Rozdział: Redundancja i relewancja, czyli stopień gramatykalizacji tekstu mówionego
Redundancja - nadmiar; pojęcie określające o ile można skrócić zakodowaną wiadomość przy przejściu do najekonomiczniejszego sposobu zapisu.
Relewancja - związek logiczny z rzeczą, o którą chodzi.
Istnieje problem z wyznaczeniem stopnia gramatyczności w języku mówionym. Zdania w nim tworzone często są sprowadzane do nonsensu lub metafory. Problem pojawia się podczas ich badania, ponieważ nie zachowują one wszystkich reguł gramatyki; jedne są zbudowane lepiej, inne gorzej. Chomski założył, że zdania mają mniejszy stopień gramatyczności, kiedy reguły wyższego rzędu nie zostają zachowane w budowie zdania. Stopień gramatyczności wyznacza jako odległości wypowiedzi od zdań, które są doskonale ukształtowane.
Cechami zmniejszającymi stopień gramatyczności języka potocznego mówionego są:
- nasycenie tekstu zdaniami eliptycznymi i równoważnikami zdań,
- ubóstwo wskaźników zespolenia,
- zmniejszona koherencja i kohezja,
- ograniczenie konstrukcji analitycznych,
- zwiększona frekwencja elementów redundantnych,
- eliminowanie wyrażeń abstrakcyjnych na rzecz ukonkretniających.
Według Labova należy język potoczny mówiony traktować na innych i dodatkowych regułach gramatykalizacji, gdyż różni się on znacznie od języka pisanego.
Elipsa - występuje, jeśli element w obrębie jakiejś struktury zostanie pominięty, ale w każdej chwili może zostać wprowadzony, ponieważ tkwi w schemacie strukturalnym. Taka możliwość wypełnienia struktury wiąże się z regułami konotacyjnymi. Potwierdza to teorię Romana Jakobsona o przekodowaniach, czyli możliwości pomijania pewnych cech dystynktywnych w kodzie eliptycznym pod warunkiem, że może zaistnieć odwrotny kierunek zmian, który nie zmieni znaczenia.
Takie wyrażenia charakteryzują się zmniejszonym stopniem gramatyczności, dlatego, że nie wypełniają one wszystkich miejsc w schemacie strukturalnym wypowiedzenia. Najczęściej nie wymagają one uzupełnienia, ponieważ oparte są na jasnych związkach konotacyjnych (np. Królestwo za konia; pani świadkiem, że…).
Często więź sytuacyjna uczestników interakcji jest na tyle duża, że wystarczą elementy grupy nominalnej, aby wyrażenia nabrały sensu. W języku mówionym informacja nie jest kształtowana jedynie poprzez gramatyczne struktury kodu werbalnego, ale do jej interpretacji istotne są również kontekst oraz sytuacja aktu mowy. Dlatego jeżeli nawet wydaje się ona bardzo niezgramatykalizowana z punktu widzenia struktury, jest zasadna, jeżeli można ją zinterpretować korzystając z kontekstu sytuacyjnego, kodów gestycznych oraz wiedzy o świecie. Istotne jest, aby takie wyrażenia spełniały swoją podstawową funkcję, czyli funkcję komunikacyjną.
W języku mówionym często występują elementy redundantne. Mogłyby zostać usunięte bez uszczerbku dla zawartości informacyjnej komunikatu, jednak spowodowałoby to zachwianie spójności tekstu, ponieważ pełnią one określone funkcje.
Mogą to być datum questionis, np.:
A: Która godzina?
B: Teraz jest godziiiinaaaaa || piąta
Pełnią one funkcję fatyczną, bądź są zatwierdzeniem odbioru pytania.
Zaimki wskazujące w żywej mowie pełnią funkcję tekstowego oddzielania informacji, która jest uznawana przez nadawcę jako znana odbiorcy. Jest to o tyle istotne, że dialog naturalny opiera się na ciągłym przechodzeniu od stanu asymetrii wiedzy do stanu symetrii wiedzy (czyli nadawca wie więcej, przekazuje to odbiorcy, po czym oboje wiedzą tyle samo).
Powtarzanie pewnych elementów w dyskursie nieplanowanym buduje tekst spontaniczny jako tekst spójny. Nie jest to jednak redundancja, chyba, że przyłożymy do tekstu mówionego matrycę tekstu pisanego. Przy wyrażeniach mówionych najistotniejsze staje się nie to, czy poprawnie są one budowane, ale to, w jaki sposób są odbierane i czy są rozumiane.
Wg rozważań Noami i Asa Kasher'a gramatyczność obejmuje:
- identyfikowanie lingwistycznych właściwości wyrażeń (czyli określenie stopnia zgodności wyrażenia z kodem i jego regułami oraz możliwej tolerancji tego kodu),
- identyfikowanie komunikacyjnych właściwości kontekstu danego wyrażenia (czyli określenie warunków zaistnienia komunikatu z uwzględnieniem problemu gatunku mowy).
2