E. A. Nida, Zasady odpowiedniości
Różnice między przekładami - czynniki kształtujące tłumaczenie:
1. charakter komunikatu - forma lub treść komunikatu; w poezji większy nacisk na formę (wymogi formalne) zwykle poświęca się formę dla treści;
2. cel stawiany sobie przez autora i tłumacza - cele tłumacza zwykle zbieżne z celami autora; zasadnicze cele: przekazanie informacji dotyczące treści i formy, podpowiadanie jakiegoś sposobu postepowania (dążenie do zrozumiałości);
3. rodzaj odbiorców - zdolność do dekodowania na poziomach: dzieci, osób czytających i piśmiennych, lecz z ograniczonym dekodowaniem, przeciętnie wykształconych, specjalistów, różnice w zainteresowaniach odbiorców;
Rodzaje ekwiwalencji:
1. formalna - koncentruje się wokół komunikatu (treść i forma); przekład formalny powinien najdokładniej oddawać elementy języka źródłowego; np. przekład-glossa;
2. dynamiczna - „zasada ekwiwalentnego efektu”; relacja między komunikatem a odbiorcą przekładu był zasadniczo ta sama jak pomiędzy komunikatem a odbiorca oryginału; dążność do pełnej naturalności wypowiedzi, próba nawiązania do sposobów postepowania istotnych w kontekście kultury odbiorcy;
Wymagania wobec przekładu:
1. ma być sensowny
2. ma oddawać ducha i styl oryginału
3. ma cechować się naturalnością i swobodą wyrazu
4. ma wywołać podobną reakcję
Na tym poziomie dochodzi niekiedy do konfliktu między treścią a formą; tłumacze w takich sytuacjach stawiają na znaczenie, ale sama treść prowadzi do przeciętności, a sama forma do wywołuje tylko wrażenie i nie przekazuje komunikatu;
Zasady rządzące przekładem w:
1. ekwiwalencji formalnej:
a. odtwarza jednostki gramatyczne
b. konsekwencję w użyciu wyrazów
c. znaczenie w stosunku do kontekstu źródłowego.
Odtwarzanie polega na:
o Tłumaczeniu rzeczowników na rzeczowniki itd.
o Zachowaniu wyrażeń i zdań bez zmian
o Zachowaniu formalnych wskaźników.
W razie niemożności ekwiwalencji - komentarze, przypisy, oznaczenia wyrazów kursywa czy nawiasami, uwagi.
2. ekwiwalencji dynamicznej - najbliższy naturalny ekwiwalent komunikatu przekazany w języku źródłowym:
a. ekwiwalent - w stronę komunikatu w języku źródłowym,
b. naturalny - dostosowany do języka i kultury przekładu, kontekstu komunikatu, odbiorców przekładu,
c. najbliższy - kryterium najwyższego stopnia podobieństwa;
Składniki naturalności ekwiwalencji dynamicznej:
1. Adaptacje w gramatyce i słownictwie, to drugie wymaga więcej wysiłku:
a. Trzy poziomy słownictwa:
• określenia, które znajdują odpowiednik;
• określenia obiektów odmiennych kulturowo, ale pełniących podobne funkcje - tu inny termin, który oddaje formę desygnatu lub wskazuje na ekwiwalentna funkcję;
• określenia obiektów właściwych konkretnej kulturze - tu zawsze zostaną „obce skojarzenia”;
Fałszywi przyjaciele - kiedy języki są blisko ze sobą związane, lecz występuje dystans kulturowy; w odwrotnej sytuacji - konieczność zmian formalnych, lecz sytuacja łatwiejsza od poprzedniej, bo paralelizmy treściowe;
Naturalność wypowiedzi to kwestia wzajemnej przystawalności:
1. części mowy
2. kategorii gramatycznych
3. klas semantycznych
4. typów dyskursu
5. kontekstów kulturowych
2. Zgoda z kontekstem konkretnego komunikatu;
Gdzie tłumacze najczęściej popełniają błędy: slangowość i kolokwialność, onomatopeje, wulgaryzmy, anachronizmy, oddawanie stylu jako zabarwienia emocjonalnego;
3. Stopień dopasowania komunikatu do odbiorców: ocena zdolności odbiorców do dekodowania treści;
Przekład ED wymaga modyfikacji formalnych na poziomie:
1. form literackich
2. wyrażeń semantycznie egzocentrycznych
3. znaczeń wewnątrztekstowych.