardziej w powieści realist.) Jej domeną są anomalia- zaburzenia spójności, dewiacje stylu i choć mogą być one wynikiem dwu (wielo)języczności autora, to ta i tak kojarzona jest (intersubiektywnie) z przekładem.
Intertekstualność jawna, wyeksponowana jako cecha szczególnie pożądana - uwypuklenie związku z oryginałem staje się postulatem normatywnej poetyki przekładu (Popović - funkcją przekładu jest być przekładem) → uczynić z zależności od oryginału dodatkową wartość, zachować w przekładzie „pamięć oryginału”, jego rozwiązań stylistycznych et,; Abramowska → dążenie do efektu obcości, ale wyważenie pomiędzy swojskością (swojskie analogie dokonane przez tł.) a obcością (zachowanie egzotycznej barwy elementów oryginału)
Maksymalnie ujawniona przekładowość, dążenie do obcości doprowadzone do skrajności w Eugeniuszu Onieginie V. Nabokova. Nabokov sprzeciwiając się „ostiebatinie” (termin radzieckich translatologów, oznaczający przypisywanie sobie przez tłum. kompetencji autorskich, nielojalność wobec oryginału) „przetłumaczył” Puszkina w taki sposób: opatrzył 100s. wstępem, dosłownym przekładem z oryg., umieścił w nim odrzucone warianty i rozwinięcia, puste strony na oznaczenie zwrotek wykreślonych, komentarz, genealogiczną opowieść o murzyńskim przodku Puszkina i nie tylko...Taki przekład zbliża do granicy możliwości przekładu, do granicy intertekstualności przekładu, a może intertekstualności w ogóle. Później możliwy jest już tylko Borges i Pierre Menard ze swoim Don Kichotem.