Kryminologia i kryminalistyka
Niektóre zjawiska społeczne o charakterze kryminogennym
Główne zjawiska społeczne o charakterze kryminogennym to alkoholizm, narkomania, prostytucja i bezrobocie. Każde z tych zjawisk w różnym stopniu wpływa na zachowania przestępcze ludności.
Pierwszym i chyba mającym największy wpływ jest alkoholizm.
W Polsce spożycie alkoholu jest bardzo wysokie i utrzymuje się na stałym poziomie. Szacuje się, że w 1996r.wynosiło ono 8-9 litrów na statystycznego mieszkańca, co sytuuje Polskę w światowej czołówce. Wpływ alkoholu na przestępczość jest bardzo wysoki, szacuje się, że 30- 50 % wszystkich przestępstw popełniają osoby nietrzeźwe. Dotyczy to głównie przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu, przeciwko rodzinie i przestępstw o charakterze chuligańskim. Spożycie alkoholu ma także duży wpływ na przestępstwa związane z komunikacją drogową.
W kryminologii przyjmuje się, iż wpływ alkoholu na przestępstwo może być dwojakiego rodzaju, tj. gdy przestępstwo zostało popełnione w wyniku oddziaływania spożytego alkoholu na organizm sprawcy oraz pośredni - gdy alkoholizm wpłynął na przestępcze zachowanie się innych osób lub samego sprawcy nie będącego w chwili popełnienia czynu w stanie nietrzeźwym.
Przestępczość alkoholików ma dość specyficzny charakter. Najczęściej popełniają oni przestępstwa o charakterze chuligańskim, zgwałcenia, pobicia, zabójstwa. Ponadto chęć zdobycia środków na alkohol prowadzi często do kradzieży i innych przestępstw przeciwko mieniu.
Wpływ alkoholu na organizm człowieka nie zawsze wpływa na popełniane przez niego przestępstwa. Często stan nietrzeźwości tylko towarzyszy popełnianemu przestępstwu, ale nie pozostaje z nim w jakimkolwiek związku przyczynowym. Nie można również wykluczyć sytuacji, kiedy alkohol bezpośrednio wpływa na przestępcze zachowanie osób.
Alkoholizm działa pośrednio na nasilenie przestępczości również dlatego, że prowadzi do konfliktów w zespołach ludzkich, do rozbicia małżeństwa, uszczupleni środków niezbędnych do życia, do osłabienia nadzoru i opieki na dziećmi itp. A to z kolei prowadzi do popełniania różnego rodzaju przestępstw. Alkohol powoduje brak zdolności samoobrony i wzrost agresywności, co prowadzi często do tego, że sam staje się ofiarą przestępstwa.
Kolejnym zjawiskiem społecznym o potencjale kryminogennym jest narkomania. Jej wielkość kształtowała się rożnie w poszczególnych latach. Wyróżnia się zazwyczaj cztery okresy, w zależności od jej rozmiarów ocenianych na podstawie policyjnych statystyk.
Pierwszy tzw. „medyczny” miał miejsce do końca lat sześćdziesiątych. Jego nazwa wynikała z tego że w większości wywodzili się z środowiska medycznego(lekarze, farmaceuci, pielęgniarki) lub osób leczonych na choroby somatyczne, które w skutek podawani im środków działających odurzająco popadły w uzależnienie. Okres ten charakteryzował się nieznacznymi rozmiarami narkomani.
Drugi okres nazwany młodzieżowym rozpoczął się na przełomie lat 60 i 70-tych, i charakteryzował się spożywaniem narkotyków przez subkultury młodzieżowe. Wiązało się to z wzrostem rozmiarów narkomani w Polsce, co z kolei wpłynęło na wzrost popełnianych pod ich wpływem przestępstw. Początkowo dużą role wśród środków odurzających odegrały leki pochodzące z aptek, których uzyskanie było stosunkowo łatwe. Jednak wprowadzenie specjalnych recept spowodowało, że młodzież zaczęła używać substytutów w postaci substancji chemicznych(kleje, rozpuszczalniki).
Trzeci okres wiązał się z odkryciem możliwości wykorzystania powszechnie dostępnej słomy i mleczka makowego do produkcji substancji zawierającej morfinę i heroinę, powodującej bardzo szybkie uzależnienie. Doprowadziło to do poważnego nasilenia narkomani w Polsce.
Po otwarciu granic, nasilił się przemyt i zainteresowanie się Polską przez międzynarodowe gangi narkotyczne. Spowodowało to wzrost nielegalnego handlu narkotykami.
Związek narkotyków z przestępczością polega głównie na popełnianiu przestępstw pod ich wpływem. Głównie amfetaminy, której przyjmowanie może prowadzić do zachowań agresywnych, gwałtownych i do popełniania przestępstw. Niektórzy sprawcy celowo przyjmują dożylne środki odurzające, aby dodać sobie odwagi i pewności siebie podczas popełniania przestępstwa.
Do zjawisk kryminogennych zaliczamy również prostytucje. Związek prostytucji z przestępczością dotyczy głównie popełnianych przez nie przestępstw oraz przestępstw popełnianych przez osoby z nimi związane. Prostytutki często odpowiadały za zakłócanie spokoju w wyniku różnego rodzaju awantur urządzanych pod wpływem alkoholu, a także często brały udział w kradzieżach i rozbojach. Specyficznym rodzajem przestępstwa przez nie popełnianego było okradanie upojonego alkoholem klienta.
Prostytutki były też silnie związane z sutenerami i kuplerami, a więc osobami ułatwiającymi cudzy nierząd i wciągającymi prostytutki w środowisko przestępcze.
Ostatnim zjawiskiem społecznym o charakterze kryminogennym jest bezrobocie. W Polsce ma ono dość duże rozmiary ze względu na dużą stopę bezrobocia. Prowadzi ono głównie do różnego rodzaju przestępstw spowodowanych uczuciem beznadziejność, brakiem wykorzystania czasu wolnego, brakiem środków do życia. Są to głównie kradzieże, rozboje, pobicia, niszczenie mienia. Bezrobocie powoduje również popadanie w patologie takie jak alkoholizm, narkomania, które z kolei także prowadzą do popełniania przestępstw.
Ogólnie rzecz biorąc wszystkie te czynniki są ze sobą powiązane i wzajemnie się uzupełniają.
1