Pięcioksiąg jako całość, jego treść i problematyka powstania (hipoteza  źródeł):

Ogólne wiadomości o Pięcioksięgu i jego powstaniu.

1.Problem autorstwa:

Założenie, iż autorem Pięcioksięgu jest Mojżesz wywodzi się z tradycji żydowskiej.

Ojcowie Kościoła nie zajmowali się krytyką tekstu, czy problematyką autorstwa Pięcioksięgu, a raczej jego duchowym przesłaniem.

W XII w. autorstwo Mojżesza kwestionował Ibn Ersa, żydowski uczony,

w XVII w. T. Hobbes , B. Spinoza , R. Simon.

Głównym argumentem przeciwko tej tezie była wzmianka o śmierci Mojżesza.

2.Okrycie źródeł Pięcioksięgu(hipoteza dokumentów):

W XVIII w. H.B. Witter zauważa pewną różnicę występującą miedzy dwoma opisami stworzenia zawartymi w Genesis. W pierwszym z nich Boga określa się imieniem elohim, w drugim JHWH.

Wyodrębnił w ten sposób dwa różne(lub jeden ???) dokumenty.

Dalsze badania prowadził Jean Astruc ok. 40 lat później, analizując całą księgę Rodzaju i dwa pierwsze rozdziały Exodus. Dostrzegł tam fragmenty, które posiadały podobne różnice jak te występujące między opisami stworzenia. Na tej podstawie wyróżnił dwa dokumenty źródłowe.

Witter i Astruc uważali Mojżesza za redaktora Pięcioksięgu, a różnice w tekście jako skutek różnorodności dostępnych Mojżeszowi tradycji.

Karl David Ilgen ( Johann Gottfried Eichorn ??? ) odkrył trzecie źródło, które również używa imienia elohim ( Priesterkodex - P ). Cechuje go charakterystyczny styl i słownictwo. Często posługuje się cyframi, datami, zawiera genealogie, klasyfikacje, miesiące, dni. Zawiera treści dotyczące kapłanów, świąt, świątyni itp.

W XIX w. zauważono jeszcze istnienie czwartego źródła, które tworzyło Deuteronomium.

3.Hipoteza fragmentów:

Z biegiem lat odkrywano coraz to nowe dokumenty niedające się jednoznacznie przyporządkować do znanych dotychczas źródeł.

Na początku XIX w. zamiast istnienia kilku nachodzących na siebie chronologicznie źródeł przyjęto istnienie wielu niezależnych fragmentów ,które po połączeniu dały całościowy obraz wydarzeń.

(A.Geddes, J.S. Vater, W.M.L. de Wette)

4.Hipoteza uzupełnień:

Zakłada istnienie dokumentu podstawowego, który obejmuje treści od stworzenia świata, aż do objęcia w posiadanie ziemi( Hexateuch ) do którego w ciągu wieków redaktorzy dodawali kolejne jako uzupełnienie.

5.System Wellhausena:

Gdy ustalono, że Pięcioksiąg powstał na podstawie czterech dokumentów, zaczęły powstawać różne tezy dotyczące ich pochodzenia.

Juliusz Wellhausen(1844 -1918)

Podzielił on historię relacji między Bogiem a ludem,zawartą w tekstach prawnych i historycznych ,na trzy etapy. Każdy kolejny zawierał dokładniejsze i precyzyjniejsze wskazówki co do kultu.

1)W tekstach odnoszących się do pierwszego etapu nie jest określone, kto może być kapłanem, lub gdzie ma się znajdować świątynia. Normy moralne i pojęcie Boga jest słabo rozwinięte. Ten etap w/g Wellhausena opisują źródła J i E.

2)Drugim etapem był okres działalności proroków. Ten etap opisuje źródło D.

3)Najwyższym etapem rozwoju religii Izraela był okres opisywany przez dokument Kapłański - P.

Dziś tej tezy nie bierze się już poważnie, gdyż uważa się ją za zbyt uproszczoną, lecz badania Wellhausena dotyczące źródeł mają nadal wartość naukową.

