System ochrony pracy i nadzór nad warunkami pracy
System ochrony pracy
Ochroną pracy nazywany jest ogół norm prawnych służących zabezpieczeniu osób biorących udział w procesie pracy przed utratą życia, a także eliminujących lub ograniczających niekorzystny jej wpływ na zdrowie fizyczne i psychiczne.
Bezpieczeństwo i ochrona zdrowia pracowników w środowisku pracy są od wielu lat w Polsce przedmiotem uregulowań prawnych. Pierwszym aktem normatywnym w tej dziedzinie było rozporządzenie Prezydenta RP z dnia 16 marca 1928 r. o bezpieczeństwie i higienie pracy. Przepis ten był wielokrotnie zmieniany i modyfikowany. Po wojnie znaczne zmiany zostały wprowadzone ustawą o bezpieczeństwie i higienie pracy w 1965 r. Najistotniejszych zmian dokonano jednak w 1996 r. ostatnią nowelizacją działu X Kodeksu pracy. Istotny wpływ na nowelizację tych przepisów miał niewątpliwie postęp techniczny, wprowadzenie do procesu pracy nowych rozwiązań technologicznych, maszyn i urządzeń, substancji stwarzających nowe zagrożenia dla pracowników w środowisku pracy. Powodowało to konieczność wprowadzenia lepszych rozwiązań w celu zapobiegania zagrożeniom czynnikami szkodliwymi i niebezpiecznymi występującymi w środowisku pracy. Istotną wskazówką w nowelizacji polskich przepisów są niewątpliwie przepisy międzynarodowe z dziedziny bezpieczeństwa i higieny pracy. Do najważniejszych z nich należą:
Konwencja nr 155 Międzynarodowej Organizacji Pracy (MOP) dotycząca bezpieczeństwa, zdrowia pracowników i środowiska pracy.
Dyrektywa nr 89/391/EWG z dnia 12 czerwca 1989 r. o wprowadzeniu środków w celu zwiększenia bezpieczeństwa i poprawy zdrowia pracowników podczas pracy.
Zapisy zawarte w konwencji MOP, jak i w dyrektywie EWG nie wiążą formalnie Polski w zakresie ich stosowania. Jednak istnieje konieczność przeniesienia ich na grunt prawa polskiego, wynikająca z członkostwa w MOP i z Układu Europejskiego ustanawiającego stowarzyszenie między Polską i Unią Europejską.
Wymieniona konwencja MOP i dyrektywa EWG, mimo że regulują zagadnienia z tej samej dziedziny, różnią się znacznie od siebie. Różnice te wynikają głównie z charakteru organizacji międzynarodowych, które te przepisy uchwaliły. Międzynarodowa Organizacja Pracy - organ Narodów Zjednoczonych zrzesza jako członków wiele państw z całego świata, w tym ubogich „państw trzecich”. Stąd wymagania zawarte w tej konwencji mają charakter ogólny. Zawarte są tam też obok obowiązków pracodawców i pracowników, w kształtowaniu bezpiecznych warunków pracy, również obowiązki nałożone na państwo. Ustalony w konwencji poziom wymagań z zakresu bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia, do jakiego to państwa członkowskie powinny dążyć, jest również dostosowany do poziomu możliwego do wdrożenia przez państwa trzeciego świata. Inaczej jednak wyglądają uregulowania zawarte w dyrektywie. Przede wszystkim nie reguluje ona zobowiązań dla państw członkowskich, ograniczając się jedynie do uregulowania obowiązków pracodawców i pracowników. Wynika to z faktu, że zobowiązania ciążące na państwach członkowskich zostały uregulowane w traktatach założycielskich i nie ma potrzeby odrębnego i regulowania w poszczególnych aktach praw Wspólnoty Europejskiej. Państwa członkowskie zostały tymi traktatami zobowiązane do wdrożenia zapisów zawartych w dyrektywach do prawa krajowego, a więc Rada, uchwalając odpowiednie dyrektywy, przyjęła rolę „normotwórczą” w zakresie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia. Szczegółowość zapisów w dyrektywach, jak i poziom wymagań są znacznie wyższe. Wynika to z faktu, że członkami UE są państwa bogate, o wysokim poziomie technicznymi technologicznym, a więc wymagania postawione w dyrektywach dostosowane są do takiego poziomu.
Konwencja nr 155 Międzynarodowej Organizacji Pracy
Konwencja ta nie jest pierwszą uchwaloną przez MOP w dziedzinie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników. Działanie na rzecz ochrony pracowników w razie choroby związanej z wykonywaniem pracy lub wypadku przy pracy zostało uznane w Konstytucji MOP za jedno z najistotniejszych zadań tej Organizacji. Stąd konwencje w tej dziedzinie były ustanawiane przez MOP już od 1929 r. I tak, Konwencja nr 31/1929 w sprawie ochrony przed wypadkami przy pracy w przemyśle reguluje w sposób ogólny podstawowe obowiązki pracodawców w razie zaistnienia wypadku przy pracy. Zawarte w niej wymagania nakładają na państwa członkowskie obowiązek ustanawiania krajowego ustawodawstwa o ochronie życia i zdrowia pracowników oraz regulują działalność inspekcji pracy w tych sprawach. Natomiast kompleksowe rozwiązania w dziedzinie bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia pracowników w miejscu pracy zawarte zostały w Konwencji nr 155 MOP uchwalonej w 1981 r., która weszła w życie 11 sierpnia 1983 r.
Konwencja ta ma charakter powszechny, i ma zastosowanie do wszystkich gałęzi działalności gospodarczej oraz wszystkich pracowników w nich zatrudnionych. Ten powszechny zasięg podmiotowy może być jednak ograniczony dokonaniem przez władze krajowe, w konsultacji z reprezentatywnymi organizacjami pracodawców i pracowników, uzasadnionych wyłączeń z zakresu stosowania wymagań zawartych w tej konwencji, jeżeli stosowanie to powoduje specyficzne problemy w szczególnych gałęziach działalności gospodarczej (np. żegludze morskiej, rybołówstwie).
Zapisy zawarte w Konwencji nr 155 można podzielić na:
Określenie zasad polityki krajowej w dziedzinie bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia;
Zadania państwa w tym zakresie;
Zadania pracodawców na szczeblu przedsiębiorstw;
Obowiązki i uprawnienia pracowników.