M. Piszczek „Nauka porozumiewania się gestami”
Porozumiewanie się fundamentalna potrzebą każdego człowieka. Jeżeli osoba z niepełnosprawnością intelektualną nie posiadają możliwości komunikowania się z otoczeniem w jakikolwiek sposób wówczas mogą wystąpić; agresja, zadawanie sobie bólu, zachowania stereotypowe oraz izolacja od innych.
System komunikacji alternatywnej powinien wyrażać życzenia osoby niepełnosprawnej oraz spełniać zainteresowania oraz potrzeby.
ZALETY POROZUMIEWANIA SIĘ GESTAMI:
Ważna zaleta gestów oraz znaków języka migowego jest fakt, iż łatwiej jest dzięki nim określić przedmiot niż z wykorzystaniem słów. Jest to spowodowane tym, że między gestem, a jego znaczeniem istnieje istotny związek wizualny. (np. bardziej czytelne dotknięcie ust zaciśniętą pięścią niż powiedzenie „chcę pić”)
Podobieństwo języka migowego z przedmiotem, do którego się on odnosi pomaga w szybszym opanowaniu go jak również w spontanicznym wykorzystaniu.
Mogą być one modelowana, modyfikowane, korygowane w znacznie prostszy sposób niż właściwe brzmienie wypowiadanych przez dziecko słów.
Nauka gestów u niektórych dzieci może pomóc w wyeliminowaniu niewłaściwych zachowań spowodowanych brakiem reakcji otoczenia. Również dzieci z niepełnosprawnością intelektualną, a także autystyczne łatwiej przetwarzają bodźce wizualne. (szybsza tendencja na rekcje tego, co widzą niż tego, co słyszą).
WADY:
Małe prawdopodobieństwo, że gesty lub język migowy będą automatynie wspomagać mówienie.
gest oraz język migowy musi być widoczny
osoba wykorzystująca język migowy musi mieć sprawne ręce część osób niepełnosprawnych fizycznie nie jest w stanie się nim posługiwać
nie jest on różnorodny jak w przypadku języka werbalnego( brak odzwierciedlenia wszystkich sytuacji i zdarzeń)
Jaki system gestów i dla kogo?
1. Dla kogo:
U dzieci niepełnosprawnych intelektualnie, u których występują zaburzenia słuchu np. niedosłuch i dzieci z zespołem Downa.
U dzieci niepełnosprawnych intelektualnie, u których występują specyficzne zaburzenia neurologiczne uniemożliwiające naukę mowy. np. dzieci z mikrocefalią, z zespołem kociego krzyku, Edwarda, K. de Lange.
U dzieci, u których w ostatnich latach bez powodzenia wielokrotnie uczono mówić pomimo zrozumienia wielu słów nadal nie mówi lub jego mowa jest echolaliczna
Dzieci wykazujących gotowość mówienia, ale które jednak nie mówi. o istnieniu gotowości świadczy: konsekwentne wskazywanie pewnych przedmiotów lub działania. takim czynnością mogą towarzyszyć określone dźwięki. Uwidacznia się w stosowaniu „własnego” języka gestów.
Mowa dziecka bywa zupełnie nie zrozumiała dla otoczenia lub trudno jest odgadnąć znaczenie większości wypowiadanych przez dziecko słów.
2. Jaki system:
Zaczyna się od tworzenia słownika minimum umożliwiającego zadawanie pytań i udzielanie prostych dwu- trzywyrazowych odpowiedzi. Proponowany słownik obejmuje czasowniki, słowa pomocnicze oraz znaki zapytania.(rzeczowniki pominięto ich dobór powinien być dostosowany do doświadczenia i preferencji dziecka). Zaleta proponowanych wyrazów jest łatwość demonstrowania.
czasowniki: pic jeść dać brać siąść wstać leżeć iść robić myć bawić się patrzeć słuchać boli kochać zakładać zdjąć
słowa pomocnicze: tak nie ja ty my to w gdzie tu tam
Im bardziej niepełnosprawne dziecko tym staranniej powinniśmy rozważyć nie tylko zasadność uczenia poszczególnych znaków, ale i powiązanie ich z całym systemem.
Obniżenie efektywności treningu znaku może być spowodowane przez: wybór zbyt trudnego ruchowo lub niedostosowanego do możliwości rozumienia pojęć przez dziecko gest, jego podobieństwo do poprzednio wyuczonych znaków oraz brak związku z dominującymi potrzebami i zainteresowaniami ucznia. Unikniemy ich rozpoczynając od diagnozy potrzeb i możliwości komunikacyjnych dziecka,a później dobraniem kilku odpowiednich gestów.
POSTAWOWE ZASADY- przed rozpoczęciem ćwiczenia:
Należy starannie dobrać zestaw gestów, których dziecko chcemy nauczyć. Gdy już określimy zakres, postawmy sobie pytanie, jakich gestów najpierw należy go nauczyć. Powinny być one dostosowane do warunków, w jakich żyje dziecko. - system powinien być praktyczny- aby to osiągnąć jakie możliwości wyboru ma dziecko w sytuacjach, w których najczęściej się znajduje.
Wszyscy opiekunowie i wychowawcy powinni znać zestaw gestów, którymi aktualnie posługuje się dziecko.
gesty powinny być stale używane. Należy dobrać taki system gestów, których użycie powoduje znaczące konsekwencje w życiu codziennym dziecka.