6.Krytyka literacka:

Z reguły opiera się na dwóch zasadniczych etapach:

- wyodrębnienie tekstów jednostkowych o jednolitych właściwościach stylistycznych, teologicznych, lub dopatrując się w tekście powtórzeń danej treści, czy niezgodności, co sugeruje, że mogą pochodzić od różnych autorów.

Na tym etapie stwierdza się ilość źródeł i ich charakter.

- klasyfikacja tekstów o podobnym charakterze.

Wiele fragmentów nie da się jednoznacznie zaklasyfikować. Jest to szczególnie trudne w przyp. J i E.

7.Historia form literackich:

Polega na klasyfikacji tekstów w/g form literackich tj. hymn, błogosławieństwo, legenda, przepis prawny, wyznanie wiary.

8.Historia tradycji:

Zakłada, że formy literackie są ostatnim stadium rozwoju tradycji.

Ta metoda obejmuje cztery zasadnicze kierunki:

- badanie ugrupowań społecznych odpowiedzialnych za przekaz i formułowanie tradycji(np. prorocy, kapłani),

- wyszukiwanie miejsc, wokół których gromadzono tradycję( Hebron, Sychem, Betel, Sylo, Jerozolima),

- analiza społeczna, polityczna i religijna czynników obecnych w ciągu powstawania tradycji,

- analiza tematów i motywów.

9.Źródło Jahwistyczne:

Zawiera imię Boże JHWH.

Początkowo stanowiło prawdopodobnie samodzielną księgę opisującą dzieje od stworzenia świata do objęcia Kanaanu.

Ponad połowa księgi Genesis pochodzi z "J".

Występuję również w Ex., Num i Deut.(krótki fragment opisujący Mojżesza spoglądającego przed śmiercią na Kanaan). Nie występuję w Lev.

Niektórzy twierdzą ,że występuję również w Joz, Sdz. i Sam.

Jest najstarsze.

Czas i miejsce powstania ocenia się na podstawie sposobu postrzegania sytuacji Izraela prze Jahwistę.

Powstało najprawdopodobniej w czasach zjednoczonego królestwa( X lub IX w. a.Ch) za panowania Dawida lub Salomona.

Autor pisał najprawdopodobniej na terenach Judy.

Ma charakter narracyjny i obrazowy.

Bóg jest często przedstawiany antropomorficznie, jako ktoś bliski i łaskawy.

Słownictwo ma często zabarwienie poetyckie.

Łączy płaszczyznę nadprzyrodzoną i ziemską w jedną całość.

Duży nacisk kładzie na patriarchów i obietnice.

Zawiera najważniejsze kwestie teologiczne.

10.Źródło Elohistyczne:

Zawiera imię Boże Elohim.

Początkowo trudno było oddzielić E i P, gdyż posługują się tym samym imieniem. Dokonano tego na podstawie analizy słownictwa, stylu i pojęć teologicznych.

Przedstawia historię od Abrahama do śmierci Mojżesza. Nie podaje historii pierwotnej.

Ślady E są obecne również w Joz( w opisie objęcia ziemi i odnowieniu przymierza ), Sdz i Sam.

Nie odznacza się takimi walorami stylistycznymi jak J,ale podaje za to liczne szczegóły historyczne i nazwy.

Wywodzi się z Królestwa Północnego <= wykazuje duże zainteresowanie sanktuariami w Betel i Sychem i innymi ważnymi miejscami na terenie Izraela.

Niektórzy przypuszczają, że elohistą był kapłan z Betelu.

Najprawdopodobniej zostało spisane po podziale królestwa, lecz przed zdobyciem Samarii(722).

Przyjmuje się ,że miało to miejsce za rządów Jeroboama II(782 - 783), gdy królestwo północne przeżywało swoją szczytową potęgę i bogactwo.

Skupia się na przymierzu.

Bóg ma charakter transcendentny.

Zachowuje większy dystans.

Kontaktuje się z ludźmi przez proroków, aniołów, widzenia, sny, ukazuje się w obłoku.

Człowiek ma zachowywać bojaźń i posłuszeństwo.

11.Źródło Deuteronomistyczne:

W swej pierwotnej formie wywodzi się z królestwa północnego.

Ma bogatą historię i proces redakcyjny.