Przy doborze określonego systemu gestów należy również uwzględnić możliwości motoryczne dziecka, jego sprawności motoryczne dziecka, jego sprawność fizyczną. Podczas nauki gestów należy przestrzegać następujących reguł:
Do systemu gestów należy wprowadzić ruchy. Język migowy, do którego dołączone są ruchy ciała i jego części jest szybciej opanowywany i pozostaje dłużej w pamięci. Wskazane dotykania własnego ciała oraz stołu.
Wskazane jest uczenie dziecka gestów symetrycznych(szybsze, lepsze do zapamiętania). Odstępujemy tylko, kiedy możliwości motoryczne bardzo ograniczone.
Gesty, które wprowadzamy powinny być łatwe do modelowania. Naukę zaczynamy od gestów, które łatwo można kształtować, dzięki czemu stwarzamy dziecku szanse na odnoszenie sukcesu.
System gestów powinien być dostosowany do poziomu rozwoju motorycznego dziecka.
Nauczany system gestów powinien być w miarę możliwości zróżnicowany. Unikać podobieństwa pomiędzy nauczanymi gestami.
Wprowadzane gesty powinny być zgodne przede wszystkim odnosić się do różnych czynności. Nauczanie gestów dotyczących akcji powinny być poprzedzone przez gesty wyrażające uczucia cielesne.
Wprowadzane gesty powinny być zgodne z rozumieniem mowy przez uczniów, (odwoływanie się do słów dziecku znanych)
Bardzo ważne, aby dziecko widziało wykonywany gest.
Czasami można pomóc dziecku w skorygowaniu jego ruchów polecając mu przyglądać się ich wykonaniu w lustrze. ( w przypadku osób niepełnosprawnych intelektualnie może powodować odwracanie uwagi oraz dezorientację).
Nie należy nauki młodszych dzieci z niepełnosprawnością intelektualną rozpoczynać od wprowadzania gestów oznaczających zaimki „ja” oraz „ty”.(egocentryzm-zamknięcie lub rezygnacja ze współpracy).
Nauczanie systemu gestów:
Zajęcia powinny odbywać się systematycznie
plan nauczania uzgadniamy z rodzicami, bardzo ważna współpraca rzutująca na postępy dziecka
w pomieszczeniu przeznaczonym do nauki nie powinno znajdować się nic, co może odwracać uwagę dziecka
zajęcia rozpoczynamy tylko wtedy, gdy dziecko jest w stanie pozostać przez chwilę w spokoju, zwraca uwagę na nauczyciela i nic mu nie przeszkadza w koncentracji
dzieci, które nie reagują na informacje werbalne należy nauczyć reagowania na pokazywane przedmioty, piktogramy oraz obrazki
jeśli dziecko opanuje już kilka gestów należy je nauczyć odpowiadania gestem na pytanie, „co chcesz?”
w fazie przygotowawczej dziecko uczy się:
- poruszania ramionami w określonym kierunku
- trzymania reki (rąk) w określonej pozycji
-utrzymania przez pewien czas pozycji
nauczyciel kieruje ruchami ciała dziecka, przy czym ruchy te mogą być mniej lub bardziej pasywne
jeśli zostanie już wybrane właściwe położenie ręki należy uwzględnić wszystkie czynniki, które ułatwiają wykonanie gestu
należy pamiętać o nagradzaniu poprawnych reakcji dziecka
trening rozpoczynamy od wyboru zestawu gestów oraz odpowiednich instrukcji i ilustracji- nauczyciel demonstruje gest -modelowanie gestykulacji-
gdy nawiążemy kontakt wzrokowy i uczeń połozy ręce na kolanach lub naszej dłoni zaczynamy
demonstrujemy model i równocześnie lub wkrótce potem wskazujemy przedmiot lub obrazek i nazywamy go
jeżeli uczeń nie wykona gestu nauczyciel musi powtórzyć instrukcję wspomagając ruchy wykonywane przez dziecko
w pierwszej fazie wprowadzamy drugi gest, przy czym na początku podaję się tylko instrukcję słowną tego gestu (powstrzymujemy reakcje fizyczne dziecka w jej trakcie) kończymy 1 fazę, gdy dziecko trzy razy wykona właściwy gest
w drugiej fazie pomijamy model a w trzeciej przedmiot
zaraz po wykonaniu prawidłowego gest nagradzamy ucznia
2 faza zanim podamy instrukcję nawiązujemy kontakt wzrokowy następnie wskazujemy przedmiot /obrazek nazywając go, niewłaściwe gest jak najszybciej eliminujemy; podczas następnej instrukcji pokazujemy tylko 2/3 modelu; gdy uczeń 3 razy właściwie zareaguje na instrukcję słowną połączona ze wskazaniem rozpoczynamy fazę trzecia
2 faza: gesty wprowadzane tylko przez instrukcję, przedmiot zasłaniamy lub usuwamy z pomieszczenia; nagradzamy właściwe odpowiedzi dziecka; przerywamy niewłaściwą gestykulację; 3 właściwe odp.udzielona jedna po drugiej nie tylko kończą fazę, ale również, ale także całe ćwiczenie gestu