W.M.L. de Wette podał dwie główne tezy:

- istniej ścisły związek między Deut., a zwojem odnalezionym w świątyni w czasach reformy Jozjasza(621),

- Charakterystyczny styl tej księgi przewija się od Joz., do Krl.

A. Alt - Zauważył dwie formy prawa:

- Kazuistyczne - Zawiera konkretne przypadki i ich następstwa. Ta forma miała powstać w praktyce sądowej w bramach miasta.

- Apodyktyczne - Ogólne zasady obowiązujące zawsze i wszędzie.

M. Noth - Przyjął odrębność Tetrateuchu od Deut.

A. Klostermann -prekursor badań literackich.

W.M.L. de Wette uważał ,że deut. powstała krótko przed reformą Jozjasza ,a zredagowali ją kapłani z Jerozolimy, którzy dopuścili się "pobożnego kłamstwa", mówiąc ,że znaleźli ją w świątyni.

Chcieli w ten sposób poprzeć reformę Jozjasza.

Występują 3 hipotezy powstania D:

- W królestwie izraelskim, po zburzeniu samarii do jerozolimy przyniósł ją jakiś Lewita,

- Autorem jest Lewita mieszkający w Jerozolimie, który zredagował ją w czasie panowania Ezechiasza lub Manassesa,

- Autorem jest funkcjonariusz dworu w Jerozolimie, uczeń szkoły mądrościowej, zredagował ją w okresie rządów Jozjasza.

Jest pisana stylem kaznodziejskim. Zachęca do umiłowania i stosowania prawa i przykazań Bożych.

Przemawia do rozumu, serca i uczuć odbiorcy.

Przedstawia historię Izraela by ukazać w niej Boga, który panuje nad wydarzeniami, historią, naturą,

jest transcendentny, a zarazem bliski, "Ojciec Izraela".

12.Dokument Kapłański:

Używa imienia Elohim.

Wellhausen wyszczególnił pisma podstawowe(G) i uzupełniające(S).

Obecnie w P wyróżnia się pięć dokumentów:

- Pg - historia kapłańska (stanowi ramy dla pozostałych pism),

- Po - przepisy ofiarnicze,

- Ph - Kodeks Świętości,

- Pr -prawo czystości,

- Ps - uzupełnienia.

Cechuje go charakterystyczny styl i słownictwo.

Często posługuje się cyframi, datami, zawiera genealogie, klasyfikacje, miesiące, dni. Zawiera treści dotyczące kapłanów, świąt, świątyni itp.

"Pg " powstało najprawdopodobniej zaraz po wydaniu edyktu przez Cyrusa.

Przepisy prawne i kulturowe stanowią dziedzictwo różnych epok, przekazywane wśród kapłanów Jerozolimskich.

Niektóre teksty są starsze ,a inne pochodzą dopiero z czasów po powrocie z niewoli.

W jeszcze większym stopniu niż E i D uwydatnia transcendencję Boga i jego dystans do człowieka.

Objawia się tylko poprzez Swoją Chwałę.

Naród Izraela widzi jako jedność ,lecz nie w sensie politycznym , lecz religijnym, zjednoczonym w czczeniu jednego Boga poprzez kapłanów.

13.Redakcje Pięcioksięgu:

Nie powstał w wyniku prostego zsumowania poszczególnych źródeł, lecz wskutek kilku redakcji, które połączyły ze sobą źródła.

Zasadniczo wyróżnia się trzy redakcje:

- RJE - Połączyła J i E.

E zostało włączone do J.

Została dokonana po upadku Kr. Północnego(722r. a.Ch).

Tak ściśle połączył J i E ,że miejscami trudno jest je oddzielić i dlatego mówi się często o nich razem jako o źródle Jehowistycznym,

- RP - Połączyła źródło Jehowistyczne(J/E) z Kapłańskim(P).

W tym przypadku źródło J/E zostało włączone do P.

- RD - Dołączyła D do JEP.

Nie jest wiadome czy stało się to po czy przed połączeniem ze źródłem kapłańskim.

J - 950r. a.Ch. RD(?)

RJE => J/E = > RP => JEP

E - 800r. a.Ch. P -550r.a.Ch.

---